Vaseljenski patrijarh
Vaseljenski patrijarh, odnosno ekumenski patrijarh (grč. Οικουμενικός Πατριάρχης), je počasna titula koju nose poglavari Carigradske patrijaršije,[1] a tokom starije istorije istu titulu su takođe nosili i poglavari nekih drugih pomesnih crkava.[2] Titula je necrkvenog porekla, bez uporišta u Svetom pismu i odlukama vaseljenskih sabora, a potiče od pojma „vaseljena“ (starogr. οἰκουμένη / „ekumena“) koji označava naseljeni svet. Izraz „vaseljenski patrijarh“ je prvi put počeo da se javlja tokom 5. veka, a u širu upotrebu je ušao tek od 6. veka. Puna titula carigradskog patrijarha danas glasi: Njegova Božanstvena Svesvetost Arhiepiskop Konstantinopolja – Novog Rima i Vaseljenski Patrijarh (grč. Ἡ Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότης, ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης καὶ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης).[3][4]
Tokom istorije, upotreba reči „vaseljenski” u tituli carigradskog patrijarha bila je predmet brojnih nesuglasica i sporova oko počasti i prvenstva,[2] što je došlo do posebnog izražaja u savremenom dobu, usled pokušaja da se tradicionalno poimanje položaja carigradskog patrijarha kao „prvog među jednakima” (lat. primus inter pares) zameni novom formulom koja glasi: „prvi, bez sebi ravnih” (lat. primus sine paribus).[5]
Položaj u vaseljenskom pravoslavlju uredi
Položaj Carigradske crkve u pravoslavnom svetu nije bio istovetan tokom istorije. Sve do početka 4. veka, crkva u tadašnjem gradu Vizantu je bila obična episkopija, potčinjena Heraklejskoj mitropoliji. Tek od vremena Konstantina Velikog (306-337), koji je 330. godine preimenovao Vizant u Konstantinopolj – Novi Rim, učinivši ga drugom carskom prestonicom, mesna episkopija je počela da dobija na značaju, prvenstveno kao glavno uporište arijanske jeresi u doba Konstantinovih naslednika. Tokom najvećeg dela 4. veka, Konstantinopoljsku katedru su zauzimali pobornici raznih arijanskih struja, koji su počeli da upotrebljavaju titulu arhiepiskopa, a prevlast jeretika je trajala sve do vremena cara Teodosija Velikog (379-395), koji je silom državne vlasti uspeo da otrgne ovu katedru iz ruku krivoveraca. Ključni događaj koji je označio povratak Carigradske crkve u krilo pravoslavlja bio je Drugi vaseljenski sabor, koji je održan 381. godine, upravo u Carigradu.[6]
Počevši od 381. godine, započinje nagli uspon Carigradske crkve, koja je 451. godine, po odluci Četvrtog vaseljenskog sabora, stekla pomesnu nadležnost nad svim episkopijama u oblastima carskih dijeceza Trakije, Azije i Ponta. Nedugo nakon toga, carigradski arhiepiskopi počinju da upotrebljavaju i naslov patrijarha. Pored toga, javlja se i titula „vaseljenski patrijarh“, koja je počela da se povremeno upotrebljava u 5. veku, da bi počevši od 6. veka postala sastavni deo zvaničnog patrijaršijskog naslova. Iako pomenuta titula nije bila ustanovljena, niti potvrđena od strane vaseljenskih sabora, carigradski patrijarsi su je usvojili uprkos protestima koji su povremeno dolazili od drugih pomesnih crakava. Pre Velikog raskola (1054), kada je Rimska crkva bila deo vaseljenskog pravoslavlja, poredak pomesnih crkava je bio uređen prema načelu pentarhije, odnosno počasnog prvenstva drevnih patrijaršija u sledećem redosledu: Rim, Carigrad, Aleksandrija, Antiohija, Jerusalim. Tokom 5. i 6. veka, pojedini (ne samo carigradski, već i aleksandrijski) patrijarsi počeli su da se nazivaju „vaseljenskim“, a titula „vaseljenski“ je pripisivana i tadašnjim poglavarima Rimske crkve, što je sve zajedno dovodilo do raznih nesuglasica i sporova oko počasti i prvenstva.[2]
Nakon Velikog raskola i istupanja Rimske crkve iz sistema pentarhije, Carigradska patrijaršija je, kao druga po rangu iza Rima, preuzela na sebe prvenstvo među ostalim pomesim pravoslavnim crkvama i od tada se carigradski „vaseljenski“ patrijarh smatra za „prvog među jednakim“ pravoslavnim poglavarima i ima prvenstvo časti u Pravoslavnoj crkvi.
Sadašnji vaseljenski patrijarh je Vartolomej I, koji se na carigradskom tronu nalazi od 2. novembra 1991. godine. Prema zvaničnom tumačenju Carigradske patrijaršije, njen poglavar stoji u dva milenijuma dugom neprekinutom nizu apostolskog prejemstva (sukcesije) kao 269-ti direktni naslednik Svetog Andreja Prvozvanog, prvog Hristovog apostola, koji se smatra prvim episkopom Vizantiona, malog rimskog grada na Bosforu, iz kojeg će 330. godine nići Konstantinopolj[7], prestonica Istočnog rimskog carstva[8]
Vaseljenski patrijarh često nastupa kao svojevrsni glasnogovornik pravoslavlja u susretima sa predstavnicima drugih hrišćanskih crkava, drugih svetskih religija, međunarodnih organizacija i država. Takođe tradicionalno igra ulogu inicijatora i koordinatora zajedničkih aktivnosti među pomesnim pravoslavnim crkvama. U tom cilju on povremeno saziva savetovanja poglavara pomesnih crkava, na kojima predsedava. Na svepravoslavnoj konferenciji na Rodosu 1961. godine priznato mu je pravo da saziva vaseljenske ili svepravoslavne sabore (što je u prošlosti činio vizantijski car). Prema tumačenjima koja nisu univerzalno prihvaćena u pravoslavnom svetu, vaseljenskom patrijarhu pripada kanonska prerogativa da prima apelacije od episkopa iz drugih pomesnih crkava, kao i pravo da hirotoniše episkope u zemljama „pravoslavne dijaspore”.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Naziva se još i Konstantinopoljska patrijaršija, odnosno Vaseljenska patrijaršija ili Ekumenska patrijaršija
- ^ a b v Meyendorff 1989, str. 58, 224, 267, 277, 305-306, 330.
- ^ „Ecumenical Patriarchate of Constantinople: Ecumenical Patriarch”. Arhivirano iz originala 09. 09. 2011. g. Pristupljeno 18. 02. 2019.
- ^ Naziva se još i Arhiepiskop Carigrada – Novog Rima, Arhiepiskop carigradski – novorimski ili Arhiepiskop konstantinopoljski – novorimski
- ^ Elpidophoros Lambriniadis (2014): First without equals
- ^ Meyendorff 1989.
- ^ Carigrad, Konstantinov grad, Novi Rim, Drugi Rim
- ^ Romejsko carstvo, Vizantijsko carstvo, Vizantija
Literatura uredi
- Kiminas, Demetrius (2009). The Ecumenical Patriarchate: A History of Its Metropolitanates with Annotated Hierarch Catalogs. Wildside Press.
- Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. The Church in history. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press.
- Majendorf, Džon (1997). Imperijalno jedinstvo i hrišćanske deobe: Crkva od 450. do 680. godine. Kragujevac: Kalenić.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Runciman, Steven (1968). The Great Church in Captivity: A Study of the Patriarchate of Constantinople from the Eve of the Turkish Conquest to the Greek War of Independence (1. izd.). Cambridge: Cambridge University Press.