Vaznesenjska crkva u Beogradu

Vaznesenjska crkva u Beogradu
Vaznesenjska crkva u Beogradu
Osnovni podaci
Osnivanje	1863
Mesto	Beograd ; Srbija

Vaznesenjska crkva ili Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Beogradu je srpska pravoslavna crkva, nalazi se u ulici Admirala Geprata. Posvećena je Vaznesenju Gospodnjem (Spasovdan).

Na prostoru između ulica Kralja Milana i Nemanjine se nalazila konjička kasarna, u čijem se krugu nalazila i crkvica od šatorskog platna, preteča sadašnje crkve, koja je dugo nazivana vojničkom. Knez Mihailo je 1860. odredio prostor za zidanje hrama, tada poznat kao Dudara - državni rasadnik belih dudova. Radovi su počeli na proleće 1861, zbog neočekivano povodnog zemljišta bilo je potrebno posebno uraditi temelje. ^[1]

Crkva je podignuta 1863. godine, beogradski mitropolit Mihailo ju je osveštao u nedelju 24. marta (5. aprila).^[1] Nalog za njenu izgradnju dali su 1860. godine knez Mihailo Obrenović i mitropolit Mihailo, a podignuta je dobrovoljnim prilozima mnogih Beograđana, kao i zajmom 1000 cesarskih dukata od palilulske crkve sv. Marka (gradnja je ukupno koštala 5.000 dukata = 60.000 dinara).^[1] Planove su izradili Pavle Stanišić i Jovan Ristić, građevinske radove su obavili Josip Štok i Ferdinand Stavenov, a preduzimač je bio Koča Z. Popović. Crkva je oblikovana u duhu tada vladajućeg romantizma, po ugledu na stare srpske manastire, pre svega Ravanicu. U početku je služila i kao vojna crkva jer se nalazila u blizini vojnih objekata.^[2] Prve tri godine, od 1863-1866. bila je vojna crkva, ali je ukazom Mitropolita Mihaila postala parohijski hram. Spasovdan ili Vaznesenje Gospodnje je i krsna slava grada Beograda, koji time čuva spomen na taj dan 1403. godine kada ga je despot Stefan Lazarević proglasio srpskom prestonicom, a verski praznik za gradsku slavu.

U oktobru 1914, na Miholjdan, crkvu je pogodila granata od 30 kg i zarila se u svod iza predikaonice, dva metra ispred oltara, ali nije eksplodirala - izvađena je tek početkom marta 1922,^[3] a službe su se u međuvremenu normalno držale^[1] (u člancima iz 1922. pominje se da je granata u tornju^[4] odn. kubetu).

U doba austrougarske okupacije (Prvi svetski rat) je služila za potrebe protestanata.^[5]

Prve ikone je naslikao slikar Nikola Marković 1864. godine, ali je kasnije izrada ikona poverena Stevi Todoroviću, koji je ovaj poduhvat završio 1881. godine. Takođe, prvobitne zidne slike Nikole Markovića ustupile su mesto novim kompozicijama Andreja Bicenka nakon obnove^{[traži se izvor]} 1937. godine. Crkva ima bogatu riznicu sa zbirkom ikona, starih knjiga, zlatarskih dela i drugih premeta iz 19. veka.

U aprilu 1940. je palo najveće zvono i ubilo dečaka koji je zvonio.^[6]

Teško je oštećena u bombardovanju Beograda (1941. i 1944) i poginuo je veliki broj ljudi. U dvorištu ispred crkve nalazi se spomenik u obliku krsta poginulim.

Poslednja litija na Spasovdan u Beogradu, nakon dolaska na vlast komunista, bila je 1947. godine. U letopisu Vaznesenske crkve je zapisano da je litija bila kamenovana od strane agilnih skojevaca, a iste godine je zabranjena. Spasovdan je kao slava Beograda obnovljena 1993. godine kada je ulicama u centru grada prošla litija prvi put posle 46 godina. Litija ima ustaljenu trasu beogradskim ulicama, simbolično zatvarajući krug u porti Vaznesenske crkve. ^[7] Svake godine na crkvenu slavu Spasovdan posle liturgije polazi litija koja se kreće ulicama Beograda i ponovo vraća u crkvu.^[8]

U septembru 2013. godine je svečano proslavila 150 godina postojanja.^[9]^[10]

Iz nje kreće Spasovdanska litija.