Википедија

Grčka

држава у југоисточној Европи
„Helada” preusmerava ovde. Za vizantijsku temu pogledajte stranicu Helada (tema).

Grčka (grč. Ελλάς [Ellás] — Elas, grč. Ελλάδα [Elláda] — Elada), zvanično Republika Grčka (grč. Ελληνική Δημοκρατία [Ellinikí Dimokratía] — Eliniki Dimokratija), država je na krajnjem jugoistoku Evrope,[3] na jugu Balkanskog poluostrva. Smeštena je na strateški veoma važnom raskršću između Evrope, Bliskog istoka i severne Afrike, između Egejskog mora na istoku, Jonskog mora na zapadu i Sredozemnog mora na jugu. Graniči se sa Albanijom na severozapadu, Severnom Makedonijom i Bugarskom na severu i Turskom na severoistoku. Sa površinom od nešto manje od 132.000 km² najveća je država na Balkanskom poluostrvu i na 97. mestu je u svetu. Pored kontinentalnog dela Grčka obuhvata i preko 1.400 ostrva od kojih su najveća i najznačajnija Krit, Evbeja, Lezbos, Rodos i Krf. Obala je jako razuđena i sa dužinom od 13.676 km, Grčka je na 11. mestu u svetu. Reljef je uglavnom planinski, a najviši vrh je planina Olimp sa nadmorskom visinom od 2.917 m.

Republika Grčka
Ελληνική Δημοκρατία  (grčki)
Krilatica: Sloboda ili smrt
(grč. Ελευθερία ή θάνατος)
Himna: Химна слободе
(grč. Ύμνος εις την Ελευθερίαν)
Položaj Grčke
Glavni grad i najvećiAtina
37° 58′ N 23° 43′ E / 37.967° S; 23.717° I / 37.967; 23.717
Službeni jezikgrčki
Vladavina
Oblik državeunitarna parlamentarna ustavna republika
 — PredsednikKaterina Sakelaropulu
 — Predsednik VladeKirijakos Micotakis
 — Predsednik ParlamentaKonstantinos Tasulas
Zakonodavna vlastHelenski parlament
Istorija
Stvaranje‍
 — Rat za nezavisnost25. mart 1821.
 — Trenutni Ustav11. jun 1975.
Geografija
Površina‍
 — ukupno131.957 km2 (95)
 — voda (%)1,51[1]
Stanovništvo‍
 — 2023.Pad 10.413.982 (90)
 — gustina78,9 st./km2 (105)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023.
 — ukupnoRast 416.969 mlrd. $[2] (54)
 — po stanovnikuRast 39.684 $ (52)
IHR (2021)0,887 (33) — veoma visok
Valutaevro
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +2; leti +3
Internet domen‍.gr .ελ‍
Pozivni broj+30

Prema podacima popisa stanovništva iz 2011. Grčka je imala nešto manje od 11 miliona stanovnika, a gotovo polovina stanovništva je živela u tri najveće gradske aglomeracije u zemlji — Atini (koja je ujedno glavni i najveći grad), Solunu i Patri. Veći gradovi su još i Iraklion, Larisa, Volos i Rodos. Oko 95% stanovništva su etnički Grci, te se Grčka smatra jednom od etnički najhomogenijih zemalja Evrope. Najbrojnija nacionalna manjina su Albanci sa udelom u ukupnoj populaciji od oko 4%. Službeni jezik je grčki, a u konfesionalnom pogledu dominira pravoslavno hrišćanstvo (Grčka pravoslavna crkva i Carigradska patrijaršija).

Istorija savremene grčke države vuče korene još iz vremena Antičke Grčke, a sama Grčka se često smatra „kolevkom“ moderne evropske civilizacije. Grčka je domovina savremene demokratije, filozofije, Olimpijskih igara, evropske književnosti i istoriografije, političkih nauka, važnih naučnih i matematičkih principa, geografije, umetnosti (posebno dramskih formi komedije i tragedije, te skulpture). Na Uneskovoj listi svetske baštine nalazi se čak 17 lokaliteta širom Grčke. Moderna Grčka država nastala je 1830. nakon pobede u ratu za nezavisnost protiv Osmanskog carstva.

Grčka je članica brojnih međunarodnih ekonomskih, političkih i vojnih organizacija. Bila je među osnivačima Organizacije ujedinjenih nacija (OUN) 1945, deo je NATO pakta od 1952, a Evropske unije od 1981. Od 2001. deo je Evrozone. U privrednom smislu Grčka se ubraja u visokorazvijene države sa visokim životnim standardom stanovništva.

Poreklo imena uredi

Na savremenom grčkom jeziku ova zemlja se zove Elada, odnosno Elas (grč. Ελλας, Ελλαδα), dok je zvanično ime Elenska Republika (grč. Ελληνική Δημοκρατία). Prema mitologiji praotac svih Grka (odnosno Elena) bio je Elen (grč. 'Еλλην), najstariji sin tvoraca ljudskog roda posle velikog potopa Deukaliona i Pire.[4] Prema Hesiodu Elenovi sinovi Eol, Dor i Ksut su osnovali četiri najvažnija grčka plemena i ujedinili ceo grčki narod koji je dobio ime po njihovom ocu Elenu (pa otuda Eleni ili Heleni). Etnonim Eleni pominje i Homer u svom epu Ilijada gde pleme Mirmidonaca koje je predvodio Ahil naziva još i Helenima. Po Homeru Eleni su bili svi Grci koji su živeli u kopnenom delu današnjeg Balkanskog poluostrva.

Etnonim Grčka koji se koristi u savremenom srpskom jeziku (baš kao i ista osnova u većini svetskih jezika) potiče od latinskog naziva Grecija (lat. Graecia) kojim su Rimljani označavali područje gde žive Grci (odnosno Greki, lat. Graeci). Etnonim verovatno predstavlja latinizovanu verziju grčkog imena Grekos (grč. Γραικός) koji u prevodu označava pridev grčki (ali čije poreklo nije u celosti dokazano).[5]

Etnonim Greki (grč. Γραικοί) prvi je koristio Aristotel u svom delu Meteorologija i pod tim pojmom podrazumevao je zemlje između drevne Dodone i reke Ahelos (u današnjoj centralnoj i severozapadnoj Grčkoj) koje su naseljavali narodi koji su sebe nekada nazivali Grekima, ali u Aristotelove vreme Elenima.[6] Na osnovu pomenutih Aristotelovih zapažanja očito je da su se stanovnici današnjeg Epira i zapadne obale Grčke koja se nalazi nasuprot Apeninskog poluostrva (i današnje Italije) jedno vreme nazivali Greki i da se taj naziv proširio i na Rimsko carstvo.[5]

Hesiod je u svom delu Ženski katalog spominjao Grekosa kao jednog od dva sina Zevsa i Pandore (drugi je bio Latinus).[7] Prema filozofu Stefanosu Vizantijskom (delo Etnika) Grekos je bio Tesalosov sin i po njemu su Grci dobili prvobitno ime koje je kasnije preraslo u Eleni.[8][9]

Tokom poznog antičkog perioda grčke istorije (od III do VII veka) svi Grci su se nazivali Romejima odnosno Rimljanima (grč. Ρωμιοί), što je u vezi sa činjenicom da su se sve Grci Rimskog carstva smatrali Rimljanima posle 212. godine. U doba cara Teodosija I i jačanja hrišćanske vere na području celog Rimskog carstva termin Eleni se odnosio na sledbenike drevnih paganskih politeističkih religija. Termin Eleni i Elenizam je ponovo oživeo tek nakon IX veka i ponovo postao dominantan deo grčkog kulturnog života u XI veku.

U srpskom jeziku termin Elenizam se uglavnom odnosi na antički deo grčke istorije.

Geografija uredi

Glavni članak: Geografija Grčke

Položaj uredi

 
Geografska mapa Grčke

Grčka izlazi na Egejsko, Jonsko, i na Mediteransko more između Albanije i Turske. Nalazi se na 39° SGŠ i 22° IGD.

Kopnene granice su joj duge ukupno 1.288 km. Graniči se sa Albanijom u dužini od 282 km, Bugarskom 494 km, Turskom 206 km, Severnom Makedonijom 246 km. Obale su joj duge 13.676 km.

Obala je veoma razuđena, sa mnoštvom ostrva, poluostrva i zaliva. Njihova obala je po razuđenosti druga u Evropi. Najveći deo države je pod planinama, najviši vrh je Olimp sa 2.911 m nadmorske visine. Zemlja nije pogodna za razvoj poljoprivredne kulture osim u nekim dolinama uz reku.

Geologija i reljef uredi

Reljef Grčke je pretežno planinski. Duž zapadnih obala pružaju se Pindske planine, na koje se nastavljaju planine na Peloponezu i Kritu. U severoistočnom delu su Rodopske planine. Nizija je malo i nastale su taloženjem rečnih nanosa. To su u dolini reke Pinios Tesalija, u dolini reke Vardar Solunska nizija i u dolini reke Marice Trakija. Tlo je na ovom prostoru nestabilno, zbog čega su česti zemljotresi.

Vode uredi

Glavni članak: Spisak jezera u Grčkoj

Bistrica je najduža reka u Grčkoj sa ukupnom dužinom od 322 km.[10][11][12] Reka je druga po dužini u istorijskoj oblasti Makedoniji, posle reke Vardar duge 388 km. Bistrica izvire na planini Gramos (Severni Pind), u severozapadnoj Grčkoj na granici sa Albanijom pod imenom Belica, zatim teče ka jugoistoku ka oblasti Zapadna Makedonija, pravi veliki zavoj i počinje da teče ka severoistoku ka oblasti Središnja Makedonija, gde se uliva u Solunski zaliv Egejskog mora u velikoj delti koju uz Bistricu čine i reke: Karaazmak (Ludias) i Vardar (Aksios).

Najveće jezero u Grčkoj je Trihonida i nalazi se u okrugu Etolija-Akarnanija.[13]

Klima uredi

Grčka prvenstveno ima mediteransku klimu, sa blagim, vlažnim zimama i toplim, suvim letima. Ova klima se javlja na svim primorskim lokacijama, uključujući Atinu, Kiklada, Dodekanezi, Krit, Peloponez i delove Stere Elade (Centralna Kontinentalna Grčka). Pindus planine snažno utiču na klimu zemlje, zbog veće izloženosti jugozapadnom sistemu dovođenja vlage.

U planinskim oblastima severozapadne Grčke (delovi Epira, Centralna Grčka, Tesalija, Zapadna Makedonija), kao i u planinskim centralnim delovima Peloponeza — uključujući delove prefektura Ahaja, Arkadija i Lakonija — karakteristična je alpska klima sa obilnim snežnim padavinama. U unutrašnjosti severne Grčke, u centralnoj Makedoniji i Istočnoj Makedoniji i Trakiji karakteristična je umerena klima sa hladnim, vlažnim zimama i toplim, suvim letima. Snežne padavine se javljaju svake godine u planinama i severnim delovima, a kratke snežne padavine se retko javljaju u nižim južnim oblastima, kao što je Atina.

Flora i fauna uredi

Fitogeografski, Grčka pripada Borealnom kraljevstvu. Prema Svetskom fondu za prirodu i Evropskoj agenciji za životnu sredinu, teritorija Grčke može se podeliti na šest ekoregija: ilirske listopadne šume, mešovite šume Pinda, balkanske mešovite šume, rodopske planinske mešovite šume, egejske i zapadne turske sklerofile. mešovite šume i mediteranske šume Krita.[14] Grčka je imala srednju ocenu indeksa integriteta šumskog pejzaža iz 2018 godine, od 6,6/10, što je rangiralo državu na 70. mesto u svetu od 172 zemlje.[15]

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija Grčke

Praistorija uredi

Glavni članak: Neolitska Grčka

Najstariji dokaz ljudskog prisustva na Balkanu, datiran u 270.000. p. n. e. u pećini Petralona u severnoj grčkoj pokrajini Makedoniji.[16] Neolitska naselja u Grčkoj, koja datiraju u 7. milenijum p. n. e.[16] su najstariji u Evropi za nekoliko vekova, pošto Grčka leži na putu kojim se zemljoradnja širila sa Bliskog istoka u Evropu.[17]

 
Freska u palati Knososa na ostrvu Krit

Početak evropske istorije, kada su kraljevstva i carstva civilizacija na Orijentu cvetala i propadala, počinje dolaskom Grka. Prvi, stidljivi koraci ka usponu, od primitivne kulture do vrhunske civilizacije, učinjeni su na prostoru Egejskog mora u toku bronzanog doba (2800—1100. p. n. e.). Bilo je to doba trgovine i komunikacije među narodima u kome je uglavnom vladao mir, koji bi povremeno bio prekidan krvavim ratovima. Oblast Egeja imala je ključnu poziciju pri svakoj trgovini među narodima koji su dolazili sa severa iz Male Azije ili severne Afrike tokom 2. i 3. milenijuma p. n. e. Celokupna egejska civilizacija bila je zasnovana na vojno pomorskoj moći i trgovini. Stanovnici starog sveta preneli su svoju trgovinu na ostrva i priobalno područje Egeja, a samim tim su doprineli povećanju materijalnog bogatstva. Krit je bio u stalnoj trgovačkoj vezi sa ostatkom Egeja gde su izrastale nove, male, nezavisne civilizacije, od kojih je Kikladska bila najznačajnija. Grupa Kikladskih ostrva je bila isuviše mala da bi mogla primiti veliki broj stanovnika, međutim bogatstvo minerala i metala uz izuzetno povoljan geografski položaj, dodelio je ostrvima veoma važnu ulogu tokom ranog bronzanog doba.

 
Ostaci Apolonovog hrama u Delfima

Zavisno od mesta razvitka egejskih civilizacija ili u zavisnosti od određenih karakterističnih arheoloških ostataka, dobile su ime, Minojska po kritskom legendarnom kralju Minoju; Kikladska po grupi ostrva; Mikenska po gradu Mikeni. Postojala je i Trojanska civilizacija, u regionu Troje, na severozapadu Male Azije. Dolaskom Doraca sa severa bronzano doba se završava svuda između 1100. i 1000. p. n. e. Njihov dolazak je predstavljao poslednji udarac mikenskoj civilizaciji.

Antička Grčka uredi

Glavni članak: Antička Grčka

U međuvremenu Pelazgi i Jonjani napuštaju kontinentalni deo Grčke pod pritiskom Doraca, koji su osvojili Peloponez. Prešli su more i nastanili se na severnim egejskim ostrvima i duž maloazijske obale. Tu su izrasli veliki gradovi koji su već od 7. i 6. veka p. n. e. postali centri briljantnih civilizacija. Među bogatim gradovima Male Azije izdvajali su se Klazomena, Halikarnas, Kolofon, Smirna, Fokeja, Samos, Efes i iznad svih Milet. Oni su bili kolevka nauke i filozofije i prvi gradovi koji su se razvili u gradove-države. Pre nego što su potpali pod vlast Lidijaca i Persijanaca, pomogli su da se oblasti Mediteranskog i Crnog mora otvore uticaju grčke civilizacije. Krajem tog perioda (6. vek p. n. e.) pojavljuju se dve suparničke sile, Sparta i Atina.

Sa pojavom Homera i njegovih epova, Ilijade i Odiseje, Grčka ide ka novom dobu ubrzanog napretka koji ju je uveo u period danas poznat kao klasično doba (500—323. p. n. e.). To je period koji je iza sebe ostavio najpoznatije spomenike i relikvije.

 
Partenon na Akropolju u Atini

Period od 480. do 431. p. n. e. karakteriše dominacija velikog državnika Perikla, koji je inicirao građenje velelepnih zdanja među kojima se ističu Partenon i Propileji na Atinskom Akropolju. U spoljašnjoj politici Atinska imperija je doživela vrhunac. Što se tiče unutrašnje politike, bila je zasnovana na principima široke demokratije formiranjem narodnog sabora kome je svako imao pristup i stvaranjem saveta “vojskovođa” koji su birani svake godine.

Peloponeski rat (431—404. p. n. e.), koji je nagovestio propadanje Atine, u suštini predstavlja posledicu neizmernog straha koji su Spartanci osećali u odnosu na snažnu i moćnu Atinu.

Velika epidemija 430. p. n. e., fatalni nesporazumi oko strategije koju je trebalo primeniti nakon Periklove smrti 426. p. n. e. definitivno su bacili Atinu na kolena i podredili dejstvu brutalne diktature koju joj je Sparta nametnula.

4. vek p. n. e. donosi Grčkoj, oslabljenoj dugotrajnim ratovanjem, pretnju po mir od strane novonastale sile- Makedonije. Najveći atinski orator Demosten je ubedio Atinjane da treba da se suprotstave Makedoniji što je dovelo do pogubne bitke kod Heroneje 338. p. n. e. Sudbina Atine i nekolicine drugih gradova-država prešla je u ruke Makedonije.

Helenistička Grčka uredi

Glavni članak: Helenistička Grčka

Pod vlašću Makedonije uspostavljeno je, na neki način, jedinstvo naroda u elementarnoj formi koje je za vreme Aleksandra Velikog ojačano. Period između 4. i 2. veka p. n. e. poznat je kao Helenističko doba. Pre svoje smrti 323. p. n. e., Aleksandar je bio vladar ogromne imperije. Nakon njegove smrti dolazi do raspada imperije.

Rimska vladavina uredi

Grčka pada pod vlast Rima. Grčka po prvi put dobija javne puteve, akvedukte, mostove i javna kupatila. Što se umetnosti tiče, više su se bavili monumentalnim spoljnim izgledom, težeći masivnim i razmetljivim zdanjima koja su ukrašavali trijumfalni lukovi, uklesani reljefi i freske. Što se tiče skulpture, skulptori su zahtevali apsolutnu perfekciju i predmeta i izrade.

 
Meteori

Šta više, i tokom vladavine Rima, grčki gradovi-države zadržali su svoju nadmoć u filozofiji, suptilnoj umetnosti i nauci. U Rimskom periodu (146—138. p. n. e.) došlo je do širenja hrišćanstva na tlu Grčke. Sveti Pavle je na Marsovom brdu u Atini, kao i širom zemlje ispovedao novu veru a generaciju kasnije Sv. Jovan Bogoslov je napisao Otkrovenje na ostrvu Patmos.

Vizantijsko carstvo uredi

Glavni članak: Vizantijsko carstvo

Kada je došlo do podele Rimskog carstva, na Istočno i Zapadno carstvo, Grčka je postala deo Vizantijskog carstva koje je bilo pod toliko velikim uticajem grčke misli i umetnosti, da je grčki jezik postao službeni jezik zamenivši latinski. Vizantijsko doba (od 395. do 1453. g) je trajalo 1.000 godina. Tokom ovog perioda razvila se umetnost, kultura i običaj, koji su svojstveni ovom periodu, i u kojima se ogleda veoma jak uticaj i tesna veza koja je postojala između crkve i države. U crkvenoj arhitekturi razvio se karakterističan i veoma poznat stil pod imenom Vizantijski stil sa ukrštenim poprečnim brodom koji ima okruglu kupolu, i hramovi u stilu bazilike sa uzdignutom centralnom lađom i jednom ili dvema lađama na po svakoj strani koje su oivičene stubovima i kolonama.

Mozaici i freske kojima su crkve bile ukrašene bile su izuzetno visokog umetničkog nivoa u ovom periodu koji je doživeo svoj kraj kada je Osmansko carstvo pokorilo Vizantiju 1453. god.

Turska vlast uredi

 
Bela kula u Solunu, jedna od najpoznatijih osmanskih građevina preostalih u Grčkoj.

Sa padom Konstantinopolja, glavnog grada Vizantijskog carstva, 1453. god. Turci su zauzeli najveći deo Grčke. I dok je najveći deo grčkog kopna i Egejskih ostrva bio pod turskom kontrolom do kraja 15. veka, Kipar i Krit su ostali mletački posedi i nisu pali pod Turke sve do 1571, odnosno 1670. Jedini deo grčkog sveta koji je izbegao dugotrajnu tursku okupaciju bila su Jonska ostrva, koji su ostali mletački posed, sve dok ih nije preuzela Prva francuska republika, a onda su 1809. prešli pod vlast Ujedinjenog Kraljevstva sve do ujedinjenja sa Grčkom 1864.[18]

Dok su Grci na Jonskim ostrvima i Konstantinopolju živeli u prosperitetu, a oni u Konstantinopolju su se čak dostizali uticajne položaje u turskom administraciji, [18] većina stanovništva grčkog kopna je iskusilo ekonomske posledice osmanskog osvajanja. Uvedeni su teški porezi, a kasnije je Osmansko carstvo uvelo politiku stvaranja naslednih poseda, što je za posledicu imalo pretvaranje seoskog grčkog stanovništva u kmetove.[19]

Grčku pravoslavnu crkvu i Vaseljensku patrijaršiju Porta je smatrala autoritetom nad celim pravoslavnim stanovništvom, bilo da su Grci ili ne. Iako Osmansko carstvo nije prisiljavalo nemuslimane da se preobrate na islam, hrišćani su bili suočeni sa nekoliko vidova ugnjetavanja kako bi se naglasio njihov podređeni status u Osmanskom carstvu. Ugnjetavanje hrišćana, posebno kombinovano sa oštrim tretmanom lokalnih osmanskih vlasti, je dovelo do preobraćivanja na islam, mada samo naizgled. U 19. veku mnogi preobraćenici su se vratili na svoju staru veru.[18] Priroda osmanske uprave u Grčkoj je varirala, iako je bila uvek proizvoljna i često surova.[18] Neki gradovi su imali guvernere koje je imenovao sultan, dok su drugi (poput Atine) bile samoupravne opštine. Planinske oblasti u unutrašnjosti i mnoga ostrva su praktično vekovima ostala autonomna od osmanske države.[18]

Kada su izbijali ratovi između Osmanskog carstva i drugih država, Grci su obično ustajali protiv Osmanskog carstva, uz par izuzetaka. Pre Grčke revolucije bilo je mnogo ratova u kom su se Grci borili protiv Osmanlija, kao što su grčko učešće u bici kod Lepanta 1571, ustanak epirskih seljaka 1600-1601, Morejski rat 1684-1699 i Peloponeski ustanak koji je podstakla Ruska Imperija kako bi razbila Osmansko carstvo u skladu sa ruskim interesima.[18] Sve ove ustanke Osmanlije su ugušile u krvi.[20][21]

Grčka je ostala pod vlašću Osmanskog carstva do 1821. kada su se razni oslobodilački pokreti ujedinili i poveli Grčku u borbu za nezavisnost (1821—1834).

Moderna Grčka uredi

 
Jedna od bitki u Grčkom ratu za nezavisnost
 
mini

Moderna Grčka nastaje sa odbacivanjem turskog ropstva. Zemlja je postala priznata kao nezavisna država od strane velikih sila (V. Britanije, Francuske i Rusije) 1830. godine a prva monarhija uspostavljena je dolaskom na presto kralja Ota iz Bavarske. U toku sledećih nekoliko godina, za vreme Elefteriosa Venizelosa, grčka nacija pokušavala je da pod svoje okrilje dovede teritorije koje su oduvek bile naseljene Grcima, a poslednja pripojena teritorija bili su grupa ostrva Dodekani, koji su joj pripojeni za vreme Drugog svetskog rata. Početkom rata fašistička Italija je pokušala da izvrši invaziju na Grčku, ali su Grci tokom šestomesečnih borbi uspeli da odbiju napad i proteraju Italijane. Tokom rata je Grčka bila pod nacističkom okupacijom, ali je na njenoj teritoriji delovalo nekoliko pokreta otpora. Posle okončanja Drugog svetskog rata na prostoru Grčke je vođen građanski rat između dva sukobljena antifašistička pokreta levičarske i desničarske političke organizacije, koji se okončao 1949. godine pobedom prozapadnog bloka. Grčka je bila kraljevina do 1973. godine kada je proglašena republika čiji je prvi predsednik bio Jorgos Papadopulos.

U međuvremenu, Andreas Papandreu, sin Jorgosa Papandreua, osnovao je Panhelenski socijalistički pokret (PASOK) kao odgovor na rad Karamanlisovljeve konzervativne stranke Nova demokratija, sa dve političke formacije koje su dominirale u vladi u naredne četiri decenije. Grčka se ponovo pridružila NATO-u 1980.[22][23] Grčka je postala deseta članica Evropskih zajednica (koje je kasnije poduzela Evropska unija) 1. januara 1981. godine, čime je započeo period održivog rasta. Široko rasprostranjena ulaganja u industrijska preduzeća i tešku infrastrukturu, kao i sredstva iz Evropske unije i rastući prihodi od turizma, brodarstva i brzorastućeg uslužnog sektora podigli su životni standard zemlje na nivo bez presedana. Zemlja je usvojila evro kao svoju valutu 2001. godine i uspešno je bila domaćin Letnjih olimpijskih igara 2004. u Atini.[24]

Počevši od 2010. godine, Grčka je u velikoj meri patila od Velike recesije i povezane evropske dužničke krize. Zbog usvajanja evra, kada je Grčka doživela finansijsku krizu, više nije mogla da devalvira svoju valutu da povrati konkurentnost. Nezaposlenost mladih bila je posebno visoka u ovom periodu.[25] Ova kriza grčkog državnog duga, i kasnija politika štednje, rezultirale su protestima i društvenim sukobima. Generalno se smatra da je kriza okončana oko 2018. godine.[26] U martu 2020. grčki parlament izabrao je nestranačkog kandidata, Katerinu Sakelaropulu, za prvu predsednicu Grčke.[27]

Stanovništvo uredi

Glavni članak: Demografija Grčke

Grčku nastanjuje oko 10 miliona Grka. Grčka je najčistija etnička država na Balkanu. Grci čine oko 98% stanovništva a ostale etničke manjine su Turci, Romi i Bugari (jedine zvanično priznate nacionalne manjine) kao i Albanci i Makedonci, koji nisu priznati. Od samog početka, odnosno od vremena kada je Grčka prvi put nastanjena, pre nekih 7.000 godina pa do današnjih dana, njeni stanovnici su se trudili da dokažu da su ljudi posebnog kova. I danas se veliki broj Grka ponosi svojim poreklom i istorijom u kojoj su granice ove zemlje mnogo puta bile pomerane.

Prosečno grčko domaćinstvo je danas manje i starije nego u prethodnim generacijama. Ekonomska kriza je pogoršala ovaj razvoj događaja, između 350.000–450.000 Grka, pretežno mladih, emigriralo je od 2010. godine.[28]

Religija uredi

Glavni članak: Religija Grčke
 
Crkva Grčke pravoslavne crkve

Više od 90% grčke populacije pripada grčkoj pravoslavnoj crkvi koja je ovde tradicionalno većinska. Skoro svi Grci poštuju pravila o braku i sahrani koje ova crkva propisuje. Civilni brakovi su uvedeni 1980. godine. Glavni religijski praznici su Uskrs, Božić i praznik Uspenje Presvete Bogorodice. Mnogi Grci se za ove praznike vraćaju u svoja rodna mesta, da bi ih proslavili uz jagnjeće pečenje i dobro vino. Grci slave Uskrs po Milankovićevom kalendaru koga je uveo Milutin Milanković i koji se uglavnom poklapa sa gregorijanskim (do određenog vremena), pa mnogi misle da Grci koriste gregorijanski kalendar.

Procene brojnosti zvanično priznate grčke muslimanske manjine, koja se uglavnom nalazi u Trakiji, kreću se na oko 100.000 ljudi,[29][30] (oko 1% stanovništva). Neki od albanskih imigranata u Grčku potiču iz nominalno muslimanskog porekla, iako su većina sekularne orijentacije.[31] Nakon grčko-turskog rata 1919–1922 i Ugovora iz Lozane iz 1923, Grčka i Turska su pristale na transfer stanovništva na osnovu kulturnog i verskog identiteta . Oko 500.000 muslimana iz Grčke, pretežno onih koji su definisani kao Turci, ali i grčkih muslimana poput Vallahada u zapadnoj Makedoniji, razmenjeno je sa otprilike 1,5 miliona Grka iz Turske. Međutim, mnoge izbeglice koje su se naselile u bivšim otomanskim muslimanskim selima u Centralnoj Makedoniji, a koje su definisane kao hrišćanski pravoslavni kavkaski Grci, stigle su iz bivše ruske zakavkaske pokrajine Karsske oblasti, nakon što je vraćena u Tursku pre zvanične razmene stanovništva.[32]

Judaizam je prisutan u Grčkoj više od 2.000 godina. Drevna zajednica grčkih Jevreja naziva se Romanioti, dok su Jevreji Sefardi nekada bili istaknuta zajednica u gradu Solunu, koja je do 1900. godine brojala oko 80.000 ljudi ili više od polovine stanovništva.[33] Međutim, posle nemačke okupacije Grčke i Holokausta tokom Drugog svetskog rata, procenjuje se da broji oko 5.500 ljudi.[34][35]

Procenjuje se da rimokatolička zajednica broji oko 250.000 pripadnika[36][37] od čega 50.000 ima grčko državljanstvo.[36] Njihova zajednica je nominalno odvojena od manje grčke vizantijske katoličke crkve, koja priznaje primat pape, ali održava liturgiju vizantijskog obreda.[38] Starokalendarci imaju 500.000 pratilaca.[37] Protestanata, uključujući pripadnike Grčke evangeličke crkve i slobodne evangelističke crkve, ima oko 30.000.[36][37] Druge hrišćanske manjine imaju oko 12.000 članova.[39] Jehovini svedoci izveštavaju da imaju 28 874 aktivnih članova u Grčkoj.[40]

Od 2017. godine, helenski politeizam ili helenizam je pravno priznat kao aktivno praktikovana religija u Grčkoj,[41] sa procenama od 2.000 aktivnih praktikanata i dodatnih 100.000 „simpatizera“.[42][43][44] Helenizam se odnosi na različite verske pokrete koji nastavljaju, oživljavaju ili rekonstruišu starogrčke verske prakse.

Jezik uredi

Glavni članak: Grčki jezik

Moderni grčki jezik je jezik većine populacije. Moderni grčki koristi isti alfabet koji su koristili i stanovnici u antičkim vremenima. Tokom 19. i 20. veka grčki jezik bio je predmet diskusija. Grčki naučnici su pokušali da preurede moderni grčki i da ga naprave sličnijim nekadašnjem jeziku. Oni su uveli Katarevusa formu grčkog jezika koji se razlikovao od Demotike (moderni govorni jezik u Grčkoj) u gramatici, sintaksi i nekim rečima. Od 1976. godine Demotike je postao glavni jezik u Grčkoj. Posle modernog grčkog najzastupljeniji su engleski i nemački, kao i jezici manjina: turski, albanski, bugarski i makedonski jezik.

Najveći gradovi uredi

Skoro dve trećine Grka živi u urbanim sredinama. Najveći i najuticajniji metropolitanski centri u Grčkoj su Atina (3.744.059 stanovnika prema popisu iz 2021. godine) i Solun (1.092.919 stanovika od 2021. godine).[45] Ostali istaknuti gradovi sa urbanim stanovništvom preko 100.000 stanovnika su Patra, Iraklion, Larisa, Volos, Rodos, Janjina, Agrinio, Hanja i Halkida.[46]

 
Najveći gradovi u Grčkoj
Izvor: Popis stanovništva 2021.
№ Grad Periferija Populacija № Grad Periferija Populacija
 
Atina
 
Solun 		1. Atina Atika 3.090.508 11. Ser Središnja Makedonija 58.287  
Patra
 
Pirej
2. Solun Središnja Makedonija 824.676 12. Aleksandrupolis Istočna Makedonija i Trakija 57.812
3. Patra Zapadna Grčka 173.600 13. Ksanti Istočna Makedonija i Trakija 56.122
4. Pirej Atika 168.151 14. Katerini Središnja Makedonija 55.997
5. Iraklion Krit 156.842 15. Kalamata Peloponez 54.100
6. Larisa Tesalija 148.562 16. Kavala Istočna Makedonija i Trakija 54.027
7. Volos Tesalija 85.803 17. Hanja Krit 53.910
8. Janjina Epir 65.574 18. Lamija Središnja Grčka 52.006
9. Trikala Tesalija 61.653 19. Komotini Istočna Makedonija i Trakija 50.990
10. Halkida Središnja Grčka 59.125 20. Rodos Južni Egej 49.541

Državni simboli uredi

Glavni članci: Zastava Grčke i Grb Grčke
 
Grb Grčke.

Zastava Grčke se sastoji od devet horizontalnih linija plave i bele boje naizmenično, i belog ravnokrakog (tzv. grčkog) krsta na plavoj pozadini u gornjem levom uglu (kantonu).

Krst je ovde simbol pravoslavlja. Poreklo i simbolika linija nisu zvanično određeni, a pored popularnih tumačenja, pretpostavlja se da imaju podlogu iz vremena Vizantije, iako o tome nema potvrda u istorijskim dokumentima.

Grb Grčke je zvanični heraldički simbol Republike Grčke.

Današnji grb sastoji se od štita svetloplave (azure) boje i belog (argent) jednakokrakog krsta na sredini (fess point) čiji krakovi sežu do ivica štita. Štit je u potpunosti okružen lovorovim vencom.

Grb Grčke je od 1822. godine bi menjan nekoliko puta — prvobitno je grb bio štit sa prikazom Atine i sove, potom je dodat feniks, da bi potom grčke dinastije dodavale svoje elemente grbu. Grb je u ovakvom obliku prisutan od 1967. godine, a izgled mu je precizno propisan 1975. godine.

Sunce Vergine je simbol koji je postao znak grčke Makedonije,[47] na plavoj pozadini se najčešće koristi kao nezvanična zastava tri grčke periferije Zapadne, Središnje i Istočne Makedonije.

Politika uredi

Glavni članak: Politika Grčke

Grčka je po državnom uređenju parlamentarna republika (monarhija je odbijena na referendumu 8. decembra 1974).

Grčka je unitarna parlamentarna republika.[48] Sadašnji Ustav je sastavio i usvojio Peti revizioni parlament Grčke i stupio je na snagu 1975. nakon pada vojne hunte 1967–1974 . Od tada je revidiran tri puta: 1986., 2001., 2008. i 2019. godine. Ustav, koji se sastoji od 120 članova, predviđa podelu vlasti na izvršnu, zakonodavnu i sudsku vlast i daje opsežne posebne garancije (dodatno pojačane 2001. godine) građanskih sloboda i socijalnih prava.[49] Biračko pravo ženama je zagarantovano od 1952. godine.

Nominalni šef države je predsednik Republike, koga bira Skupština na petogodišnji mandat.[50] Prema Ustavu, izvršnu vlast vrše predsednik i Vlada.[50] Međutim, ustavnim amandmanom iz 1986. godine su u značajnoj meri smanjene dužnosti i ovlašćenja predsednika, čineći taj položaj uglavnom ceremonijalnim; većina političke moći je tako data premijeru, šefu grčke vlade.[51] To mesto zauzima aktuelni lider političke partije kojoj parlament može izglasati poverenje. Predsednik republike formalno imenuje premijera, a na njihovu preporuku imenuje i razrešava ostale članove Kabineta.[50]

Zakonodavnu vlast vrši izborni jednodomni parlament od 300 članova.[52] Parlamentarni izbori se održavaju svake četiri godine, ali je predsednik Republike dužan da ranije raspusti Skupštinu na predlog Vlade, radi rešavanja nacionalnog pitanja od izuzetnog značaja.[52] Predsednik je takođe dužan da ranije raspusti parlament ako opozicija uspe da izglasa nepoverenje vladi.[52] Starost za glasanje je 17 godina.[53]

Prema izveštaju OECD-a iz 2016. godine, Grci pokazuju umereni nivo građanskog učešća u poređenju sa većinom drugih razvijenih zemalja; Izlaznost birača je bila 64 odsto tokom nedavnih izbora, niže od proseka OECD-a od 69 odsto.[54]

Od obnove demokratije, grčkim partijskim sistemom su dominirali liberalno-konzervativna Nova demokratija (ND) i socijaldemokratski Panhelenski socijalistički pokret (PASOK). Ostale stranke zastupljene u grčkom parlamentu su Koalicija radikalne levice (SIRIZA), Komunistička partija Grčke (KKE), Grčko rešenje i MeRA25.

Spoljni odnosi uredi

Spoljnu politiku Grčke vodi Ministarstvo spoljnih poslova i njegov prvi čovek, ministar spoljnih poslova, trenutno tu funkciju obavlja Nikos Dendias. Zvanično, glavni ciljevi Ministarstva su predstavljanje Grčke pred drugim državama i međunarodnim organizacijama;[55] štiti interese grčke države i njenih građana u inostranstvu;[55] promovišu grčku kulturu;[55] neguju bliže odnose sa grčkom dijasporom;[55] i podstiču međunarodnu saradnju.[55] Grčka država ima posebne odnose sa Kiprom, Italijom, Francuskom, Jermenijom, Australijom, Državom Izrael, Sjedinjenim Američkim Državama i Ujedinjenim Kraljevstvom.[56][57][58][59][60][61]

 
Zastupljena preko:[62]   ambasada  ambasada u drugoj zemlji   generalni konzulat  nema reprezentacije   Grčka

Nakon rešavanja spora o imenu Makedonije sa Prespanskim sporazumom 2018. godine, Ministarstvo identifikuje dva preostala pitanja od posebnog značaja za grčku državu: tursko osporavanje prava grčkog suvereniteta u Egejskom moru i odgovarajućem vazdušnom prostoru i kiparski spor koji uključuje tursku okupaciju Severnog Kipra.[63]

Postoji dugogodišnji sukob između Turske i Grčke oko prirodnih resursa u istočnom Mediteranu. Turska ne priznaje legalni epikontinentalni pojas i isključivu ekonomsku zonu oko grčkih ostrva.[64]

Pored toga, zbog svoje političke i geografske blizine Evropi, Aziji, Bliskom istoku i Africi, Grčka je zemlja od značajnog geostrateškog značaja, koju je iskoristila da razvije regionalnu politiku koja pomaže u promovisanju mira i stabilnosti na Balkanu, Mediteranu i Bliskom istoku.[65] Ovo je zemlji dalo status srednje sile u globalnim odnosima.[66]

Grčka je članica brojnih međunarodnih organizacija, uključujući Savet Evrope, Evropsku uniju, Uniju za Mediteran, NATO, Međunarodnu organizaciju frankofonije i Ujedinjene nacije, čiji je član osnivač.

Administrativna podela uredi

Glavni članak: Administrativna podela Grčke
 
Satelitski snimak

Grčka je neformalno sastavljena iz nekoliko istorijsko-geografskih oblasti:

Grčka je izdeljena na 13 periferija (grč. περιφέρειες), dok se Sveta gora, crkvena država na poluostrvu Atos, nalazi pod grčkim suverenitetom.

Svaka periferija je izdeljena na više noma ili prefektura (grč. νομοί, νομός), kojih ukupno ima 54.

Privreda uredi

Glavni članak: Ekonomija Grčke
 
Korintski kanal rastavlja Peloponez od grčkog kopna. Dug je 6,3 km, širok 22 m i dubok 8 m.

Grčka je razvijena zemlja sa razvijenim ribolovom, industrijom, pa donekle i poljoprivredom. Po izveštaju iz 1998. godine 7% državnih prihoda bilo je od ovih delatnosti. Više se gaje masline, duvan, pamuk, grožđe i još neke vrste voća. Koze i ovce su obeležje grčkog stočarstva. Šume obuhvataju 28% površine države. Grčka privreda nalazi se pod uticajem stranog kapitala, ali u poslednje vreme jača državni sektor, a samim tim i unutrašnja ulaganja.

Grčka ima najveću privredu na Balkanu,[67][68][69] i važnog regionalnog investitora.[67] [68] Grčka je drugi strani investitor kapitala u Albaniji, treći strani investitor u Bugarskoj, prva tri stranih investitora u Rumuniji i Srbiji i najvažniji trgovinski partner i najveći strani investitor Severne Makedonije. Grčke banke skoro svake nedelje otvaraju novu ekspozituru negde na Balkanu.[70][71][72] Grčka telekomunikaciona kompanija OTE postala je snažan investitor u drugim balkanskim zemljama.[70]

Poljoprivreda je slabije razvijena zbog nedostatka pogodnog tla ali se sve više navodnjava tako da je svake godine sve veća proizvodnja. Glavne poljoprivredne kulture su: pšenica, kukuruz, ječam, pirinač, masline, agrumi i mandarine. Takođe se praktikuje i vinogradarstvo.

Rudarstvo, uslovljeno prirodnim bogatstvom ruda, se u poslednjem veku poprilično razvilo. Grčka je bogata rudama: boksit, mangan, nikl, cink, barit, sumpor, so, srebro i dr.

Industrija se razvila poslednjih 30 godina. Razvijena je obojena metalurgija, prehrambena, tekstilna, hemijska, elektrotehnička, farmaceutska, tekstilna industrija, brodogradnja, kožna i drvna industrija. Takođe postoji i nekoliko rafinerija nafte u Grčkoj.

Turizam uredi

Poznata je i po turizmu jer ima izlaz na Sredozemno more Jonsko more i Egejsko more. Zbog mnogobrojnih ostrva jako je primamljivo mesto mnogim turistima za odmor i uživanje.

Turizam je ključni element ekonomske aktivnosti u zemlji i jedan od najvažnijih sektora Grčke. Obuhvatao je 20,6% bruto domaćeg proizvoda od 2018.[73] Grčka je imala preko 31.3 miliona posetilaca u 2019. godini[74] i oko 28 miliona u 2016,[75] što je povećanje sa 26,5 miliona turista koje je primio 2015. i 19.5 miliona u 2009 [76] i 17.7 miliona turista 2007. godine,[77] čime je Grčka jedna od najposećenijih zemalja u Evropi poslednjih godina.

U Grčkoj postoji 18 Uneskovih lokaliteta svetske baštine,[78] a Grčka je rangirana na 16. mestu u svetu po ukupnom broju lokaliteta. Još 14 lokacija nalazi se na probnoj listi i čekaju nominaciju.[78]

Saobraćaj uredi

Glavni članak: Saobraćaj u Grčkoj

Grčka je izrazito sredozemna zemlja koja izlazi na nekoliko mora (Egejsko, Jonsko, Sredozemno) sa brojnim zalivima, ostrvima i poluostrvima, a u unutrašnjosti je izrazito planinska zemlja i najčešće je odvojena prirodnim preprekama od drugih balkanskih zemalja. Ovakvi prirodni uslovi uslovili okrenutost moru i, sa tim u vezi, pomorskom saobraćaju, a u poslednjih decenija, i aviosaobraćaju. Glavna čvorišta u zemlji su dva najveća grada, Atina i Solun.

Grčka ima razvijen drumski, železnički, vazdušni i vodni saobraćaj. Ukupna dužina puteva u Grčkoj je oko 117.000 km, od čega je 107.406 km asfaltirano (2006. godina). Dužina auto-puteva trenutno iznosi 1030 km, ali se u narednim godinama očekuje izgradnja novih deonica. Oni nose oznake rednih jednocifrenih brojeva.

Kultura uredi

Glavni članak: Grčka kultura

Kultura Grčke se razvijala tokom perioda od nekoliko hiljada godina, sa svojim početkom Mikenske kulture, nastavljajući uglavnom u Klasičnu Grčku, tokom Helenskog perioda, tokom uticaja Rimskog carstva i svog Grčkog carstva koje je nastalo na naleđu Vizantijskog carstva.

Običaji uredi

Glavni članak: Grčki običaji

Mnoge grčke žene se udaju u ranim dvadesetim, dok muškarci pretenduju da se žene kasnije, najčešće u 30-im. Kroz nekoliko prošlih decenija žene su dobile veća prava, ali u grčkom društvu je i dalje jači uticaj muškaraca. Za stare Grke porodica, religija, tradicija i obrazovanje predstavljaju glavne vrednosti.

Kuhinja uredi

Glavni članak: Grčka kuhinja
 
Salata caciki.

Najčešći sastojci grčkih obroka su govedina, jagnjetina, piletina i svinjetina. Riba i morski plodovi se konzumiraju na ostrvima i u velikim gradovima. Ne sme se zaboraviti ni maslinovo ulje koje ovim sastojcima daje lep ukus. Salate se jedu uz glavna jela. Tradicionalno jelo je suvlaki (ražnjić od jagnjećeg ili svinjskog mesa, sa biljnim dodacima i pomfritom). Deserti su najčešće neke vrste voća ili baklava. Poznato jelo jesu i kokoretsi (sastoji se od jagnjeće džigerice).

Ručak je glavni obrok i servira se oko 14 časova, ali zbog obaveza i radnog vremena mnogi ručaju uveče oko 19 časova. Restorani nude bogat izbor jela, tako da za Grke nije neprijatno da uđu u kuhinju restorana i izaberu šta žele iz mnogobrojnih lonaca sa hranom.

Književnost uredi

Glavni članak: Grčka književnost

Najpoznatiji savremeni grčki pesnik je Jorgos Seferis, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1963. godine. Njegova poezija je puna simbolike i književnih reminiscencija izraženih jasnim, nepretencioznim jezikom.

Drugi veliki grčki pesnik, Odisej Elitis, dobitnik je Nobelove nagrade za književnost za 1979. godinu „za svoju poeziju koja, na pozadini grčkog predanja, senzualnom snagom i intelektualnom jasnoćom odslikava borbu modernog čoveka za slobodu i stvaralaštvo“.[79] Konstantin Kavafi, grčki pesnik koji je većinu života proveo u Aleksandriji u Egiptu, dobio je međunarodno priznanje u 20. veku.

Drugi veliki pesnici grčkog literarnog procvata u dvadesetom veku su Janis Ricos, Miltos Sahturis, Tasos Livaditis i Manolis Anagnostakis.

Od proznih pisaca najpoznatiji je Nikos Kazancakis čiji su romani „Grk Zorba“ (1943), „Poslednje Hristovo iskušenje“ i „Hristos ponovo razapet“ doživeli svetsku slavu i prevedeni na mnoge jezike. Drugi značajni savremeni prozaisti su Vasilis Vasilikos, Rea Galanaki i Takis Teodoropulos.

Sport uredi

Za više informacija pogledajte: Sport u Grčkoj

Fudbalska reprezentacija Grčke je osvojila Evropsko prvenstvo u fudbalu 2004. u Portugalu kada su porazili domaćina Portugal rezultatom 1:0. Grčka je iznenađujuće osvojila prvenstvo, pobedivši u četvrtfinalu branioca titule Francuze, favorizovanu Češku u polufinalu i Portugal u finalu.[80]

Košarkaška reprezentacija Grčke je bila evropski prvak u košarci 1987. i 2005. godine.

Atletičarka u disciplini skok motkom, Katerina Stefanidi, osvojila je zlatnu medalju na Letnjim olimpijskim igrama 2016. godine, a bila je šampionka na Svetskom i Evropskom atletskom prvenstvu.[81]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Surface water and surface water change”. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Pristupljeno 11. 10. 2020. 
  2. ^ „World Economic Outlook Database, October 2023”. Washington, D.C.: International Monetary Fund. 5. 10. 2023. Pristupljeno 18. 10. 2023. 
  3. ^ „United Nations Statistics Division — Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014. 
  4. ^ Zamarovski 1985, str. 128.
  5. ^ a b Smith 1856, str. 299.
  6. ^ „1.14 Aristotle, Meteorology”. Arhivirano iz originala 11. 10. 2018. g. Pristupljeno 21. 05. 2013. 
  7. ^ Hesiod, Catalogue of Women, 2 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. jul 2013)
  8. ^ (Byzantinus), Stephanus; Meineke, August (1849). Ethnica. Reimer. str. 212—. 
  9. ^ Smith 1849, str. 1011
  10. ^ Encyclopedia of the Languages of Europe. Glanville Price.: Blackwell Publishing. 18. 5. 2000. str. 316. ISBN 978-0-631-22039-8. 
  11. ^ Hacısalihoğlu, Mehmet (2003). Die Jungtürken und die mazedonische Frage(1890—1918), Mehmet Hacısalihoğlu, Oldenbourg Wissenschaftsverlag. Oldenbourg. str. 42. ISBN 978-3-486-56745-8. 
  12. ^ Kenneth M. Setton; Harry W. Hazard (1977). A History of the Crusades. IV The Art and Architecture of the Crusader States. University of Wisconsin Press. str. 368. ISBN 978-0-299-06824-0. 
  13. ^ Evangelidis, C. P.; Konstantinou, K. I.; Melis, N. S.; Charalambakis, M.; Stavrakakis, G. N. (april 2008), „Waveform Relocation and Focal Mechanism Analysis of an Earthquake Swarm in Trichonis Lake, Western Greece”, Bulletin of the Seismological Society of America, 98 km3 (24 cu mi) (2): 804—811, doi:10.1785/0120070185, Pristupljeno 5. 11. 2011 
  14. ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant (2017). „An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm”. BioScience. 67 (6): 534—545. ISSN 0006-3568. PMC 5451287  . PMID 28608869. doi:10.1093/biosci/bix014. 
  15. ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G. (2020). „Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material”. Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. ISSN 2041-1723. PMC 7723057  . PMID 33293507. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. 
  16. ^ a b Borza 1992, str. 58.
  17. ^ Perlès 2001, str. 1.
  18. ^ a b v g d đ Clogg 1992.
  19. ^ Kourvetaris & Dobratz 1987, str. 33.
  20. ^ Harrington 1968, str. 124, 221.
  21. ^ Stokes & Gorman 2010, str. 256.
  22. ^ On 14 August 1974 Greek forces withdrew from the integrated military structure of NATO in protest at the Turkish occupation of northern Cyprus; Greece rejoined NATO in 1980.
  23. ^ History, Editorial Consultant: Adam Hart-Davis.
  24. ^ „Greece”. European Union. Pristupljeno 7. 4. 2007. 
  25. ^ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. str. 66. ISBN 978-1-107-50718-0. 
  26. ^ „Greece exits final bailout successfully: ESM”. Reuters. 20. 8. 2018. Pristupljeno 31. 8. 2018. 
  27. ^ „Greece swears in first female president”. www.aljazeera.com. 
  28. ^ Hope, Kerin (16. 8. 2018). „Greece brain drain hampers recovery from economic crisis”. Financial Times (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 10. 12. 2022. g. Pristupljeno 3. 8. 2019. 
  29. ^ „Greece”. International Religious Freedom Report 2007. United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. 15. 9. 2006. Pristupljeno 14. 4. 2007. 
  30. ^ Ktistakis, Ioannis; Sitaropoulos, Nicholas (22. 6. 2004). „Executive Summary Discrimination on the Grounds of Religion and Belief Greece” (PDF). European Commission. Arhivirano iz originala (PDF) 5. 6. 2007. g. Pristupljeno 14. 4. 2007. 
  31. ^ „Greece”. United States Department of State. 26. 8. 2005. Pristupljeno 6. 1. 2009. 
  32. ^ „Turkey – Population”. Countrystudies.us. Library of Congress. 
  33. ^ The Guardian, Thessaloniki's Jews: 'We can't let this be forgotten; if it's forgotten, it will die'
  34. ^ „Greece”. International Religious Freedom Report 2007. United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. 15. 9. 2006. Pristupljeno 14. 4. 2007. 
  35. ^ Ktistakis, Ioannis; Sitaropoulos, Nicholas (22. 6. 2004). „Executive Summary Discrimination on the Grounds of Religion and Belief Greece” (PDF). European Commission. Arhivirano iz originala (PDF) 5. 6. 2007. g. Pristupljeno 14. 4. 2007. 
  36. ^ a b v „Greece”. International Religious Freedom Report 2007. United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. 15. 9. 2006. Pristupljeno 14. 4. 2007. 
  37. ^ a b v Ktistakis, Ioannis; Sitaropoulos, Nicholas (22. 6. 2004). „Executive Summary Discrimination on the Grounds of Religion and Belief Greece” (PDF). European Commission. Arhivirano iz originala (PDF) 5. 6. 2007. g. Pristupljeno 14. 4. 2007. 
  38. ^ Leustean, Lucian N. (2014).
  39. ^ „Synod of Apostolic Church of Christ”. Pentecost. Arhivirano iz originala 16. 12. 2004. g. Pristupljeno 22. 3. 2009. 
  40. ^ „2014 Yearbook of Jehovah's Witnesses” (PDF). Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. 2014. str. 178—187. Arhivirano iz originala (PDF) 31. 12. 2014. g. Pristupljeno 31. 12. 2014. 
  41. ^ „Hellenism legally recognized as religion in Greece”. wildhunt.org. Pristupljeno 9. 4. 2017. 
  42. ^ „Newstatesman – The ancient Gods of Greece are not extinct”. Arhivirano iz originala 2. 12. 2008. g. 
  43. ^ „Modern Athenians fight for the right to worship the ancient Greek gods”. The Daily Telegraph. Arhivirano iz originala 1. 9. 2004. g. Pristupljeno 22. 12. 2021. 
  44. ^ „Helena Smith on why some Greeks are worshipping the ancient gods”. The Guardian. London. 
  45. ^ Harry Coccossis; Yannis Psycharis (2008). Regional analysis and policy: the Greek experience. Springer. ISBN 9783790820867. Pristupljeno 19. 8. 2011. 
  46. ^ „Athena 2001 Census”. National Statistical Service of Greece. Arhivirano iz originala 17. 1. 2008. g. Pristupljeno 14. 12. 2007. 
  47. ^ Danforth, Loring M. (1997). The Macedonian Conflict: Ethnic Nationalism in a Transnational World. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-04357-9. 
  48. ^ „Syntagma” (PDF) (na jeziku: grčki). Arhivirano iz originala (PDF) 25. 9. 2007. g. Pristupljeno 2. 8. 2009. 
  49. ^ Dagtoglou 1991, str. 21.
  50. ^ a b v „Syntagma” (PDF) (na jeziku: grčki). Arhivirano iz originala (PDF) 25. 9. 2007. g. Pristupljeno 2. 8. 2009. 
  51. ^ Mavrias 2002, str. 477–78, 486–87
  52. ^ a b v „Syntagma” (PDF) (na jeziku: grčki). Arhivirano iz originala (PDF) 25. 9. 2007. g. Pristupljeno 2. 8. 2009. 
  53. ^ (na jeziku: grčki), A (133), Athens: National Publishing House, 27. 7. 2016 http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wFHp_31M9ESQXdtvSoClrL8NXGWS3cU8Kt5MXD0LzQTLWPU9yLzB8V68knBzLCmTXKaO6fpVZ6Lx9hLslJUqeiQT0KQWhles74cYXM24iMng4dV6SZbxmK4oRQd575yNXQ. |url= zahteva naslov (pomoć), Pristupljeno 12. 2. 2019 
  54. ^ „OECD Better Life Index -Greece”. w.oecdbetterlifeindex.org. OECD. Pristupljeno 20. 2. 2018. 
  55. ^ a b v g d „Mission and Competences”. Ministry for Foreign Affairs. Pristupljeno 23. 2. 2012. 
  56. ^ „france 24 – Greece hails 'special relationship' with France on Hollande visit – France 24”. France 24. 22. 10. 2015. 
  57. ^ „Pavlopoulos and Mattarella confirm the longstanding Greek-Italian friendship (Παυλόπουλος και Ματαρέλα επιβεβαίωσαν τη μακρόχρονη ελληνοϊταλική φιλία)”. documentonews.gr. Pristupljeno 5. 3. 2017. 
  58. ^ „Pavlopoulos – Mattarella: Strong friendship and a common vision between Greece and Italy (Παυλόπουλος – Ματαρέλα: Δυνατή φιλία και κοινή οπτική μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας)”. news247.gr. 17. 1. 2017. Arhivirano iz originala 06. 03. 2017. g. Pristupljeno 2. 1. 2023. 
  59. ^ „Greece-Italy alliance (Ελλάδα-Ιταλία συμμαχία)”. makthes.gr. Arhivirano iz originala 6. 3. 2017. g. Pristupljeno 2. 1. 2023. 
  60. ^ „A medal of honor for the Greek-Italian relations (Ενα παράσημο για τις ελληνοϊταλικές σχέσεις)”. enet.gr. Pristupljeno 2. 1. 2023. 
  61. ^ „How Greece Became One of America's—and Israel's—Closest Allies”. washingtonmonthly.com. 18. 6. 2019. Pristupljeno 2. 1. 2023. 
  62. ^ Αρχές του Εξωτερικού [Missions Abroad] (na jeziku: grčki). Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs. Arhivirano iz originala 21. 5. 2011. g. Pristupljeno 2. 7. 2011. 
  63. ^ „Foreign Policy Issues”. Ministry for Foreign Affairs. Pristupljeno 23. 2. 2012. 
  64. ^ „Turkey threatens Greece over disputed Mediterranean territorial claims”. Deutsche Welle. 5. 9. 2020. 
  65. ^ „Regional Policy”. Ministry for Foreign Affairs. Pristupljeno 23. 2. 2012. 
  66. ^ Thanos Veremēs (1997)The Military in Greek Politics "Black Rose Books"
  67. ^ a b Likmeta, Besar; BIRN, Gjirokastra (11. 7. 2012). „Albania Eyes New Markets as Greek Crisis Hits Home Businesses affected by the economic downturn in Greece are seeking new markets in the West, hoping that a cheap and qualified labour force will draw fresh clients”. Balkan Insight. Pristupljeno 18. 4. 2014. „Greece is the Balkan region's largest economy and has been an important investor in Southeast Europe over the past decade” 
  68. ^ a b Keridis, Dimitris (3. 3. 2006). „Greece and the Balkans: From Stabilization to Growth” (lecture). Hellenic Studies Unit at Concordia University. „Greece has a larger economy than all the Balkan countries combined. Greece is also an important regional investor” 
  69. ^ Prof. Nicholas Economides Stern School of Business, New York University & Haas School of Business, UC Berkeley. „The Greek and EU Crisis for non-economists” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 2013-06-19. g. „Largest economy than all rest of Balkans combined” 
  70. ^ a b Imogen Bell (2002). Central and South-Eastern Europe: 2003. Routledge. str. 282. ISBN 978-1-85743-136-0. Pristupljeno 27. 5. 2013. „show that Greece has become the largest investor into Macedonia (FYRM), while Greek companies such as OTE have also developed strong presences in countries of the former Yugoslavia and other Balkan countries.” 
  71. ^ Mustafa Aydin; Kostas Ifantis (28. 2. 2004). Turkish-Greek Relations: The Security Dilemma in the Aegean. Taylor & Francis. str. 266—267. ISBN 978-0-203-50191-7. Pristupljeno 27. 5. 2013. „second largest investor of foreign capital in Albania, and the third largest foreign investor in Bulgaria. Greece is the most important trading partner of the Former Yugoslav Republic of Macedonia.” 
  72. ^ Wayne C. Thompson (9. 8. 2012). Western Europe 2012. Stryker Post. str. 283. ISBN 978-1-61048-898-3. Pristupljeno 27. 5. 2013. „Greeks are already among the three largest investors in Bulgaria, Romania and Serbia, and overall Greek investment in the ... Its banking sector represents 16% of banking activities in the region, and Greek banks open a new branch in a Balkan country almost weekly.” 
  73. ^ Chloe Wynne. „Greek tourism sector growing over three times faster than wider economy says new WTTC research”. WTTC. Pristupljeno 21. 4. 2019. 
  74. ^ „Tourism Ministry Statistics Impress”. 30. 1. 2019. Pristupljeno 24. 9. 2022. 
  75. ^ „"Έσπασε τα κοντέρ" ο ελληνικός τουρισμός το 2016”. Newsbeast.gr. 20. 1. 2017. Pristupljeno 3. 8. 2017. 
  76. ^ „Nights spent in tourist accommodation establishments – regional – annual data”. Eurostat. 2010. Pristupljeno 10. 8. 2011. 
  77. ^ „Tourism” (PDF). Eurostat. 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 5. 2011. g. Pristupljeno 10. 8. 2011. 
  78. ^ a b „Greece Properties inscribed on the World Heritage List (17)”. Unesco. 
  79. ^ Zvanična prezentacija Nobelove fondacije:[1].
  80. ^ „Čudo se dogodilo – Grčka prvak Evrope!”. Sportska centrala. 4. 7. 2004. Arhivirano iz originala 26. 10. 2017. g. Pristupljeno 25. 10. 2017. 
  81. ^ Ekaterini Stefanidi. rio2016.com

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грчка&oldid=27547981”