Vukan (veliki župan)
Vukan je bio srpski veliki župan koji od početka devete decenije XI veka, do početka druge decenije XII veka, vladao Raškom i smatra se osnivačem dinastije Vukanovića, čiju bočnu granu predstavljaju Nemanjići. Na vlast ga je doveo kralj Zete, Konstantin Bodin (1081—1101), koji je zauzeo Rašku i postavio braću, Vukana i Marka, da njom vladaju. Tokom narednih godina, Bodin i Vukan vrše napade na Vizantiju, ali na kraju bivaju suzbijeni, krajem devete decenije XI veka. Vukan je kasnije, u tri navrata (1093, 1094. i 1106), pravio velike napade na Vizantiju. Međutim i pored značajnih uspeha u toj borbi (dva puta je pobeđivao vizantijske vojske, prodirao je do današnjih Skoplja, Tetova i Vranja), nije uspeo da trajno zauzme delove vizantijske teritorije. Posle Bodinove smrti 1101. (ili 1099), umešao se u borbe oko vlasti u Zeti. Smatra se da je umro između 1112. i 1115. ili već 1112. godine, a posle njega se na vlasti pominje njegov bratanac Uroš I.
| Vukan | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1050. |
| Mesto rođenja | Srbija |
| Datum smrti | oko 1112. |
| Mesto smrti | Srbija |
| Porodica | |
| Roditelji | Petrislav |
| Dinastija | Vukanovići |
| Period | 1083—1091. i 1091—1112. |
| Prethodnik | Konstantin Bodin |
| Naslednik | Uroš I |
Vladavina uredi
Vukanovo poreklo nije poznato, a smatra se da je rođen oko 1050. godine[1]. On i njegov brat Marko, bili su, prema pisanju polulegendarnog „Letopisa popa Dukljanina”, dvorani zetskog kralja Bodina, koji ih je postavio za vladare u Raškoj, početkom devete decenije XI veka (između 1083. i 1085. godine), kada je tu oblast pripojio svojoj državi.
Napadi na Vizantiju uredi
Tokom narednih godina, Bodin je napadao Dračku temu, a istovremeno je i Vukan otpočeo sa napadima na vizantijske pogranične oblasti. Njihovi napadi su suzbijeni krajem 1090. ili 1091. godine, kada je u jednoj bici zarobljen i sam kralj Bodin, ali to nije dovelo do prestanka napada. Već posle vizantijske pobede nad Pečenezima u bici kod Lebuniona 29.04.1091. godine, pominje se, u vizantijskim izvorima, strah „da Bodin i Dalmati (tj. Srbi[2]) nameravaju da prekrše ugovore i krenu protiv naše teritorije”[3]. Pored straha od Bodina, pominje se i raški župan Vukan, pošto je vizantijski car Aleksije I Komnin dobio podatke da se on sprema na nove napade, zbog čega je smatrao da granicu prema njemu treba dodatno ojačati. Tokom naredne godine je, pod njegovim nadzorom[3], na granici prema Srbima, na tlu današnjeg Kosova i Metohije, podignut veći broj drvenih i kamenih kula, šanaca i osmatračnica[3]. Međutim, Vukan je već 1093. godine upao u Vizantiju, opljačkao delove Kosova, dok je Lipljan zauzeo i spalio. Vizantijski car je, na vesti o njegovom upadu, pokrenuo vojsku da bi ga suzbio i povratio grad. Sam Vukan se povukao sa Kosova u Zvečan, a caru je, u Skoplje, poslao glasnike sa pismom. On je naveo da su lokalni vizantijski namesnici krivci za njegov napad, jer su „vršili razne upade i naneli ne malu štetu Srbiji”[3]. Aleksije je prihvatio njegov predlog da se zaključi mir, kojim se potvrđuju pređašnje granice, a koji bi on, dodatno, garantovao davanjem talaca, tako da se vratio u Carigrad, dok je lokalnim namesnicima naredio da poprave porušene objekte na granici i preuzmu srpske taoce. Vukan je tokom narednih meseci stalno odlagao slanje talaca, što mu je Aleksije, u više navrata, iznova zahtevao u pismima.
Pošto srpski taoci nisu stigli, Aleksije je poslao protiv Vukana vojsku, predvođenu, njegovim bratancem Jovanom Komninom. Vizantijske snage su kod Lipljana prešle Sitnicu i podigle logor utvrđen palisadom, naspram srpskog utvrđenog Zvečana. Srpski župan je Jovanu poslao glasnike, preko kojih mu je poručio da želi mir sa Vizantijom i da će poslati taoce, ali je istovremeno okupljao svoje snage za borbu. Jovana je o njegovim pripremama izvestio jedan monah, ali je on odbio da u to poveruje i optužio je monaha, da je lažov i varalica. Neposredno nakon toga, Vukan je u iznenadnom noćnom napadu uništio vizantijski logor. Samo je mali deo vizantijske vojske uspeo da se spase i povuče, sa Jovanom, nazad u Lipljan[3], dok je veći deo pobijen na spavanju, poginuo u borbi ili se udavio u Sitnici. Ostaci vizantijske vojske su se iz Lipljana povukli ka Carigradu, a srpske snage su potom, preko Kosova i Metohije, upale na sever današnje Makedonije, opljačkale okolinu Skoplja, Gornji i Donji Polog, posle čega su opustošile oblast oko Vranja i vratile se u Rašku[3]. Vukanov upad u Vizantiju je primorao Aleksija da se, po treći put, za samo tri godine, sa vojskom uputi na granicu prema Srbima. On je bez otpora ušao u porušeni Lipljan, u kome je primio Vukanove glasnike preko kojih je raški župan ponudio sklapanje mira i ranije obećane taoce. Vukan je, sa svojom pratnjom, potom došao u grad i zaključio, tokom 1094. godine, mirovni ugovor sa carem Aleksijem, kome je predao 20 talaca[3], među kojima su bili njegovi bratanci, sinovi župana Marka[4], Uroš i Stefan Vukan[3]. Ovaj ugovor je doneo mir na taj deo srpsko-vizantijske granice, jer tokom narednih desetak godina, nema pomena o Vukanu i srpskim upadima, u istorijskim izvorima. Istovremeno, pregovori koje je, u dva navrata, vodio sa Aleksijem svedoče o Vukanovoj snazi, jer je on prvi srpski vladar koji ravnopravno pregovara sa vizantijskim carem[5].
Širenje uticaja na Zetu uredi
Kralj Konstantin Bodin umire 1101. godine[5] (možda već u februaru/martu 1099. godine[1]), a posle njegove smrti, na vlasti se učvrstio njegov polubrat Dobroslav II, koji je prema Letopisu, bio sin kralja Mihajla Vojislavljevića, iz njegovog drugog braka sa vizantijskom princezom. Protiv njega su, iz Carigrada, upućeni sinovi i unuci Mihajlovog brata, Radoslava, koji su se iskrcali u Draču. Jedan od njih, Kočapar, je iz Drača otišao u Rašku, odakle je sa Vukanom upao u Zetu. Njihove snage su u borbi potukle Dobroslava, koji je zarobljen i poslat u Rašku, a Kočopar je postao novi kralj. Međutim, ni on se nije dugo zadržao na vlasti, pošto je Vukan planirao da za kralja dovede Vladimira, za koga se u Letopisu navodi da je bio unuk kralja Mihajla i sin njegovog najstarijeg sina Vladimira. Kočopar se povukao u Bosnu i oženio se ćerkom bosanskog bana[6] (u vezi dešavanja sa početka devete decenije XI veka, pisac Letopisa jasno navodi da je Bosnom vladao knez[6]), a kasnije je poginuo u borbama, u Zahumlju. Novi kralj je, godinu ili dve dana posle Bodinove smrti (1102/1103. ili već 1100/1101[7]), postao njegov bratanac Vladimir, uz podršku raškog župana Vukana, čijom se ćerkom oženio. On se pomirio sa svojom braćom i doneo mir u državu, a njegov stric i nekadašnji kralj Dobroslav, je iz raške, prebačen u zetsku tamnicu[6].
Novi napad na Vizantiju i kraj vladavine uredi
Pored širenja svog uticaja u Zeti, Vukan je u proleće 1106. godine[2] ponovo upao u Vizantiju. On je verovatno pokušao da iskoristi novi normanski pohod koji se spremao[a] i uspeo je da u jednoj bici ponovo potuče vizantijsku vojsku predvođenu Jovanom Komninom[3]. Bez obzira na to, rat je okončan u novembru iste godine[2], tako što je Vukan ponovo predao taoce caru Aleksiju[3]. Posle ovoga, o njemu više nema podataka u izvorima, a današnji istoričari smatraju da je umro između 1112. i 1115. godine[5] ili možda već 1112. godine[1]. Dešavanja koja su usledila neposredno nakon njegove smrti, nisu poznata, ali je izvesno da je među Vukanovićima došlo do borbe oko vlasti u kojoj je jedan od poraženih bio i Zavida, koji se sklonio u Zetu, gde mu se, oko 1113. godine, rodio najmlađi sin, Stefan Nemanja. Pitanje njegovog porekla i danas je otvoreno, zbog čega jedni smatraju da je bio Vukanov sin, drugi da je on bio Vukanov bratanac Stefan Vukan, dok treći smatraju da je bio sin Uroša I.
Napomene uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v Živković, Tibor (2006). Portreti srpskih vladara: IX—XII vek. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN 86-17-13754-1.
- ^ a b v Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije III (fototipsko izdanje originala iz 1966). Beograd: Vizantološki institut SANU. 2007. ISBN 978-86-83883-09-7.
- ^ a b v g d đ e ž z i Ana Komnin, „Aleksijada”
- ^ Grupa autora (1981). Istorija srpskog naroda I. Beograd.
- ^ a b v Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije. Novi Sad: Plantoneum. ISBN 86-83639-01-0.
- ^ a b v Nepoznati sveštenik. Letopis popa Dukljanina.
- ^ Kao polazni osnov za okvirnu hronologiju vladara Zete, tokom XII veka, uzeta je Bodinova smrt, koju većina istoričara smešta u 1101. ili oko 1101. godine, dok Živković predlaže februar/mart 1099. godine. Trajanja vladavina Bodinovih naslednika preuzeta su iz „Letopisa popa Dukljanina” ili su navedena prema pretpostavkama o njihovom trajanju, koje Živković iznosi u svojoj knjizi „Portreti srpskih vladara (IX—XII)”.
Izvori i literatura uredi
- Izvori
- Kunčer, Dragana (2009). Gesta Regum Sclavorum. 1. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog.
- Živković, Tibor (2009). Gesta Regum Sclavorum. 2. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog.
- Mošin, Vladimir, ur. (1950). Ljetopis popa Dukljanina. Zagreb: Matica hrvatska.
- Mijušković, Slavko, ur. (1988) [1967]. Ljetopis popa Dukljanina (2. izd.). Beograd: Prosveta & Srpska književna zadruga.
- Šišić, Ferdo, ur. (1928). Letopis popa Dukljanina. Beograd-Zagreb: Srpska kraljevska akademija.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1966). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 3. Beograd: Vizantološki institut.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1971). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 4. Beograd: Vizantološki institut.
- Literatura
- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2002). Rodoslovi srpskih dinastija. Novi Sad: Platoneum.
- Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2008). Srpske dinastije (2. izd.). Beograd: Službeni glasnik.
- Živković, Tibor (2005). „Dva pitanja iz vremena vladavine kralja Bodina”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 42: 45—59.
- Živković, Tibor (2006). „Duklja između Raške i Vizantije u prvoj polovini XII veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 43: 451—466.
- Živković, Tibor (2006). Portreti srpskih vladara (IX-XII vek). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Kalić, Jovanka (1981). „Srpski veliki župani u borbi s Vizantijom”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 197—211.
- Kalić, Jovanka (1998). „Evropa i Srbi u XII veku”. Glas SANU. 384 (10): 95—108.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
