Википедија

Vitlejem

град на подручју Палестинске самоуправе
„Betlehem” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Betlehem (višeznačna odrednica).

Vitlejem (arap. بيت لحم [Bayt Lahm — Beit Lahm] — „Kuća mesa“; hebr. בית לחם [Bet Lehem — Beit Lehem] — „Kuća hleba“; antgrč. Βηθλεέμ [Bethleém, moderno Vithleém]; lat. Bethleem) je grad na području Palestinske samouprave s više od 25.000 stanovnika. Grad se nalazi 10 km južno od Jerusalima. Vitlejem je sjedište Vitlejemske gubernije.

Vitlejem
arap. بيت لحم
hebr. בית לחם
Administrativni podaci
Država Palestina
TeritorijaPalestinske teritorije
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 25.266 (2.007)
Geografske karakteristike
Koordinate31° 42′ 11″ S; 35° 11′ 44″ I / 31.703056° S; 35.195556° I / 31.703056; 35.195556
Površina30 km2
Vitlejem na karti Palestinskih teritorija
Vitlejem
Vitlejem
Vitlejem na karti Palestinskih teritorija

U svetu je grad poznat po tome što je rodno mjesto Isusa Hrista (prema Novom zavetu). Ovde živi jedna od najstarijih hrišćanskih zajednica na svetu, koja zbog iseljavanja danas ima mali broj pripadnika.[1] Prema vjerovanju ovde je rođen i kralj David koji je tu i krunisan za kralja Izraela.

Vitlejem je kao mesto Isusovog rođenja (u šta neki naučnici sumnjaju) danas jedno od najpoznatijih svetskih hodočasničkih odredišta. U gradu se nalazi Crkva Rođenja Hristovog (Hram Hristovog Rođenja). Zbog eskalacije izraelsko-palestinskog sukoba, broj hodočasnika opada.

Istorija uredi

Biblijsko razdoblje uredi

Vitlejem se prvi put spominje u Bibliji (u Knjizi postanja), gdje stoji (Post 35, 15) da je Jakov svoju ljubljenu ženu Rahelu pokopao „na putu u Efratu, to jest Vitlejem“. Kad su Izraelci osvojili „obećanu zemlju“ Kanaan(Sveta Zemlja), Vitlejem je pripao Judinom plemenu. Zbivanja iz starozavetne Knjige o Ruti takođe se većim delom događaju na području Vitlejema.

Vitlejem je prema 1. knjizi Samuilovoj mesto porekla roda jednog od najznačajnijih staroizraelskih kraljeva Davida. Prema proročanstvima se iz Davidove loze u Vitlejemu treba roditi očekivani Mesija. Prorok Mihej (5,1) tako kaže: „A ti, Vitlejeme Efrato, ako i jesi najmanji među tisućama Judinijem, iz tebe će mi izaći koji će biti gospodar u Izrailju“. U ovom stihu se kaže „Vitlejem Efrata“, kako bi se razlikovalo od istoimenog mesta koje se nalazilo oko 11 km od Nazareta.

 
Srebrna zvezda koja, prema hrišćanskom vjerovanju, označava mesto rođenja Isusa Hrista

Jevanđelje po Luki govori da se u Vitlejemu u doba cara Avgusta rodio Isus i to u štali u jaslama, jer za njega nije bilo mesta u svratištu. Budući da je Isusov poočim sveti Josif poticao iz Davidove loze, a i zbog mesta rođenja, gde je, kako Luka govori, morao sa trudnom Marijom putovati radi popisa stanovništva, Isus je, prema Jevanđeljima, taj žudno očekivani Mesija. To je jedan od temelja hrišćanstva, dok Jevreji međutim ne priznaju Hristovo mesijanstvo. Prema Mateju, malog Isusa u Vitlejemu posetili su vođeni zvezdom i tri mudraca s Istoka (u tradiciji sveta tri kralja) da mu se poklone, i darovali mu zlato, tamjan i smirnu.

Rimsko i vizantijsko razdoblje uredi

 
Pogled na Baziliku Rođenja Isusova 1833, slika M. N. Vorobjeva

Između 132. i 135, grad su okupirali Rimljani nakon njegovog zauzimanja tokom ustanka Bar Kohbe. Prema Hadrijanovoj naredbi, Jevreji su isterani iz grada.[traži se izvor]Tokom rimske vladavine u Vitlejemu, podignut je hram grčkom bogu Adonisu na mestu gde se po verovanju rodio Isus. Tokom poseta Jelene, majke vizantijskog cara Konstantina, u Vitlejemu je 326. počela gradnja crkve koja je završena 333. i koja je danas poznata kao Crkva Rođenja Hristovog.

Tokom Pobune samarićana 529, Vitlejem je opljačkan, a njegove zidine i Crkva Isusovog rođenja su uništeni, ali su brzo obnovljeni prema naredbama cara Justinijana I Godine 614, persijsko Sasanidsko carstvo napalo je Palestinu i osvojilo Vitlejem. Prema kasnijim izvorima, Persijanci nisu uništili grad zato što su videli magove u persijskoj odeći u mozaiku.[2]

Islamska vlast i krstaški ratovi uredi

 
Omarova džamija u Vitlejemu, izgrađena 1860. godine

Godine 637, ubrzo nakon što su Jerusalim osvojile muslimanske snage, drugi halif Omar posetio je Vitlejem i obećao da će Crkva Isusovog rođenja ostati očuvana za hrišćane.[2] Blizu crkve, na mestu gde se Omar molio u gradu, izgrađena je džamija.[3] Nakon vladavine pravednih halifa, grad je prešao pod kontrolu Omadžada, Abasida i Fatimida. Godine 1009, za vreme vladavine šestog fatimidskog halifa Al-Hakim bi-Amr Alaha, Crkva Isusovog rođenja biva uništena po njegovim naredbama. Crkvu je ubrzo obnovio njegov naslednik Ali az-Zahir koji je time pokušao poboljšati odnose s Vizantijskim carstvom.[traži se izvor]

Godine 1099, Vitlejem osvajaju krstaši koji utvrđuju grad i grade novi samostan na severnoj strani Crkve Isusovog rođenja. Grčko pravoslavno sveštenstvo zamenjeno je katoličkim redovnicima. Sve do tada je službena hrišćanska prisutnost na ovom području bila grčka pravoslavna. Na Božić 1100, prvi kralj franačkog Jerusalimskog kraljevstva, Balduin I Jerusalimski, je krunisan u Vitlejemu, a kasnije je te godine u gradu osnovan i latinski episkopat.[2]

Godine 1187, je egipatski i sirijski sultan Saladin koji je vodio Ajubide, oduzeo krstašima Vitlejem. Latinski redovnici su prisiljeni da odu, a na njihovo mesto ponovo se vratilo grčko pravoslavno sveštenstvo. Saladin je pet godina kasnije pristao na povratak dva katolička sveštenika i đakona. U to vreme je naglo pao broj hodočasnika u Vitlejem iz Evrope.[2]

Neverski grof Viljem IV obećao je hrišćanskim biskupima da će ih, u slučaju da Vitlejem padne u ruke muslimana, ugostiti u gradu Klamsiju u Burgundiji. Vitlejemski biskup prihvatio je ovaj poziv 1223, a Klameku je ostao in partibus infidelium sedište Vitlejemske biskupije skoro 6 vekova, sve do Francuske revolucije 1789. godine.[4]

Vitlejem je zajedno s Jerusalimom, Nazaretom i Sidonom ustupljen nakratko krstaškom Jerusalimskom kraljevstvu sporazumom između cara Svetog rimskog carstva Fridriha IV i ajubidskog sultana el Kamila. Ovaj sporazum koji je sklopljen 1229. obavezao je obe strane na desetogodišnje primirje. Nedugo nakon što je sporazum istekao, muslimani su 1244. ponovo zauzeli Vitlejem.[5]

Godine 1250, nakon što su na vlast došli Mameluci pod vodstvom Bajbarsa, dolazi to pada tolerancije prema hrišćanstvu, te sveštenstvo napušta grad, a gradske zidine bivaju uništene 1263. godine. Katoličko sveštenstvo koje se vratilo tek u idućem veku, uselilo se u samostan kraj Crkve Isusovog rođenja. Kontrola nad crkvom data je grčkim pravoslavcima, a kontrola nad Mlečnom špiljom podeljena je između njih, te katolika i armenskih pravoslavaca.[2]

 
Ulica u Vitlejemu 1880. godine
 
Pogled na Vitlejem 1898. godine

Osmansko i egipatsko razdoblje uredi

Od 1517, kroz godine osmanske vladavine, vlasništvo nad crkvom bilo je predmet svađe između katolika i grčkih pravoslavaca. Od 1831. do 1841. Palestinom je vladala egipatska dinastija Muhamed Ali. U ovom razdoblju grad je pogodio potres, a egipatska vojska je uništila muslimansku četvrt, za šta je razlog bila omazda zbog ubistva Ibrahim-paše.[2]

Godine 1841, Vitlejem je opet potpao pod osmansku vlast pod kojom je ostao sve do kraja Prvog svetskog rata. Za vreme turske vladavine stanovnike grada je pogodila nezaposlenost, veliki porezi i obavezna vojna služba, zbog čega se veliki broj stanovnika odselio, većinom u Južnu Ameriku.[2]

Dvadeseti vek uredi

Nakon pobede u Prvom svetskom ratu, Velika Britanija i Francuska su podelile osvojene osmanske pokrajine. Dana 29. septembra 1923. Vitlejem i većina teritorija zapadno od reke Jordan su postali dio Britanskog mandata u Palestini. Prema odluci Generalne skupštine UN-a o podeli Palestine 1947, Vitlejem je izuzet kao posebna međunarodna enklava Jerusalima kojom je upravljao UN.[6] Tokom Arapsko-izraelskog rata 1948. grad je zauzeo Jordan.[7] Mnoge izbeglice su iz područja koje su zauzele izraelske snage pobegle u područje Vitlejema. Kasnije će ta izbeglička područja postati današnji izbeglički kampovi Aza i Aida na severu, te Deišeh na jugu.[8] Zbog ovog dolaska velikog broja izbeglica, dotad većinsko hrišćansko stanovništvo Vitlejema postalo je većinsko muslimansko.[9]

Jordan je sačuvao kontrolu nad gradom sve do Šestodnevnog rata 1967, kad je Vitlejem kao i ostatak Zapadne obale okupirao Izrael. Dana 21. decembra 1995, Izraelci su se povukli iz Vitlejema,[10] a tri dana nakon toga grad je, prema sporazumu, potpao pod političku i vojnu kontrolu Palestinske samouprave.[11]

Druga intifada uredi

 
Rupe od metaka na Crkvi Rođenja Hristovog, koje su napravile izraelske snage

Tokom druge palestinske intifade, koja je počela 2000—2001, infrastruktura u Vitlejemu je velikim delom oštećena, a gradski turizam narušen.[12][13] Godine 2002, grad je bio bojište u velikoj vojnoj operaciji Cahala, izraelskih vojnih snaga.[14]

Tokom ove operacije Cahal je opkolio Crkvu Rođenja Hristovog, gde se od Izraelaca sklonilo oko 200 Palestinaca, uključujući i grupu militanata. Ova opsada je trajala 39 dana, a u njoj je ubijeno devet militanata i crkveni zvonar. Opsada je završena sporazumom o progonstvu trinaest militanata u razne evropske zemlje i Mauritaniju. Tadašnji papa Jovan Pavle II žestoko je osudio postupke izraelske vojske, kao i mnogi drugi svetski funkcioneri.

Geografija uredi

Vitlejem se nalazi na nadmorskoj visini od 775 m, što je 30 m više od obližnjeg Jerusalema.[15] Grad se nalazi na južnom delu Judejske gore.

Grad se nalazi 73 km severoistočno od Gaze i Sredozemnog mora, 75 km zapadno od Amana u Jordanu, 59 km jugoistočno od Tel Aviva, te 10 km južno od Jerusalima.[16] Obližnji gradovi i mesta su Beit Safafa (jugoistočni Jerusalim) na severu, Beit Džala na severozapadu, Husan na zapadu, Al Hadr i Artas na jugozapadu, te Beit Sahur na istoku. Beit Sahur i Beit Džala nalaze se unutar šireg urbanog područja Vitlejema, a unutar grada nalaze se i izbjeglički kampovi Aida i Al Aza.[17]

Stari grad uredi

Stari grad se nalazi u središtu Vitlejema. Stari grad sastoji se od osam četvrti koje se u mozaičkom stilu nalaze oko trga Manger. Četvrti su al-Nadžadžreh, al-Farahijeh, al-Anatreh, al-Taradžmeh, al-Kavavka, Hreizat i al-Favagreh, od kojih je samo al-Favagreh muslimanska četvrt, dok su ostale hrišćanske.[18] Hrišćanske četvrti su većinom nazvane po arapskom klanu Gasanidi, koji se ovde naselio.[19] Četvrt Al-Kavavka osnovali su arapski hrišćani koji su se ovde doselili iz obližnjeg grada Takja u 18. veku.[20] Izvan starog grada nalazi se i jedna sirska četvrt[18] čiji su se stanovnici doselili iz Midyata u Kurdistanu.[21] Sveukupno u starom gradu živi oko 5.000 stanovnika.[18]

Klima uredi

U gradu vlada sredozemna klima s toplim i suvim letima i hladnim zimama. Zimsko razdoblje koje traje od sredine decembra do sredine marta je često kišovito i hladno. Najhladniji mesec u godini je januar, kada se temperature kreću od 1 °C do 13 °C. Najtoplije razdoblje godine je između maja i septembra. Najtopliji mjesec u godini je avgust s prosjekom od 27 °C. Godišnje prosečno na Vitlejem padne oko 700 mm kiše, od čega 70% između novembra i januara.

Prosečna godišnja vlažnost je 60%, a najviša je između januara i februara. Najniži nivoi vlažnosti su u maju. Rosa se stvara u do 180 noći godišnje. Na grad klimatski deluje Sredozemno more s povetarcem, te topli, suvi, peščani vetrovi koji dolaze iz Arabijske pustinje.[22]

Stanovništvo uredi

Godina Stanovnika
1945. 8,820[23]
1961. 22.450
1983. 16.300[24]
1997. 21.930[25]
2004. (procena) 28.010
2005. (procena) 29.020
2006. (procena) 29.930

Prema procenama Palestinskog zavoda za statistiku, u Vitlejemu je sredinom 2006. živelo 29.930 stanovnika.[26] Prema službenom popisu iz 1997. u gradu je živelo 21.670 osoba, od čega su 6.570 bile izbeglice, koje su tada činile 30,3% stanovništva grada[25][27] Verski sastav stanovništva grada 1998. bilo je sledeći: 67% činili su sunitski muslimani, a 33% hrišćani, većinom grčki pravoslavci i rimokatolici.[28] Do 2005. godine, broj hrišćana u gradu smanjio se na 20%. Uprkos činjenici da je islam religija najvećeg dela stanovništva u Vitlejemu, u gradu postoji samo jedna muslimanska bogomolja. To je Omarova džamija koja se nalazi na trgu Manger.[3]

Prema popisu iz 1997, starosni sastav stanovništva bio je: 27,4% stanovništvo ispod 10 godina starosti, 20% stanovništvo između 10 i 19 godina, 17,3% stan. od 20 do 29 god., 17,7% stan. od 30 do 44, 12,1% stan. od 45 do 64, te 5,3% stanovništvo starije od 65 godina. U gradu je tada živelo 11.079 muškaraca i 10.594 žena.[25]

Hrišćansko stanovništvo uredi

 
Vitlejemske hrišćanke 1911. godine

Većina vitlejemskih hrišćana smatraju se potomcima arapskih hrišćanskih klanova sa Arabijskog poluostrva, uključujući i dva najveća u gradu: al-Farahiyya i an-Najajreh. Članovi klana al-Farahiuua smatraju se potomcima Gasanida koji su se iz Jemena preselili u Mojsijevu dolinu u Jordanu, a klan an-Najajreh potiče od Arapa iz Nadžrana u južnom Hidžazu. Vitlejemski klan al-Anantreh takođe potječe sa Arabijskog poluostrva.[29]

Udeo hrišćana u stanovništvu Vitlejema stalno opada, najvećim delom zbog iseljavanja stanovništva. Za ovaj pad je jednim delom odgovoran i niži natalitet među hrišćanima u poređenju sa muslimanima.

Godine 1947, hrišćani su činili 75% stanovništva u gradu, da bi do 1998. pali na 33%.[28] Iako Palestinska samouprava sporazumom jamči jednakost vitlejemskim hrišćanima, zabeleženo je nekoliko nasilnih incidenata koje su počinili policija i militantne frakcije protiv hrišćana.[30]

Veliki uticaj na hrišćansku manjinu imalo je i izbijanje druge intifade, koja je uzrokovala turistički, a time i privredni pad, koji je jako pogodio lokalne hrišćane budući da su oni vlasnici mnogih hotela i drugih preduzeća za turističke usluge.[1] Statistička analiza koja se bavila pitanjem odlaska hrišćana iz Vitlejema je kao razlog navela nedostatak privrednih i obrazovnih prilika.[31] Nakon druge intifade, 10% hrišćana je napustilo grad.[traži se izvor]

Prema istraživanju koje je 2006. sproveo Palestinski centar za istraživanje i kulturni dijalog nad vitlejemskim hrišćanima, 90% lokalnih hrišćana smatra muslimane prijateljima, 73,3% smatra da se Palestinska samouprava odnosi s poštovanjem prema hrišćanskoj baštini grada, a 78% smatra da je za odlazak hrišćana iz Vitlejema odgovorna izraelska politika zabrane putovanja u to područje.[32]

Službena Hamasova politika je podrška hrišćanskom stanovništvu Vitlejema, iako su je pojedinci kritikovali za podizanje islamskog uticaja u gradu.

Privreda uredi

Veliki deo gradske privredne aktivnosti čini trgovina, pogotovo za vreme Božića. Na glavnim gradskim ulicama i pijacama nalaze se radnje u kojima se prodaju rukotvorine, istočnjački začini, nakit i orijentalne poslastice (kao baklava).[traži se izvor]

Tradicija izrade rukotvorina je vrlo duga u ovom gradu u kojem se nalaze brojne trgovine gdje se prodaju rezbarine u maslinovom drvu koje se rade od lokalnih maslina.[33] Ovi radovi su glavni suvenir kojeg turisti kupuju u Vitlejemu.[34] U gradu je vrlo važna i ručna izrada religijskih predmeta kao što su kipovi od maslinovog drva i krstovi. Tradiciju izrade predmeta od sedefa u Vitlejem su uveli franjevci iz Damaska u 14. veku.[34]

Neke od ostalih privrednih aktivnosti u gradu su izrada tekstilnih predmet ai nameštaja, proizvodnja boje, plastike, sintetičke gume, građevinskih materijala, hrane itd. U Vitlejemu se nalazi vinarija „Kremisan“ osnovana 1885, koja izvozi vina u nekoliko zemalja. Vino proizvode redovnici u samostanu, a vinova loza se uzgaja u području Al Hadra. Ovaj samostan godišnje proizvodi oko 700.000 litara vina.[traži se izvor]

Turizam uredi

 
Crkva Rođenja Hristovog

Turizam je najvažnija privredna aktivnost grada u kojem, za razliku od ostalih palestinskih gradova, većina radnog stanovništva nije zaposlena u Izraelu.[12] Preko 25% radno aktivnog stanovništva radi u turizmu[traži se izvor], koji čini 65% prihoda grada, te 11% prihoda Palestinske samouprave.[traži se izvor]

Najvažnija turistička atrakcija Vitlejema je Crkva Rođenja Hristovog, koja u velikom broju privlači hrišćanske hodočasnike. Crkva se nalazi u središtu grada na delu trga Manger, iznad mesta gde se navodno rodio Isus. U blizini se nalazi mjesto gde je sv. Jeronim trideset godina prevodio hebrejske zapise na latinski.[2]

U Vitlejemu se nalazi preko 30 hotela.[35] Hotel „Jacir Palace“ koji se nalazi blizu crkve, izgrađen je 1910. i najpoznatiji je u gradu. Iako je hotel zatvoren 2000. za vreme nasilja u drugoj intifadi, ponovo je otvoren 2005. godine.[36]

Kultura uredi

Muzeji uredi

Unutar opštinskih granica Vitlejema se nalaze četiri muzeja. U Pozorištu i muzeju jaslica nalazi se 31 trodimenzionalni model kojima su prikazane značajne faze u Isusovom životu. Ovo pozorište prikazuje i 20-minutnu animiranu predstavu. Muzej Bad Giacaman nalazi se u Starom gradu u Vitlejemu. Ovaj muzej iz 18. veka posvećen je istoriji proizvodnje maslinovog ulja.[37]

U muzeju Baituna al-Talhami koji je osnovan 1972, moguće je detaljnije videti kulturu lokalnog vitlejemskog stanovništva.[37] U gradu se nalazi i Međunarodni muzej Isusovog rođenja koji je pokrenuo UNESKO.[37]

Kulturni centri uredi

U Vitlejemu se nalazi Centar palestinske baštine, koji je osnovan 1991. godine. Ovaj centar je posvećen zaštiti i promociji palestinskih vezova, umetnosti i folklora.[traži se izvor] Vitlejemski međunarodni centar je centar koji se primarno bavi vitlejemskom kulturom i nudi razne aktivnosti.

U gradu se nalazi jedan dio Nacionalnog muzičkog konzervatorijuma Edvard Said kojeg pohađa oko 500 učenika. Glavni ciljevi ove ustanove su muzičko obrazovanje dece, podučavanje učitelja za druge škole, te proučavanje palestinske folklorne muzike.[traži se izvor]

 
Katolička procesija u Vitlejemu na Badnjak 2006. godine

Božićne proslave uredi

U Vitlejemu se Božić slavi na tri različita datuma: rimokatolici i protestanti slave ga 25. decembra, pravoslavci, kao i koptski i sirijski orijentalno-pravoslavni hrišćani slave ga 7. januara, dok jermenski orijentalno-pravoslavni hrišćani Božić slave 19. januara. Većina hrišćanskih procesija prolazi kroz trg Manger, kraj Crkve Rođenja Hristovog. Katolička misa održava se u crkvi sv. Katarine.

Festivali uredi

Vitlejem, kao i mnoga druga palestinska mesta, učestvuje u festivalima povezanim sa svecima i prorocima koji su vezani uz palestinski folklor. Jedan od takvih godišnjih festivala je Proslava sv. Đorđa (Hizir) koja se održava od 5. do 6. maja. Grčki pravoslavci tada u procesiji idu do obližnjeg grada Al Hadra gde se u vodi oko manastira sv. Đorđa krste deca, te se ritualno žrtvuje ovca.[38]

Proslava sv. Ilije (Mar Elias) održava se na sličan način, samo je tad procesija usmerena prema manastiru sv. Ilije koji se nalazi severno od Vitlejema. Ova proslava posvećena je čudima koja se pripisuju ovom svecu, koji je popularna ličnost u Palestini.

Politika uredi

 
Hamasov skup u Vitlejemu

Vitlejem je sjedište (muhfaza) Vitlejemske gubernije.

Prvi opštinski izbori u Vitlejemu održani su 1876. kada su muhtari svih četvrti u Starom gradu (isključujući sirsku četvrt) odlučili da izaberu lokalno veće od sedam članova koje će predstavljati svaki klan u gradu. Donesen je i zakon prema kojem bi u slučaju da npr. gradonačelnik bude katolik, zamenik gradonačelnika morao biti grčki pravoslavac.

Za vreme beitanske i jordanske vlasti, sirskoj četvrti je dopušteno učestvovanje u izborima, kao i beduinima Ta'amrah, te palestinskim izbjeglicama, čime se broj članova u lokalnom veću popeo na jedanaest. Godine 1976, donesena je dopuna zakona koja je dopustila ženama pravo glasa i pravo izbora u veće, a kasnije je starost potrebna za glasanje pomerena sa 21 na 25 godina starosti.[39]

Danas se Vitlejemsko opštinsko veće sastoji od 15 većnika, uključujući gradonačelnika i zamenika gradonačelnika. Prema posebnom zakonu gradonačelnik i većina većnika moraju biti hrišćani, dok ostatak mesta u veću nije posebno rezervisan za određenu religiju.[1]

Postoji nekoliko grana političkih stranaka koje učestvuju u veću, uključujući komuniste, islamiste i sekulariste. Obično većinu većničkih mjesta zauzimaju levičarske frakcije Palestinske oslobodilačke organizacije, kakve su Narodni front za oslobođenje Palestine i Palestinska narodna stranka. Na zadnjim palestinskim opštinskim izborima 2005. godine, većinu nerezervisanih mesta u Vitlejemskom opštinskom veću osvojio je Hamas.[traži se izvor]

Spisak gradonačelnika uredi

Prema opštinskom zakonu Vitlejema, gradonačelnik i zamjenik gradonačelnika moraju biti hrišćani.[1]

Obrazovanje uredi

Prema palestinskom centralnom zavodu za statistiku, godine 1997. je oko 84% stanovništva Vitlejema starijeg od 10 godina bilo pismeno. Od sveukupnog stanovništva grada, 10.414 osoba pohađalo je u to vreme školu (4.015 prvi nivo osnovne škole, 3.578 drugi nivo, te 2.821 srednju školu). Oko 14,1% učenika srednjih škola je tad maturiralo.[40] Godine 2006, u Vitlejemskoj guberniji bilo je 135 škola, od čega je njima 100 upravljalo Ministarstvo obrazovanja Palestinske samouprave, sa sedam je upravljala UNRWA, a 28 škola bilo je privatno.[traži se izvor]

U gradu se nalazi Vitlejemski univerzitet, koji je katolička ustanova visokog obrazovanja otvorena 1973. i koja je otvorena za studente svih religija. Ovo je prvi univerzitet osnovan na Zapadnoj obali, a njegovi koreni sežu do 1893. kada su Braća hrišćanskih škola otvorila obrazovne ustanove širom Palestine i Egipta.[traži se izvor]

Saobraćaj uredi

 
Ulica u Vitlejemu s taksijima

U Vitlejemu se nalaze tri autobuske stanice kojima upravljaju privatna preduzeća koja nude prevozne usluge do Jerusalima, Beit Džale, Beit Sahura, Hebrona itd. U gradu postoje i dve stanice za taksije koji voze za Beit Džalu, Beit Sahur, Jerusalim, Tuku' i Herodij. Takođe postoje i dve službe za najam automobila. Autobusi i taksiji s lokalnim palestinskim registarskim tablama ne smeju ulaziti u Izrael, uključujući i Jerusalim, bez dozvole.[41]

Ograničenja kretanja uredi

 
Glavni ulaz u Vitlejem iz Jerusalima

Izraelska izgradnja sigurnosne ograde se odrazila na Vitlejem u političkom, društvenom i privrednom smislu. Ograda prolazi uz severnu stranu grada, i udaljena je nekoliko metara od izbegličkog logora Aida.[12]

Da bi se ušlo ili izašlo iz područja Vitlejemske aglomeracije u ostatak Zapadne obale, potrebno je proći niz izraelskih sigurnosnih tačaka i blokada puteva. Za ulazak iz Zapadne obale u područje Jerusalima potrebna je dozvola. Dobijanje tih dozvola bilo je izrazito teško, iako je Izrael sada podigao terminal za olakšavanje saobraćaja između ova dva susedna grada.[12]

Palestincima nije dozvoljen ulaz bez dozvole u Rahelin grob, koji je jedna od svetih lokacija judaizma, i koji se nalazi u Vitlejemskoj periferiji. Izraelski građani ne mogu ući u Salomonske bazene koji su nedaleko od grada bez dozvole izraelske vojske.[12]

Zbratimljeni gradovi uredi

Gradovi i regije zbratimljeni s Vitlejemom su:[42][43]

Reference uredi

  1. ^ a b v g „O, Muslim town of Bethlehem...”. the Daily Mail. 
  2. ^ a b v g d đ e ž „History and Mithology of Bethlehem”. Bethlehem Municipality. Arhivirano iz originala 13. 1. 2008. g. Pristupljeno 22. 1. 2008. 
  3. ^ a b „Mosque of Omar, Bethlehem”. Atlas Travel and Tourist Agency. 
  4. ^ de Sivry, L: "Dictionnaire de Geographie Ecclesiastique", pp. 375., 1852 izd
  5. ^ Peirs 2000, str. 206
  6. ^ „IMEU: Maps: 2.7 - Jerusalem and the [[Corpus separatum|Corpus Separatum]] proposed in 1947”. Arhivirano iz originala 29. 7. 2013. g. Pristupljeno 13. 3. 2009.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  7. ^ A Jerusalem Timeline, 3,000 Years of The City's History
  8. ^ About Bethlehem Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. novembar 2007) The Centre for Cultural Heritage Preservation via Bethlehem.ps
  9. ^ Population in the Bethlehem District[mrtva veza] Bethlehem.ps
  10. ^ „Palestine Facts Timeline: 1994-1995”. Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs. Arhivirano iz originala 29. 7. 2013. g. Pristupljeno 13. 3. 2009. 
  11. ^ Kessel, Jerrold. „Muslims, Christians celebrate in Bethlehem”. CNN News. Cable News Network. 
  12. ^ a b v g d Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) & Office of the Special Coordinator for the Peace Process in the Middle East (2004). „Costs of Conflict: The Changing Face of Bethlehem” (PDF). United Nations. 
  13. ^ „Better times return to Bethlehem, Middle East”. BBC News. BBC MMVII. 
  14. ^ „Vatican outrage over church siege”. BBC News. BBC MMIII. 
  15. ^ „Tourism In Bethlehem Governorate”. Palestinian National Information Center. Arhivirano iz originala 30. 12. 2007. g. Pristupljeno 13. 3. 2009. 
  16. ^ Distance from Bethlehem to Tel Aviv, Distance from Bethlehem to Gaza Time and Date AS / Steffen Thorsen
  17. ^ „Detailed map of the West Bank”. Arhivirano iz originala 27. 6. 2008. g. Pristupljeno 13. 3. 2009. 
  18. ^ a b v Bethlehem’s Quarters[mrtva veza] Centre for Cultural Heritage Preservation
  19. ^ Clans -2 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. oktobar 2013) Mediterranean Voices: Oral History and Cultural Practice in Mediterranean Cities
  20. ^ Tqoa’ area[mrtva veza] Zeiter, Leila. Centre for Preservation of Culture and History.
  21. ^ Short Overview of the Bato Family Arhivirano 2012-09-14 na sajtu Archive.today BatoFamily.com
  22. ^ „Bethlehem City: Climate”. Općina Bethlehem. Архивирано из оригинала 28. 11. 2007. г. Приступљено 13. 3. 2009. 
  23. ^ Hadawi, Sami. „Village Statistics of 1945: A Classification of Land and Area ownership in Palestine”. Palestine Liberation Organization - Research Center. Arhivirano iz originala 5. 8. 2008. g. Pristupljeno 13. 3. 2009. 
  24. ^ Popis izraelskog zavoda za statistiku
  25. ^ a b v Palestinian Population by Locality, Sex and Age Groups in Years: Bethlehem Governorate Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. јануар 2012) (1997) Палестински завод за статистику.
  26. ^ „Projected Mid -Year Population for Bethlehem Governorate by Locality 2004- 2006”. Palestinski središnji ured za statistiku. Архивирано из оригинала 16. 6. 2008. г. Приступљено 13. 3. 2009. 
  27. ^ „Palestinian Population by Locality and Refugee Status”. Palestinski ured za statistiku. Архивирано из оригинала 16. 5. 2012. г. Приступљено 13. 3. 2009. 
  28. ^ а б Pacini 1998
  29. ^ Bethlehem, The Holy Land’s Collective Cultural National Identity: A Palestinian Arab Historical Perspective Архивирано на сајту Wayback Machine (24. јул 2008) Musallam, Adnan. Betlehemsko sveučilište.
  30. ^ David Raab. „The Beleaguered Christians of the Palestinian-Controlled Areas: Official PA Domination of Christians”. Jerusalem Center for Public Affairs. 
  31. ^ Marsh, Leonard (2005). „Palestinian Christianity – A Study in Religion and Politics”. International Journal for the Study of the Christian Church. 57 (7): 147—66. 
  32. ^ „Americans not sure where Bethlehem is, survey shows”. Ekklesia. 20. 12. 2006. Архивирано из оригинала 3. 12. 2013. г. Приступљено 7. 5. 2007. 
  33. ^ „Bethlehem: Shopping”. TouristHub. Архивирано из оригинала 30. 7. 2013. г. Приступљено 13. 3. 2009. 
  34. ^ а б „Handicrafts: Olive-wood carving”. Bethlehem Municipality. Архивирано из оригинала 21. 11. 2007. г. Приступљено 13. 3. 2009. 
  35. ^ Patience, Martin. „Better times return to Bethlehem”. BBC News. BBC MMVIII. 
  36. ^ Jacir Palace, InterContinental Bethlehem re-opens for business InterContinental Hotels Group
  37. ^ а б в „Places to Visit In & Around Bethlehem - Bethlehem Hotel”. Архивирано из оригинала 3. 11. 2011. г. Приступљено 13. 3. 2009. 
  38. ^ St. George's Feast[мртва веза] Bethlehem.ps.
  39. ^ Municipal Council Elections during the British and Jordanian Periods Архивирано на сајту Wayback Machine (13. август 2008) Bethlehem Municipal Council.
  40. ^ „Palestinian Population (10 Years and Over) by Locality, Sex and Educational Attainment”. Palestinski središnji ured za statistiku. Архивирано из оригинала 13. 11. 2010. г. Приступљено 22. 1. 2008. 
  41. ^ „Bethlehem Public Transport System”. Архивирано из оригинала 27. 12. 2007. г. Приступљено 13. 3. 2009.  Općina Bethlehem.
  42. ^ Twinning with Palestine Архивирано на сајту Wayback Machine (28. jun 2012) Britain Palestine Twinning Network
  43. ^ The City of Bethlehem has signed a twinning agreements with the following cities Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. decembar 2007) Općina Bethlehem.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Витлејем&oldid=26699011”