Gradac na Ilinjači

Gradac na Ilinjači predstavlja arheološko područje smješteno na teritoriji naselja Gornji Kotorac u opštini Istočna Ilidža, jednoj od opština koje čine grad Istočno Sarajevo u Republici Srpskoj. Arheološko nalazište čine ostaci praistorijske gradine, ostaci bedema kasnoantičkog utvrđenja i istovremene crkve. Pored ostataka koji se nalaze na lokalitetu, arheološki nalazi vezani uz ovaj lokalitet se čuvaju u Zemaljskom muzeju u Sarajevu i Muzeju grada Sarajeva.

Gradac na Ilinjači, Istočna Ilidža

Istorijat

Nosioci slavonske kulture, danas poznatije pod nazivom Vučedolska kultura, su predstavljali posebnu etničku skupinu koja je početkom bronzanog doba zauzela veliku teritoriju koja se prostirala preko modernog Srema, Slavonije, Slovenije do Austrije. Dijelovi moderne Bosne i Hercegovine su takođe spadali u okvir ove teritorije, zajedno sa gradovima Istočnim Sarajevom i Sarajevom. Prvo naselje nastalo je oko 1800. godine prije nove ere i prvenstveno je služilo kao civilno naselje. U vrijeme IX i VIII vijeka prije nove ere, tokom starijeg željeznog doba došlo je do velikog ekonomskog napretka među Ilirima, koji su u tom periodu činili većinsko stanovništvo na ovim prostorima. Ekonomski napredak je doveo do određenih društvenih raslojavanja među ilirskim plemenima, kao i do pojačanih veza sa susjednim oblastima.

Opis dobra

Arheološko nalazište se nalazi na platou površine 6000m². U periodu utvrđenja iz kasne antike, cijeli plato je bio opasan odbrambenim bedemima. Kamenje je spajano sa mnogo maltera koji je sastavljen od svježe gašenog kreča, sitnog riječnog pijeska i male količine tucane opeke. Time se postiglo zbijanje zida i njegova elastičnost. Bedem je građen sa dosljedno sprovedenim lomovima na rubovima i kljunovima na dva istaknuta kraja platoa koji su služili kao zamjena za kule i obuhvataju jedinstven prostor. Pored kasnoantičkog utvrđenja i zidina iz bronzanog perioda, na lokalitetu se nalaze ostaci crkve, takođe iz kasnoantičkog perioda. Sagrađena je na sjeveroistočnom dijelu platoa i orijentisana u pravcu zapad-istok. Istočni dio crkve, koji je sagrađen na nivelisanom terenu, u velikoj mjeri je bio uništen. Crkva, ima narteks, naos sa apsidom i južnu prostoriju.

Istraživački rad

Lokalitet je istraživan u periodu od 1927. i 1928. od strane Vladimira Skarića, no podaci o ovome dobru su oskudni i govore o istoriji lokaliteta u generalnim crtama. Pored kamenih oruđa, pri ovom arheološkom nalazištu su pronađeni i brojni ostaci ilirske kulture iz njenog praistorijskog perioda, predmeti iz rimskog perioda te nekolicina komada staroslovenske keramike. Pored navedenih predmeta, pri lokalitetu su pronađeni komadi slavonske keramike, ukrašeni identičnim duboreznim motivima i bijelom inkrustacijom kao i mnogo veći broj predmeta pronađenih u pećini Hrustovači kod Sanskog Mosta i Gradini kod Alihodža. Osim ostataka keramike, na ovom lokalitetu nisu pronađeni predmeti drugačije namjene, poput nakita, oružja ili oruđa niti temelji stambenih objekata što se objašnjava nepogodnom prirodom samog terena.

Stepen zaštite

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika je 2004. godine donijela odluku da se ovo arheološko područje proglasi nacionalnim spomenikom.

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Izvori

• Komisija/Povjerenstva za očuvanje nacionalnih spomenika, Bosna i Hercegovina

Literatura

• Grupa autora, Prostorni plan Bosne i Hercegovine, faza B — valorizacija, prirodne i kulturno-istorijske vrijednosti, Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu i Urbanistički zavod za Bosnu i Hercegovinu Sarajevo, Sarajevo
• Fekeža, Lidija, Kasnoantičko utvrđenje i crkva na lokalitetu Gradac na Ilinjači u Gornjem Kotorcu kod Sarajeva, Sarajevo, GZM (A),N.S. sv. 45, 1990, 155-170.
• 1954. Grupa autora, Sarajevo od najstarijih vremena do danas, Muzej grada Sarajeva, Sarajevo