Grocka
Grocka je gradsko naselje u Srbiji u gradskoj opštini Grocka u gradu Beogradu. Prema popisu iz 2022. bilo je 8.154 stanovnika. U gradu se nalazi hram Svete Trojice, Centar za kulturu Grocka, Srednja škola „Grocka“, Osnovna škola „Ilija Garašanin“, Osnovna muzička škola „Nevena Popović” Grocka, Dom zdravlja „Grocka".
Grocka | |
|---|---|
 Trg u centru Grocke sa bistom Ilije Garašanina u pozadini | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Grad | Beograd |
| Gradska opština | Grocka |
| Stanovništvo | |
| — 2022. |  8.154 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 40′ 12″ S; 20° 43′ 02″ I / 44.67° S; 20.717166° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
.svg)  Grocka Grocka na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 11306 |
| Pozivni broj | 011 |
| Registarska oznaka | BG |
Kroz naselje protiče rečica Gročica, nastala spajanjem Begaljičkog i Zaklopačkog potoka. Od njihovog spajanja na ulazu u naselje do ulivanja u Dunav ima oko jedan kilometar. Njen lagani tok kroz naselje menja se kada vodostaj na Dunavu poraste. Tada postaje reka koja plavi useve i kuće a 1923. godine izlila se i preko mosta i poplavila kuće i trgovine u Gročanskoj čaršiji.[1]
Istorija uredi
Najstariji tragovi o postojanju naselja na teritoriji današnje opštine Grocka datiraju iz početka neolita (mlađeg kamenog doba). Najveće neolitsko naselje u ovom delu Evrope, koje se još uvek istražuje, nalazi se na obali Dunava u mestu Vinča. Kultura, koja je nastala na ovom prostoru u doba srednjeg i poznog neolita (5250—4250. godine pre nove ere), dobila je naziv "Vinčanska kultura".
Rimljani su glavnu saobraćajnicu koja je povezivala Singidunum (Beograd) i Viminacijum (Kostolac), svoja dva, u to vreme velika grada Gornje Mezije, izgradili uz obale Dunava preko teritorije današnje Grocke. Dokazi za to su brojni: vile-rustike, grobnice rimskih velikodostojnika, zlatan nakit, novac i mnoge druge iskopine.
Ime uredi
Prvo pominjanje Grocke, u pisanoj formi, zabeleženo je u 9. veku (878. godine), kada se za naselje na ušću male rečice u Dunav srećemo sa slovenskim imenom Gardec. Sledeće pisano pominjanje zabeleženo je u zapisu Evlije Čelebije 1521. godine, pod nazivom Hisardžik (utvrđena vojna postaja na carigradskom drumu). Najviše podataka o Grockoj u srednjem veku nalazimo u turskim popisima i iz zapisa putopisaca. Gerlah, putopisac koji je 1578. godine prošao kroz Grocku i zabeležio: "... veliki potok deli Grocku na dva dela, u jednom delu podignute su male srpske kolibe pokrivene trskom i slamom, a u drugom ima i lepih turskih kuća, često šindrom pokrivenih."[2]
Juna 1937. nezadovoljni radnik je zapalio tek sagrađeni mlin, koji još nije proradio.[3]
Danas je Grocka beogradska opština koja zauzima površinu od 28.923 ha, na kojoj živi 75.466 stanovnikai i ima 15 naseljenih mesta. Opština je osnovana 1955. od kada je pristupila zajednici beogradskih opština. Dan opštine, kao i opštinska slava, je Sveta Petka, 27. oktobar. Severni deo teritorije izlazi na reku Dunav dužinom od 24 km, a obim granice opštinske teritorije je 96 km. Do Grocke stižete auto-putem Beograd-Niš, železničkom prugom Beograd-Niš-Skoplje-Solun-Atina, magistralnim putem Beograd-Smederevo. Gradski i prigradski saobraćaj može vas dovesti do bilo kojeg mesta na teritoriji opštine.
Kultura uredi
U Grockoj se nalaze dve značajne ustanove kulture: Biblioteka „Ilija Garašanin” i Centar za kulturu Grocka.
Biblioteka „Ilija Garašanin” je od 90-tih godina 20. veka centralna biblioteka opštine Grocka u okviru mreže opštinskih biblioteka Biblioteke grada Beograda. Do tada je bila sedište Narodnog univerziteta Grocke, a ime čuva uspomenu na osnivača prve biblioteke u Grockoj, znamenitog državnika i Gročanina Iliju Garašanina. Nalazi se u centru naselja, u okviru zaštićene prostorne kulturno-istorijske celine Gročanska čaršija. U galeriji biblioteke izložen je Legat dr Aleksandra Kostića u kome se, između ostalog, čuvaju i njegovi nalazi sa arheološkog lokaliteta Dubočaj.[4] Kao svestran čovek posvećen nauci, profesor dr Aleksandar Kostić se bavio i arheologijom. Godine 1933. na Dubočajskom grebenu u Grockoj otkrio je mnoge rimske grobove, nakit, novac, keramiku, oružje i ostatke životinjskog i biljnog sveta.
Autori postavke su kustos Zorica Atić iz Centra za kulturu Grocka, viši kustos dr Miloš Spasić i kustos Dragana Stojić iz Muzeja grada Beograda, i arheolog Rade Milić iz Centra za urbani razvoj.
Centar za kulturu Grocka je ustanova kulture čija se delatnost fokusira na organizovanja kulturnih i obrazovnih programa na teritoriji gradske opštine Grocka. Rad Centra je pre svega fokusiran na stanovništvo gradske opštine Grocka i kreiranje kulturnog života i zadovoljavanje kulturnih potreba lokalne zajednice. Prostorije centra smeštene su u Rančićevoj kući, ustanovljenoj još 1966. godine za spomenik kulture od velikog značaja.[5] U Grockoj postoji Dom kulture sa bioskopskom salom koji je počeo da se renovira 2020. godine.[6]
Arhitektura i kulturno nasleđe uredi
Najstarije jezgro Grocke, takozvana Gročanska čaršija, ustanovljena je za nepokretno kulturno dobro kao prostorno kulturno-istorijska celina od velikog značaja za Republiku Srbiju. Da je današnja glavna ulica korišćena od samog nastanka naselja kao čaršija, trgovački i poslovni centar, svedoče karakter i namena očuvanih starih kuća. Osim poslovnih zgrada sa dućanima, zanatskim radionicama i kafanama, u čaršiji se nalazilo i nekoliko stambenih zgrada varoškog tipa, čiji su vlasnici bili imućni trgovci i zanatlije. Specifičan karakter Grocke, koja je s jedne strane bila varošica, odnosno administrativni i trgovački centar, a sa druge seosko naselje sa izvanrednim prirodnim uslovima, odredio je osnovnu podelu starih gročanskih kuća na varoške i seoske. U pogledu tipskih obeležja, celokupni sačuvani arhitektonski fond sadrži elemente narodne arhitekture sa različitih područja Srbije, koji su u određenim momentima imali presudan značaj u formiranju ruralne arhitekture ne samo u Grockoj, već na celom području grada Beograda.
Van Gročanske čaršije kao celine i objekata unutar nje u Grockoj je zaštićeno još sedam sačuvanih varoških kuća koje su proglašene za spomenik kulture. Najstarija među njima datira još iz 18. veka. Među njima su i dve koje su u rangu spomenika kulture od velikog značaja za Republiku Srbiju - Rančićeva kuća i Cincarska kuća.[7] Neke od ovih kuća, koje su bile utvrđene za kulturno dobro još 1966. godine, nestale su bez mogućnosti da budu rekonstruisane, jer su na njihovom mestu sagrađeni drugi objekti.[8]
Manastir Rajinovac uredi
Jedan od prvih susreta sa Manastirom Rajinovac[9] sačuvan je u turskom popisu iz 1528. godine, gde se pominje kao manastir Sveti Rajko. Selo Begaljica, gde se ovaj manastir nalazi u tom periodu je imalo svega pet kuća, a njegov postepeni razvoj možemo da pratimo na osnovu daljih turskih popisa. Pod istim imenom javlja se i 1530. godine. Legenda kaže da je nekada davno kod nekog bogataša Bugarčića u Begaljici služio momak iz Bosne, po imenu Raja. Kada je odslužio svoje, Bugarčić mu je pošteno isplatio zarađene dukate. Raja je krenuo svojoj kući, ali ga kod izvora sačekaju Bugarčićevi sinovi, ubiju ga, novac pokupe, a Raju zatrpaju kladama. Posle dve godine nađu ga čobani mrtvog i prijave gazdi. Gazda prepozna svog bivšeg slugu Raju, i doseti se da su ga ubili njegovi sinovi, jer je jedan u međuvremenu „sišao s uma“, a i drugi se ozbiljno razboleo. Da bi okajao greh koji su njegovi sinovi počinili, Bugarčić za istu sumu dukata, kolika nekada beše isplatio Raji, na svome imanju, nedaleko od izvora gde je Raja ubijen, podigne malu drvenu crkvu Raji za dušu, a sebi za spasenje. U narodu je ostala priča da je crkvu podigao Rajin novac, pa se ona i danas zove Rajinovac.
Vinčanska kultura uredi
Interesovanje evropske arheološke nauke za nalazište Vinča — Belo brdo (arheološki lokalitet) javlja se početkom prošlog veka, kada njen istraživač profesor Miloje Vasić objavljuje prve naučne radove u vodećim evropskim naučnim časopisima. Istražen je samo centralni deo lokaliteta, odnosno oko 4% od ukupne površine nalazišta. Na istraženoj površini, profesor Vasić je otkrio arheološki sloj debljine oko 10 metara. U arheološkim slojevima otkrivene su ruševine naselja i tragovi života od neolita (5500. godina pre nove ere), pa sve do današnjih dana, što praktično znači da se u Vinči u kontinuitetu živi sedam hiljada godina. Posebnu zanimljivost predstavlja podatak da je 80% arheoloških naslaga formirano u periodu od 5250. do 4250. p. n. e.. Vinčanska kultura prostirala se na teritoriji od oko 200.000 km², odnosno, na prostoru omeđenom Karpatima na severu, rekom Bosnom na zapadu, sofijskim poljem na istoku, i skopskom kotlinom na jugu. Na ovoj ogromnoj površini pronađeno je preko 600 nalazišta sa arheološkim materijalom koji je stilski veoma ujednačen, što govori da je to bila vrlo kompaktna i homogena kultura. Mnogi svetski i evropski arheolozi vinčansku kulturu tretiraju kao jednu od najranijih evropskih civilizacija. U vreme vinčanske kulture podižu se nadzemne kuće složene arhitekture sa više prostorija, građene od drveta i oblepljene blatom. Kuće u naselju formiraju nizove, uvek su iste orijentacije, sa prolazima i ulicama između njih, tako da je u Vinči stvorena prva urbana celina na tlu Evrope. Vinčanski čovek se uglavnom bavio poljoprivredom i stočarstvom. Veliki viškovi proizvoda doveli su do razvoja trgovine, što je Vinčanima omogućilo brzi ekonomski razvoj.
Bogata arheološka nalazišta uredi
Teritorija opštine Grocka obiluje većim brojem arheoloških nalazišta. Profesor Petar S. Pavlović je dvadesetih godina 20. veka na lokalitetu Kargača (Vrčin) otkrio 48 novih vrsta fosila školjki i puževa, koji nisu pronađeni nigde na teritoriji nekadašnjeg Panonskog mora. U useku peščanog nanosa koji je napravila Dubočajska reka, profesor dr Kostić otkrio je veću količinu školjki, puževa, fosila, lišća i raznih vrsta drveća. Na istom lokalitetu otkriveni su i rogovi jelena i kosti mamuta, a posebno je vredna pažnje vilica hipariona koja potiče iz sredine pontinskog perioda kada je Panonsko more bilo na kraju svoga postojanja. Na ušću Bolečice u Dunav, na njenoj desnoj obali, postojalo je veće naselje iz vremena badenske kulture (2200—1800. godine pre nove ere). Fragmentalni keramički sudovi nađeni su i na Šupljoj steni u Vrčinu pod Avalom. U periodu starijeg gvozdenog doba (1000-300. godine pre nove ere) područje Grocke bilo je nastanjeno keltskim stanovništvom i to pripadnicima plemena Trikorninci. Veliki broj ostataka metalnih predmeta nađeni su na potesu od Vinče do Orašja. Oko 300. p. n. e. u ove krajeve se nastanjuju Skordisci — mešano keltsko pleme koje na ovim prostorima živi i u vreme ranog Rimskog carstva. Grocka u rimsko doba pripada naseljima na gornjomezijskom limesu koje čini niz gradova i utvrđenja na Dunavu. Kao značajno naselje u najbližoj okolini pominje se Trikornium (Ritopek). Odatle potiču i mnogobrojni natpisi na latinskom, tračkom i keltskom jeziku. Trikornium se takođe pominje i u Prokopijevom spisku tvrđava na Dunavu. Ostaci arhitekture iz toga doba za sada su otkriveni u Ritopeku (kastrum — vojni logor), grobnice u Brestoviku i Grockoj i delovi vile na lokalitetu Dubočajski potok.
Demografija uredi
U naselju Grocka živi 6.633 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,9 godina (37,7 kod muškaraca i 40,0 kod žena). U naselju ima 2.815 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,96.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2022. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.
 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 13 | 11 | ||
| 80+ | 41 | 83 | ||
| 75—79 | 88 | 125 | ||
| 70—74 | 149 | 204 | ||
| 65—69 | 224 | 226 | ||
| 60—64 | 195 | 242 | ||
| 55—59 | 217 | 247 | ||
| 50—54 | 371 | 404 | ||
| 45—49 | 320 | 358 | ||
| 40—44 | 305 | 295 | ||
| 35—39 | 255 | 248 | ||
| 30—34 | 271 | 260 | ||
| 25—29 | 313 | 333 | ||
| 20—24 | 287 | 296 | ||
| 15—19 | 286 | 281 | ||
| 10—14 | 263 | 259 | ||
| 5—9 | 265 | 226 | ||
| 0—4 | 195 | 182 | ||
| Prosek : | 37,7 | 40,0 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 3.335 | 1.020 | 2.080 | 116 | 114 | 5 |
| Ženski | 3.613 | 783 | 2.098 | 558 | 168 | 6 |
| UKUPNO | 6.948 | 1.803 | 4.178 | 674 | 282 | 11 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.635 | 240 | 2 | 1 | 296 |
| Ženski | 1.208 | 79 | 0 | 0 | 327 |
| UKUPNO | 2.843 | 319 | 2 | 1 | 623 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 128 | 153 | 276 | 47 | 141 |
| Ženski | 17 | 13 | 205 | 29 | 27 |
| UKUPNO | 145 | 166 | 481 | 76 | 168 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 13 | 74 | 122 | 44 | 40 |
| Ženski | 23 | 36 | 102 | 107 | 193 |
| UKUPNO | 36 | 110 | 224 | 151 | 233 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 42 | 1 | 0 | 15 | |
| Ženski | 30 | 12 | 1 | 7 | |
| UKUPNO | 72 | 13 | 1 | 22 | |
Galerija fotografija uredi
-
Akvarel Gročanske čaršije s kraja 19. veka (Stojan Nikolić) -
O. Š. „Ilija Garašanin” -
Bista Ilije Garašanina -
Kuća porodice Apostolović u Čaršiji -
Restoran „Vinogradi”, jedno od omiljenih mesta Josipa Broza -
Pogled na Dunav, grocku i Gročansku Adu
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Lazarević, Milan (1999). Grocka i Gročani. Beograd. str. 46.
- ^ Prvi pisani podaci o Grockoj u srednjem veku (4. avgust 2011)
- ^ "Politika", 20. jun 1937
- ^ Atić, Zorica (23. 1. 2017). „Gročanska čaršija – srce stare varoši kraj Dunava”. Avant Art magazin. Pristupljeno 17. 10. 2018.
- ^ „O Centru”. Zvanična prezentacija. Centar za kulturu Grocka. Pristupljeno 1. 10. 2018.
- ^ Vasiljević, Branka (2. 2. 2020). „Novi život starog bioskopa”. Politika. Pristupljeno 3. 2. 2020.
- ^ Atić, Zorica (2015). Dobrodošli u Grocku : izletničke destinacije i kulturne znamenitosti opštine Grocka. Grocka: Centar za kulturu. ISBN 978-86-88721-02-8.COBISS.SR 219511820
- ^ Živković, Nada (2011). „Gročanske kuće - paradigma vremena” (PDF). Nasleđe: 267—279. Pristupljeno 1. 10. 2018.COBISS.SR 186737932
- ^ „Manastirom Rajinovac”. Arhivirano iz originala 6. 3. 2012. g. Pristupljeno 22. 5. 2011.
- ^ „Knjiga 20”. Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011. Podaci po naseljima (PDF). stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. septembar 2011. ISBN 978-86-6161-109-4.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Spoljašnje veze uredi
mape i karte uredi
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
prezentacije uredi
- Zvanična strana Beograda
- Zvanična strana Centra za kulturu Grocka
- Prezentacija Turističkog društva Grocka
- Prezentacija Pokretača Grocka
- Prezentacija opštine Grocka Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2012)
- Grocka Info Centar
- Radio Dedal Grocka
- Grocka Info Portal
- NašaGrockaInfo- Nezavisni sajt Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. novembar 2012)
