Википедија

Dardanija u itinerarima

Dardanij u itinerarima je prikaz posebne grupe rimskih putnih karata značajnih za teritoriju Dardanije. U ovu grupu itinerara spadaju Pojtingerova tabla (lat. Tabula Peutingeriana), Itinerarijum Hijerosolimitanum (lat. Itinerarium Hierosolymitanum), Antoninov itinerar (lat. Itinerarium Antonini) i Ravenatova kosmografija (lat. Ravennatis anonymi cosmographia−Anonymi Ravennatis). Među navedenim itineraririma najvažniji izvor putnih podataka za područje Dardanije predstavlja Pojtingerova tabla.

Položaj Dardanije u Rimskom carstvu

Istorijat uredi

Provincija Gornja Mezija (lat. Moesia Superior), u čijem sastavu se nalazila i Dardanija, postojala je srazmerno kratko vreme (86−272. godine) u odnosu na druge provincije Rimskog carstva. Dardanija je imala specifičnu istoriju, posebnu vojnu i administrativnu organizaciju. Prilike u ovoj provinciji umnogome su zavisile od njene etničke složenosti, geografske pozicije duž glavnog puta koji je povezivao Italiju sa istokom, zatim od raznovrsnog reljefa i specifičnog geografskog oblika (od Dunava daleko ka jugu), ali najviše od njenog bogatstva raznovrsnim rudama.

Putna mreža na teritoriji Dardanije razvijala se uporedo sa rimskim osvajanjima Balkanskog polusotrva. Na razvoj puteva pre svega, uticali su vojni i osvajački pohodi, a za njima ekspanzija privrede (rudarstvo) i trgovine. Glavne komunikacije su zabeležene u itinerarima (lat. Viminacium−Naissus−ñSerdica−Constantinopolis; Naissus−ñRatiaria; Naissus−Lissus; Naissus−Scupi), ali postoji i značajan broj puteva vicinalnog, tj. lokalnog karaktera.[1]

Na raskršću magistralnih transbalkanskih puteva koji su prolazili Dardanijom nalazio se grad Naisus (Naissus), današnji Niš, osnovan od strane Rimljana posle pobede nad Dardancima. Naziv grada potiče iz predrimskih vremena, od autohtonog stanovništva na ovom području, tj. od Dardanaca, Tračana ili Kelta.[2]

Gradovi i naselja u Dardaniji, koji se pominju u rimskim itinerarima, zasnivaju se na literarnim, epigrafskimi arheološkim izvorima. Ako izuzmemo gradove Skupi (lat. Scupi), Naisus (lat. Naissus), Remesijana (lat. Remesiana) i Ulpijana (lat. Ulpiana), o kojima se saznaje od malobrojnih antičkih pisaca (Ptolemej, Amijan Marcelin), imena i karakter pojedinih naselja poznati su uglavnom na osnovu podataka iz itinerara: lat. Itinerarium Hierosolymitanum, Itinerarium Antonini, Tabula Peutingeriana и Ravennatis anonymicosmographia (Anonymi Ravennatis).

Pojtingerova tabla uredi

 
Fragment Pojtingerove table

Pojtingerova tabla (lat. Tabula Peutingeriana) prema Lukijanu Bosiju, je itinerarium piktum (lat. itinerarium pictum), koja je vremenom dopunjavan i usklađivana sa razvojem putne mreže i političkim prilikama u Rimskom carstvu.

Prema mišljenju istraživača smatra se da je do njenog otkrića mapa pretrpela tri glavne izmene:[2]

  • Prva potiče iz perioda Avgusta (i povezana je sa rekonstrukcijom lat. cursus publicus)
  • Druga iz perioda dinastije Severa (i povezana je sa reorganizacijom prethodnog Avgustovog poštanskog sistema).
  • Treća izmena se vezuje za period od 4. veka, kada su, u skladu sa širenjem hrišćanstva, unošeni novi elementi, sve do vremena nastanka današnje srednjovekovne kopije koja se čuva u Beču.

Važan istorijski i geografski rad koji je danas poznat kao „Pojtingerov sto” je srednjovekovna kopija originalne rimske karte koja je sečena na nekoliko komada, možda negde tokom kriznog doba, za vredni pergament koji se ponovo koristio. Nažalost, deo koji sadrži detalje o većini britanskih ostrva je izgubljen, najzapadniji deo koji je „preživeo”, međutim, pokazuje i nekoliko gradova u jugoistoku Engleske. Karta prikazuje ove gradove kao mala iskošene ikone, zgrade, sa imenom grada štampanog u njegovoj blizini. Rastojanja između svakog grada su takođe navedeni na mapi u rimskim brojevima između gradskih ikona. Britanski deo ovog dokumenta je prikazan na desnoj strani.

Današnja verzija ove rimske mape, nastala je najverovatnaije 1265. od strane monaha Kolmara (Alzas) na 12 listova pergamenta. Jedanaest listova je izloženo u Nacionalnoj biblioteci u Beču. Mapa je dimenzije 6,82 h 0,34. metara.

Kopiju mape je pronašao Konrad Celtis oko 1494, i zaveštao je 1507. svom prijatelju Konradu Pojtingeru (1465—1547) po kome je kasnije ona dobila ime.


Deo nacrtanih rimski p­uteva na Pojtingerovoj tabli vodio je i p­reko teritorije današnje Srbije, duž rečnih toko­va Save, Drine, Dunava, Velike Morave, Ibra, Nišave, Top­lice i Timoka.

U Pojtingerovoj tabli centralno mesto na prostoru Dardanije imao je Naisus. U njemu su se u antičkom periodu ukrštali sledeći putevi koji se pominju i u ovom itineraru:

  • Viminacium—Naissus—Serdica—Constantinopolis
  • Naissus—Ratiaria
  • Naissus—Lissus
  • Naissus—Scupi

U antičko doba na prostoru Dardanije (današnje Srbije) protezao se prometni vojni i trgovački put. On je polazio iz Podunavlja, odnosno iz Singidunuma (lat. Singidunum), i preko Viminacijuma (lat. Viminacium) je vodio na jug, dolinom Velike Morave do Naisusa. Zatim je skretao prema istoku, dolinom Nišave ka Serdici (lat. Serdica) i Konstantinopolju (lat. Constantinopolis).

Duž ove trase vremenom su nastala mnoga naselja, o čemu svedoče itinerari sa spiskovima usputnih stanica na teritoriji Dardanije (današnje Srbije), od kojih je na Pojtingerovoj tabli ucrtano oko četrdeset.

Neke od značajnijih stanica bile su: Mutatio ad sextum (Mali Mokri Lug), Tricornium (Ritopek), Margum (Kulič, kod Smedereva), Viminacium (Kostolac), Idimmum (Medveđa), Horreum Margi (Ćuprija), Praesidium Pompei (Bovan, kod Aleksinca), Naissus (Niš), Remesiana (Bela Palanka), Turres (Pirot)., ili u originalnoj verziji:

Tabula Peutingeriana, segm. VII: Municipio X Iovis Pago XII Idimo XVI Horrea Margi XVII Presidio Dasmini XV Praesidio Pompei XII Gramrianis XIII Naisso XXIIII Romesiana XXV Turrib(us).
 
Pojtingerova tabla teritorije današnje Srbije (lat. Tabula Peutingeriane VII).[a]
Brojevi na table prikazuju deo stanica na prostoru današnje Srbije; 1. Singidunum (Beograd), 2. Margum (Kulič, kod Smedereva), 3. Viminacium (Kostolac), 4. Idimmum (Medveđa), 5. Horreum Margi (Ćuprija), 6. Praesidium Pompei (Bovan, kod Aleksinca), 7. Naissus (Niš), 8. Remesiana (Bela Palanka), 9. Turres (Pirot).[4]
Vinimacijum−Naisus−Serdika−Konstantinopolj lat. Viminacium—Naissus—Serdica—Constantinopolis
Naisus−Racijarija (Ramesijana) (lat. Naissus—Ratiaria (Remesiana))
Naisus−Lisus (lat. Naissus—Lissus)

Pojtingerova tabla donosi spisak stanica i njihova međusobna rastojanja izražena u rimskim miljama na putu od Naisusa do Lisusa, i to sledećim redosledom: Naisso XIV Ad Herculem VI Hammeo XX Ad Fines XX Vindenis XIX Viciano XXV Theranda XXX Gabuleo XVII Creveni XXX Ad Picaria XXX Lissum. Rastojanje između Naisusa i Lisusa, prema njoj, iznosilo je 211 mi (340 km) (skoro 315 km). Ovaj važan rimski drum prolazio je prostorima Dardanije prema južnim delovima provincije Dalmacije i jadranskim lukama Apoloniji (Apolonia) i Dirahijumu (Dyrrachium), na teritoriji današnje Albanije.

Naisus−Skupi (lat. Naissus—Scupi)

Prema Pojtingerovoj tabli, putevi Naisus−Lisus i Naisus-Skupi imali su zajedničku trasu do Hameuma, gde se odvajala posebna cesta prema jugu, ka Skupima. Stanice na ovom putu označene su ovim redosledom: Naissus XIIII, Ad Herculem VIII (nepoznata stanica) XXX, Ad Fines XXXV, Anausaro XII, Banja XXI, Scupi.

Itinerarijum Hijerosolimitanum (Burdigalense) uredi

Itinerarijum Hijerosolimitanum (lat. Itinerarium Hierosolymitanum), poznat i pod nazivom (lat. Itinerarium Burdigalense) je najraniji itinerar namenjen putovanjima hrišćanskih hodočasnika u Svetu zemlju. Ova putovanje su započeta 333. godine, kada su Flavijus Dalmacijus i Domicijus Zenofilus istovremeno bili konzuli. Autor itinerara nije poznat, ali se prema istraživanjima pretpostavlja da je on bio poreklom iz današnjeg Bordoa u Francuskoj, odakle itinerar i počinje.

Originalan latinski tekst ispisan je u sažetoj i jednostavnoj formi, što je karakteristično za rimske itinerare. On prvenstvno sadrži spisak stanica, sa udaljenostima u rimskim miljama između njih. Stanice su podeljene u nekoliko kategorija: gradovi, konačišta i mesta za promenu konja. U ovim mestima (sanicama) putnik je mogao da provede izvesno vreme, nahrani ili samo zameni konje, obeduje odmori se, i produži svoje putovanje dalje.

Prolazeći kroz Mediolanum (Milano) i Sirmijum (Sremska Mitrovica), put je stizao u Konstantinopolj, a zatim, preko Azije, u Palestinu u Jerusalim.

Poslednji segment itinerara započinje u Herakleji na Helespontu i prolazeći kroz Rim ponovo vodi do Mediolanuma (Milana),

Autor u retkim komentarima na itineraru pokazuje izvesna istorijska i filozofska interesovanja, kako bi nepoznati hodočasnik kada stupi na tlo Svete zemlje, primetno veću pažnju poklanjao jevrejskim i hrišćanskim spomenicima.


Antoninov itinerar uredi

Antoninov itinerar (lat. Itinerarium Antonini-Antonini Augusti itineraria provinciarum et maritimum) je putna mapa najverovatnije nastala u vreme Julija Cezara.

Prerađen je u sadašnjoj formi u 3. ili 4. veku, od strane nepoznatiog autora. To se verovatno dogodilo u prvim godinama vladavine Dioklecijana. Itinerar donosi spisak značajnih stanica i njihova međusobna rastojanja izražena, kao i u drugim itinerarima, u rimskim miljama.[5]

Dokument je podeljen na dva dela:[5]

 
Antoninov itinerar
 
Ravennatis anonymi cosmographia — Anonymi Ravennatis

Ravenatova kosmografija uredi

Ravenatova kosmografija je itinerar nastao oko 700. godine posle Hrista, od strane nepoznatog monah u manastiru u Ravena na Jadranskoj (istočnoj) obali Italije, koji je sastavio spisak svih gradova i puteva-stanica širom Rimskog carstva; ovaj važan istorijski dokument je od tada postao poznat pod nazivom (lat. Ravennatis anonymi cosmographia—Anonymi Ravennatis).[6][7][8]

Na Ravenatovoj kosmografiji unet je spisak više od 5.300 naselja, gradova, puteva, stanica, močvara i približno 300 reka. Mora su prikazana sa najznačajnijim ostrvima.[9]

Neki izvori, koje pominje nepoznati autor itinerara, plod su legendi ili fikcija, i čini se da je on u izradi ovog itinerara primarno koristio podatke sa Pojtingerove table ili nekih sličnih dokumenata.

Za prikupljanje informacija autoru je mogla da posluži, npr, Ptolemejeva geografija, a sam autor pominje i gotske naučnike Athanarida, Heldebalda i Markomira.[10]

Napomene uredi

  1. ^ U pitanju je kopija, koja se nalazi na papirnom svitku, širokom 0,34 i dugačkom 6,75 metara.

Izvori uredi

  1. ^ M. Jocić, P. Pejića i S. Jovanovića, O vicinalnim (lokalnim) putevima u izveštajima sa rekognosciranja koja su vršena u okviru projekta Arheološka karta Srbije, Jocić M. 1982; Pejić P. 1996, 9-10; Jovanović S. 1998, 41-53.
  2. ^ a b V. Petrović, Dardanija u rimskim itinerarima, SANU, Balkanološki institut SANU, posebno izdanje 99 (2007), str 41-47 [1]-
  3. ^ Peutinger Table na: www.roman-britain.org Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. септембар 2015), Приступљено 8. 4. 2013.
  4. ^ Zoran Simonović, Putevi, karavanski saobraćaj i bezbednost na putevima srednjovekovne Srbije, Peščanik, godina 1, broj 1, 2003.
  5. ^ а б Lisičar P. 1980 Tabula Peutingeriana i rimski itinerari, u: Putevi i komunikacije u antici, Beograd, 11-15.
  6. ^ Roman Britain : A Sourcebook by S. Ireland (Routledge, London, 1992)
  7. ^ Place Names of Roman Britain by A.L.F. Rivet & Colin Smith (Batsford, London, 1979)
  8. ^ Historical Map and Guide: Roman Britain by the OS (4th Ed., 1990)
  9. ^ Schillinger-H‰fele U. 1963 Beobachtungen zum Quellenproblem der Kosmographie von Ravenna, Bonner Jahrb¸cher 163, Bonn, 238ñ251.
  10. ^ Staab F. 1976 Ostrogothic Geographers at the Court of Theodoric the Great: A Study of Some Sources of the Anonymous Cosmographer of Ravenna, Viator 7, Los Angeles, 27ñ64.

Спољашње везе uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дарданија_у_итинерарима&oldid=26864119”