Dan grada Kragujevca

Dan grada Kragujevca obeležava se svake godine 6. maja, u znak sećanja na 6. maj 1818. godine kada je, na Skupštini u manastiru Vraćevšnica, knez Miloš Obrenović proglasio Kragujevac za prestonicu obnovljene Srbije. Tom prilikom održavaju se brojne svečanosti i uručuju se Đurđevdanske nagrade zaslužnim pojedincima i ustanovama. Jedna od najpopularnijih manifestacija je Đurđevdanski karneval.

Istorija

Obeležavanje Dana grada Kragujevca počinje 1997. godine, a odluku o tome donela je Skupština grada. Predlog je 1996. dao Borivoje Radić, etnolog savetnik u Zavodu za zaštitu spomenika kulture, dugogodišnji predsednik Gradskog odbora Demokratske stranke i prvi predsednik Izvršnog odbora Skupštine grada po uspostavljanju vlasti koalicije Zajedno. Njegovo obrazloženje zasnivalo se na činjenici da je period stolovanja kneza Miloša u ovoim gradu bio presudan period za njegov budući razvoj, te bi trebalo da dobije i trajno sećanje na taj period. Skupština grada je usvojila ovaj predlog i od tada se Đurđevdan proslavlja kao Dan grada.

U dva navrata je Kragujevac bio prestonica kneževine Srbije. Odluku da se prestonica Srbije preseli u Kragujevac treba posmatrati kao državotvorno pitanje i potrebu kneza Miloša da se što više osamostali, a u isto vreme odbrani autokratiju koju je zaveo posle oslobođenja. Brojni faktori uticali su na ovu odluku. Geografski položaj grada je bio veoma povoljan, jer je Kragujevac bio podjednako udaljen od svih nahija, pa se lako u njega moglo doći. Blizina planine Rudnik davala je osećaj sigurnosti. Tu se knez osećao sigurnim, pošto su u tom kraju i započele prve bune, a Kragujevac je takođe bio na raskrsnici prirodnih komunikacija. Stanovništvo je bilo nacionalno ujednačeno, gotovo čisto srpsko, sa samo s jednom turskom kućom, a tu je Knez Miloš imao i najviše ličnih veza. Ostali razlozi su i dovoljna udaljenost od carigradskog druma, kojim su često prolazili Turci, kao i od Beograda gde je tada bila skoncentrisna sva turska vlast.

Knez Miloš proglasio je Kragujevac prestonicom Srbije 6. maja 1818. Status prestonice dao je Kragujevcu promenu fizionomije i osnovnih funkcija koje do tada nije imao. Počinje sveopšti razvoj grada u kojem se osnivaju najznačajnije institucije moderne srpske države. Izgradnjom Kneževog konaka promenjen je tip varoši. Izdvojile su se dve osnovne zone iz kojih će se dalje razvijati naselja. Jedna zanatska, trgovačka i administrativna zona, druga rezidencijalna. Za Kragujevac je tada bio najvažniji putni pravac koji ga je povezivao sa Carigradski drumom. Taj put povezivao je prestonicu s Beogardom, gde je bilo sedište beogradskog vezira. Dan pred Milošev pad, 12. juna 1839. godine, Savet je doneo odluku da se prestonica preseli u Beograd, čime je Kragujevac izgubio  status prestonog grada, ali ne zadugo. Već 25. maja 1840. godine, pod pritiskom pristalica kneza Miloša, prestonica se vraća u Kragujevac, o čemu je knez Mihailo Obrenović izdao poseban ukaz i Proklamaciju narodu. Ađutant ruskog cara, baron Liven, uspeo je da ubedi mladog kneza Mihaila da prestonicu treba preseliti u Beograd, što je i učinjeno 25. aprila 1941. godine, posle čega je Kragujevac trajno izgubio taj status.

Tokom 19. i početkom 20. veka nije postojao zvanično utvrđen datum obeležavanja Dana grada Kragujevca. Najpribližniji tom danu bio je 21. oktobar, koji je obeležavan posle Drugog svetskog rata u znak sećanja na tragediju u Šumaricama 1941. i oslobođenje grada 1944. godine.

Manifestacije tokom Dana grada

Dan grada u Kragujevcu se obeležava nekoliko dana i predstavlja početak Majskih svečanosti. Najznačajnije manifestacije su:

• Đurđevdanski pesnički susreti,
• Svečana sednica Skupštine grada,
• Đurđevdanski maskenbal sa pratećim programom,
• Kragujevački festival uličnih svirača i brojni koncert na otvorenom,

Godine 2023. planirano je da se u okviru proslave Dana grada održi i prvo Đurđevdansko venčanje — kolektivno venčanje koje bi grad organiѕovao ѕa 5–15 parova. Zbog tragičnih događaja 3. i 4. maja te godine venčanje je, kao i cela manifestacija, otkazano. Sledeće godine događaj je takođe otkazan, zbog nedovoljnog broja prijavljenih parova. Iste godine organizovan je povodom Dana grada i literarni konkurs za učenike osnovnih i srednjih škola Đurđevdanski venac.

Među mnogobrojnim manifestacijama u okviru Majskih svečanosti organizuju se i Međunarodni lutkarski festival „Zlatna iskra“, Sajam knjiga, krajem maja Joakimovi dani – revija pozorišnih predstava u čast domaćeg pisca i druge.

Đurđevdanski karneval

Đurđevdanski karneval je tradicionalni maskenbal koji se, u okviru Dana grada, u Kragujevcu organizuje od 2006. godine. Na maskenbalu učestvuju deca iz kragujevačkih osnovnih škola i gosti iz drugih gradova. Šarenu povorku predvode kragujevački bajkeri, dok su na začelju kolone članovi Udruženja ljubitelja Fića u svojim automobilima. Povorka se kreće glavnim kragujevačkim ulicama i završava se u pešačkoj zoni, na trgu kod Krsta (skver na Trgu narodnih heroja), gde na centralnoj bini učenici muzičke škole i deca iz plesnih škola izvode kulturno-umetnički program. U okviru karnevala organizuje se i takmičenje za najlepše maske u tri kategorije: pojedinačna, porodična i grupna maska. Karneval organizuje Gradska turistička organizacija Kragujevac, koja sa svojim sponzorima obezbeđuje nagrade za najlepše maske.