Gligorije Vozarović
Gligorije „Gliša” Vozarović (Ležimir, kod Sremske Mitrovice, 1. avgust 1790 — Beograd, 10. januar 1848) bio je prvi srpski knjigovezac, knjižar, samostalni izdavač i bibliotekar u Kneževini Srbiji.
| Gligorije Vozarović | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1. avgust 1790. |
| Mesto rođenja | Ležimir, kod Sremske Mitrovice, Habzburška monarhija |
| Datum smrti | 10. januar 1848. (57 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Kneževina Srbija |
Biografija uredi
Rođen je 1/12. avgusta 1790. godine u Ležimiru gde postoji njegova rodna kuća. Njegovi preci Silvestrijevići su nekad živeli u Zenici i bavili se ćebetarskim zanatom. Zbog turskog zuluma su prebegli iz Bosne u Slavoniju krajem 17. veka, i počeli se baviti "vozarskim zanatom" na reci Savi; otuda im prezime Vozarović. Gligorije je između 1812. i 1816. godine radio u jednoj gostionici u Zemunu kao "poslužitelj". Kada je prešao u Beograd nameravajući da izuči "koričarski zanat", došao je u dodir sa kćerkom srpskog kneza Miloša, koja je 1824. godine bila udata za zemunskog trgovca Todora Hadži-Bajića. Velikodušna Perka Bajićka mu je dala 150 f. i spremila ga da ide u inostranstvo radi izučavanja željenog zanata. Na ruku mu je išao i Vuk Stefanović Karadžić, sa kojim se dopisivao i koji ga je kada je izučio zanat uputio u Srbiju. Godinama žudeći sa knjigovezačkim zanatom, stigao je napokon u Beč, gde je učio kod tamošnjeg majstora "buhbindera" Jakova Hermana. Stigao je u austrijsku prestonicu u drugoj polovini 1824. godine i postao bečki kalfa pa šegrt.[1]
Knjigovezački zanat izučio je u Beču i 1827. došao u Srbiju. Vozarović je te 1827. godine otvorio prvu knjižarsku radnju (knjižaru) u Beogradu tj. Srbiji.[1] Prva lokacija knjižare bila je u kući neke udovice, uz Ećim-Tominu kafanu (danas je tu kafana "?"). Gliša se iz zemunskih dana sprijateljio i okumio sa Aleksom Simićem (potonjim "popečiteljem" i državnim savetnikom u Srbiji) koji će ga podržavati u poduhvatima. Glavni Vozarević zaštitnik i prijatelj bio je Dimitrije Davidović. Štampao je prvu knjigu u tadašnjoj Srbiji „Srbsko stihotvorenije“ 1832. godine. Izdao je celokupna dela Dositeja Obradovića u deset knjiga (četiri toma 1833, do 1836. godine još pet tomova i poslednji 10. tom 1845). U njegovoj knjižari je 1832. godine osnovana Narodna biblioteka Srbije, tada pod nazivom „Biblioteka varoši beogradske“ (postoje mišljenja da je to u stvari preteča Biblioteke grada Beograda). U periodu 1833-1844. godine bio je knjigovezac Državne štamparije, jedno vreme i u Kragujevcu dok je knjižaru u Beogradu vodila njegova žena Sara (sa kojom se oženio 1828)), sestra (ili sestričina?) Dimitrija Davidovića.
Izdavao je almanah „Golubica s cvetom knjižestva srbskog“ (1839—1844) koji je uređivao Miloš Svetić (Jovan Hadžić). Za „Golubicu“ je Stojan Novaković tvrdio da je utrla put „Glasniku Srbskog učenog društva“.[2], a Jovan Skerlić da je „najbolji srpski almanah tog vremena“[3] Za počasnog člana Društva srpske slovesnosti izabran je 10. februara 1845. godine.
Bio je uveren da je pronašao mesto na kome su spaljene mošti Svetog Save i na tom mestu 1847. godine postavio drveni krst na mestu jednog starog drvenog krsta koji je već bio propao. Taj krst je dobio naziv kao i ceo taj kraj „Vozarev krst“. Drveni Vozarev krst je obnavljan više puta (1895. i 1923). Kasnije je na tom mestu Društvo „Sveti Sava“ podiglo kameni krst crvene boje 1933. godine koji i sada postoji, taj deo Beograda danas se po njemu zove Crveni krst.
Gligorije Vozarović je umro 10/22. januara 1848. godine u Beogradu. Bio je sahranjen u na starom tašmajdanskom groblju, kod današnje Crkve svetog Marka u blizini svog kuma Sime Milutinovića Sarajlije. Spomenik mu je podigla supruga Sara sa kojom nije imao dece. Na spomeniku je pisalo: Spomen Gligoriju Vozaroviću, rođ. 1. Avg. 1790 u Ležimiru fruškogorskom, a preminuvšem 10. jan. 1848. u Beogradu srbskom, kuda ga Srbina dovede plamen ljubovi k srbskome rodu, kome je i čuvstvom i slovom i delom služio, neumorni na polzu, čest i slavu. Postavi zaostavša skorbna supruga Sara Vozarović, rođ. Mihailović.
Prilikom preseljenja groblja njegova humka je zametena i sada se ne zna gde mu je grob.
Sećanje na Gligorija Vozarovića uredi
Gradska biblioteka u Sremskoj Mitrovici nosi ime Gligorija Vozarovića.[4]
Njemu u čast ustanovljena je nagrada „Gligorije Vozarović“ koja najboljim izdavačima, knjigovescima i knjižarima dodeljuje Biblioteka grada Beograda.
Reference uredi
- ^ a b "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1932.
- ^ Stojan Novaković: Srpska knjiga, njeni prodavci i čitaoci u XIX veku, Beograd 1900, pp. 49.
- ^ Jovan Skerlić: Istorija nove srpske književnosti (1914), Beograd 1967, pp. 138.
- ^ „Biblioteka Gligorije Vozarović – Sremska Mitrovica”. www.biblioteka-sm.rs. Arhivirano iz originala 19. 4. 2017. g.
Literatura uredi
- Jovan Pejčić: Zasnovi Gligorija Vozarovića, 158 str, izd. Dental. . Београд. 1995. ISBN 978-86-82491-08-8..
- Srpska porodična enciklopedija, tom 6, pp. 23–24, izd. Politika i Narodna knjiga. . Београд. 2006. ISBN 978-86-331-2735-6..
Spoljašnje veze uredi
- Biografija na sajtu SANU
- Gligorije Vozarević (RTS Jutarnji program - Zvanični kanal)
- Spomen ploča Gligoriju Vozaroviću („Večernje novosti“, 20. decembar 2011)
- Otkrivena spomen ploča izdavaču Gligoriju Vozaroviću („Politika“, 21. decembar 2011)
- Gligorije Vozarević – zaboravljen u selu, zapamćen u istoriji RTS Beograd 30. 1. 2019.
