Verski turizam u istočnoj Hercegovini

Verski turizam u Istočnoj Hercegovini je oblik turizma u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini koji je sve je više izražen kao oblik kulturnog turizma. Među najznačajnije vjerske objekte na kojima se bazira verski turizam u Istočnoj Hercegovini, kao oblik kulturnog turizma i kao strateški pravac razvoja turizma ove regije, ističu se manastiri: Tvrdoš, Sveta Petra i Pavle, Duži, Zavala, Dobrićevo, Svetog Petra Zimonjića u Danićima kod Gacka i duhovni kompleks Hecegovačka Gračanica u Trebinju.

Osnovne informacije

Istočna Hercegovina je geografski pojam za jugoistočni deo Republike Srpske, koji obuhvata administrativno-teritorijalne jedinice: Trebinja, Bileće, Ljubinja, Berkovića, Gacka, Nevesinja i Istočnog Mostara, sa 365 naseljenih mesta i površine 3.827 kvadratnih kilometara. Na ovom prostoru pokrenut je i verski turizam kao deo održivog razvoja turizma istočne Hercegovine zasnovan na:

• turističkim vrednostima (potencijalima),
• savremenim zahtevima turističke potražnje,
• komparativnim prednostima turističke ponude istočne Hercegovine u odnosu na turističko okruženje i
• Strategiji razvoja turizma Republike Srpske od 2010. do 2020. godine.

Verski turizam zasnovan je na religiji kao veri u nadprirodno, koja predstavlja element i faktor kulture, jednog naroda ili geografskog područja. Pored osam glavnih religija (judaizam, hrišćanstvo, budizam, islam, hinduizam, šintoizam, daoizam i konfucijanizam), u svetu postoji ogroman broj verovanja, kultovi, mitovi i sekte. Međutim najrasprosatranjeniji u svetu su: hrišćanstvo (2,1 mlrd) i islam (1,3 mlrd), što je slučaj i sa prostorom istočne Hercegovine.

Hodočašća ili poklonička putovanja, kako ih češće neki nazivaju, vernici doživljavaju kao potvrdu svoje pobožnosti, kao vid podvižništva ili čin pokajanja, kao način da dožive istorijsku i svetu moć nekog mesta, kao put na kome traže sebe ili „lek“ za svoju duhovnu obnovu. Za antropologe, međutim, poklonička putovanja predstavljaju religijsku i kulturnu praksu koja se ne može posmatrati odvojeno od kulture unutar koje se javljaju, niti su izdvojena od društvenih, političkih i ekonomskih promena koje zahvataju Istočnu Hercegovinu u kojoj se javljaju.

Koreni razvoja verskog turizma delimično leže u porastu broja religioznih na prostoru Balkanskog poluostrva, u Republici Srpskoj i Srbiji, a delimično u nacionalno-političkim hodočašćima u svetinje SPC, koja su imala značajnu ulogu u mobilizaciji stanovništva i buđenju etničkog/nacionalnog identiteta Srba krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina 20. veka.

Međutim vera je u 21. veku pored duhovne, postala i kulturna potreba sve većeg broja turista, a verski turizam je kao jedan od najstarijih oblika turistačkih putovanje, danas predstavlja vrlo značajan i popularizovan sektor globalnog turizma. Zbog ekonomskih potencijal, prirodno je da se sve veća pažnja poklanja različitim pitanjima upravljanja i promocija ovog oblika turizma.

Kako većinu religijskih mesta i verskih objekata obilaze i drugi turisti (kulturni turizam), bez obzira na verska osećanja, teško je dati jasnu definiciju verskog turizma u odnosu na druga turistička kretanja. Iz perspektive pružalaca turističkih usluga i hodočasnici su turisti i prema njima treba tako postupati. I jedni i drugi su potrošači koji na isti način koriste turističke usluge, bez obzira što hodočasnici deo boravka na destinaciji posvećuje ostvarivanju verskih potreba.

Oblici verskog turizma u istočnoj Hercegovini

Na prostoru istočne Hercegovine verski turizam se manifestuje u dva osnovna oblika, kao:

• tranzitni turizam
• stacionarni turizma.

U ovom smislu verski turizam u istočnoj Hercegovini dobija karakter masovnosti kao oblik migracije do sakralnih mesta, i uglavnom je zasnovan na tranzitnom obliku turizma.

Kao primer hodočasničkih odredišta na prostoru istočne Hercegovine predstavlja selo Mrkonjići rodno mesto Svetog Vasilija Tvrdoškog i Ostroškog koje se nalazi na longitudinalnom tranzitnom putnom pravcu Banjaluka—Trebinje—Ostrog (Nikšić).

Verski turizam u istočnoj Hercegovini ima i neke druge specifičnosti u odnosu na druge vrste turističkih kretanja: vrlo su česta grupna putovanja, u kojima učestvuju članovi istih religija, u pratnji duhovnika ili profesionalnog vodiča.

Takve aranžmane organizuju specijalizovane turističke agencije ili sama Crkva, ili verska organizacija. Prva agencija za poklonička putovanja „Dobročinstvo“ osnovana je 1990. godine kao zvanična patrijaršijska Poklonička agencija Dobročinstvo Srpske pravoslavne crkve.

Među pravoslavnim crkvama na prostoru bivše Jugoslavije samo Srpska pravoslavna crkva ima i svoju turističku agenciju, (turoperatora), koja dovodi turiste i u obilazak verskih objekata u istočnoj Hercegovini.

Zbog činjenice da šira javnost za mnoge od verskih objekata na prostoru istočne Hercegovine ne zna, verski turizam se pokazao kao izuzetno važan faktor u promociji ovih (novih/starih) objekata, stavljajući ih na mapu verskog turizma.

Verski objekti u turističkoj ponudi istočne Hercegovine

Verski objekti srpskog pravoslavnog naroda

Brojni verski objekti srpskog pravoslavnog naroda (posebno manastiri, od kojih neki potiču još iz srednjovekovnog perioda), i crkve, visoke umetničke i nacionalne vrednosti, privlače brojne domaće i inostrane turiste.

Verski objekti ostalih etničkih zajednica

Kulturnu turističku ponudu istočne Hercegovine upotpunjuju i verski objekti i drugih etničkih zajednica osim srpske, prvenstveno islamske i rimokatoličke, kao što su džamije i katedralne.

Najznačajniji objekti verskog turizma

Među najznačajnije verske objekte na kojima se bazira verski turizam, kao oblik kulturnog turizma i kao strateški pravac razvoja turizma u istočnoj Hrecegovine, ističu se:

Najznačajnije verski objekti kao turistička ponuda u Istočnoj Hercegovini

Objekat	Opis	Slika
Manastir Tvrdoš	Manastir je podignut na temeljima jedne crkvice koja datira iz 4. veka, pre vremena kada su Srbi kao narod primili hrišćanstvo, što govori o tradiciji i dugovečnosti hrišćanstva na prostorima Hercegovine. Temelji te crkve se mogu videti u manastiru, jer je deo poda manastira odrađen u staklu tako da se kroz te „prozore“ na podu vide temelji prastare crkve. Tvrdoš sa ruševinama starog manastira leži na krševitoj bregu pored puta koji iz Trebinja vodi u Ljubinje. Današnji Manastir Tvrdoš podignut je oko 1509, a 1517. godine fresko-slikama dekorisao ga je dubrovački živopisac Vice Lovrov. U drugoj polovini 16. i 17. veku u Tvrdošu su živeli hercegovački mitropoliti. Odatle potiče ime Trebinjskoj eparhiji. U sukobu sa Turcima manastir je razorila Mlečani 1694. godine. Prvih godina 18. veka bilo je nekoliko pokušaja da se obnovi razoreni manastir. U tom nastojanju istakli su se mitropolit Nektarije i iguman Isaije.
Manastir Duži	Manastir je u 16. i 17. veku bio metoh manastira Tvrdoš. Nakon što je 1694. godine manastir Tvrdoš razoren, monasi vođeni mitropolitom hercegovačkim Savatijem Ljubibratićem prešli su u manastir Duži i obnavljili ga. Jedno vreme u manastiru je bilo sedište mitropolita hercegovačkog sve do ukidanja Pećke patrijaršije 1776. godine. Manastirska crkva je jednobrodna građevina sa polukružnim oltarom. U njoj se čuvaju rukopisane crkvene knjige iz perioda od 17. do 19. veka koje su doneli ruski kaluđeri iz Kijeva i Moskve. U manastiru se čuva i čestica Časnog krsta, a jedan od priložnika manastira bio je i grof Sava Vladisavljević. Manastir je više puta pljačkan i pustošen. Najviše je bio na udaru u drugoj polovini 19. veka. U periodu između Prvog i Drugog svetskog rata, u manastiru su boravili ruski monasi koji su izbegli iz Rusije nakon revolucije. Ruski monasi su ubijeni sredinom 1941. godine. Manastir je u periodu rata u Hrvatskoj (1992-1995) granatiran od strane hrvatske vojske iz pravca Dubrovnika, ali nije stradao.
Manastir Zavala	Nalazi se u neposrednoj blizini Popovog Polja. Crkva se naslanja na prirodnu pećinu, i njen izged i arhitektura uslovljeni su ovim položajem. Crkva je posvećena vavedenju Presvete Bogorodice. U ovom manastiru jedan od iskušenik bio je i Sveti Vasilije Ostroški. Unutrašnjost crkve je živopisana freskama, koje su rad poznatog hilandarskog monaha Georgija Mitrofanovića, velikog srpskog zografa 17. veka.
Manastir Dobrićevo	Manastir koji je ime je dobio po Dobrićevu, najverovatnije datira iz 13. veka. Prema legendi, sagradili su ga car Konstantin i carica Jelena po povratku iz Rima, koji su privremeno boraveći na ovom mestu zaključila da bi u Dobrićevu trebalo sagraditi crkvu i manstir. Crkva je sazidana u obliku krsta u vizantijskom stilu, a posvećena je Vavedenju Presvete Bogorodice. Od svog postojanja manastir je tri puta paljen. Prvi put 1694. godine, drugi put za vreme Prvog svetskog rata, i treći put u Drugom svetskom ratu. Manastirska porta, sa svim objektima u njenoj okolini nije na starom mestu na kome je prvomitno vekovima locirana. Pre izmeštanja manastir se nalazio na uzvišici na desnoj obali reke Trebišnjice, na hercegovačko-crnogorskoj granici. Naime nakon izgradnje HE Trebišnjica, zbog opasnosti da se manastir nađe pod vodom, 1959. godine Zemaljski zavod za zaštitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine osnovao je komisiju, koja je predložila da se u cilju spašavanja manastir Dobrićevo izmestiti na drugu lokaciju. Novo Dobrićevo je tako nastalo na desetak kilometara od Bileće, i oko dvadesetak kilometara od Trebinja.
Manastir Svetog Petra Zimonjića u Danićima kod Gacka	U središtu sela Danići, 2000. godine podignuta je crkva u znak sećanja na poginule u ratovima 1941—1945. i 1991—1995. godine. Crkvu je podigao Protojerej-stavrofor Rade Zelenović kao molitveni spomen ujčevini Boljanovićima poginulim (bačenim u jamu u Fazlagića Kuli). Crkva nosi ime Sveštenomučenika Petra Zimonjića, jedinog sveca sa prostora Gacka. Petar Zimonjić (Jovan) je odrastao na ovim prostorima i igrao se po ledinama gna kojima je sagrađena crkva.
Duhovni kompleks Hercegovačka Gračanica	Naziv Gračanica dobio je po tome što Manastirska crkva predstavlja vernu kopiju crkve manastira Gračanice sa Kosova i Metohije, zadužbine kralja Milutina (1282—1321). Sagrađena je 2000. godine na brdu Crkvina iznad Trebinja, sa željom da izvrši testament srpskog pesnika Jovana Dučića, rodom iz Trebinja. Njegovi posmrtni ostaci preneti su iz Sjedinjenih Američkih Država i sahranjeni u kripti manastirske crkve. Motivi koji ukrašavaju njen pod, preuzeti su iz tzv. Prizrenskog patosa koji je krasio pod zadužbine Dušana Silnog (kralj 1331—1346, car 1346—1355), Svetih Arhangela kod Prizrena. Spomen kompleks (manastirsku portu) čine crkva Presvete Bogorodice sa zvonikom, vladičanski dvor, biblioteka, amfiteatar, galerija, salon za bankete, česma i letnja bašta.
Džamija Osman-paše Resulbegovića u Trebinju	Sagrađena je 1726. godine po naredbi Osman-paše Resulbegovića, trebinjskog kapetana u Starom gradu, zajedno sa Carevom džamijom (1719), najstarijom džamijom u Trebinju. Kao i sve druge džamije u Trebinju, zapaljena je, a zatim srušena početkom 1993. godine. Prvi pokušaj obnove džamije bio je planiran za maj 2001. godine, ali nije uspeo zbog demonstracija i kamenovanja građana Trebinja. Džamija je konačno obnovljena i otvorena 10. jula 2005. godine, a sredstva za njenu izgradnju osigurali su Trebinjci.
Katedralna Crkva Rođenja Marijina u Trebinju	Gradnja crkve otpočela je 1880. godine, dovršena je i osveštana 7. juna 1884. godine, u središtu grada na desnoj strani Trebišnjice, opkoljena gradskim parkom i visokim platanima. Crkva je posvećena Maloj Gospi.Prilikom blagoslova novosagrađene crkve papa Lav XIII darivao je crkvu velikom slikom Gospe s Detetom. 1904. godine sagrađene se dvje sakristije. Za vreme Prvog svetskog rata crkvena građevina se nalazila u trošnom stanju, pa su potrebne popravke izvršene između 1917. i 1918. godine. Tada su ujedno postavljeni vitraži (obojeni prozori), darovi uglednih trebinjskih porodica. Godine 1999. godine župni stan je temeljno obnovljen a 2000. crkva i zvonik.

Vidi još

• Verski turizam
• Turizam u Republici Srpskoj

Literatura

• Gnjato, R. i dr. (2011). Strategija razvoja turizma Republike Srpske u periodu od 2010-2020. godine, Banjalučki univerzitet, Banjaluka.
• Lojović, M. (2016). Strateški pristup razvoju turizma istočne Hercegovine, Visoka škola za turizam i hotelijerstvo, Trebinje.

Spoljašnje veze

• Milimir Lojović, Obren Gnjato Održivi razvoj turizma istočne Hercegovine
• Dr Branislav Raboti ć, prof. SELEKTIVNI OBLICI TURIZMA PREDAVANJE 13