Derbent

Derbent
Derbent
Derbent; Derbent
	<img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Derbent_winter.jpg/220px-Derbent_winter.jpg" decoding="async" width="220" height="155" class="mw-file-element" data-file-width="557" data-file-height="393">
Svetska baština Uneska
Zvanično ime	Citadela, stari grad i zgrade tvrđave Derbent
Mesto	Rusija <img alt="Uredi na Vikipodacima" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="20" data-file-height="20">
Koordinate	42° 04′ 09″ S; 48° 17′ 45″ I / 42.0692° S; 48.2958° I
Površina	6.963 km2 (7,495×1010 sq ft)
Kriterijum	kulturna: iii, iv
Referenca	1070
Upis	2003. (27. sednica)
Veb-sajt	http://whc.unesco.org/en/list/1070

Derbent
rus. *Дербент*
Derbent; rus. Дербент
	Panorama Derbenta
	Grb
Administrativni podaci
Država	Rusija
Federalni okrug	Severnokavkaski
Republika	Dagestan
Status grada	1840.
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2010.	119.961
Geografske karakteristike
Koordinate	42° 04′ 00″ S; 48° 17′ 00″ I / 42.066667° S; 48.283333° I
Vremenska zona	UTC+4
Površina	69,63 km2
	Derbent Derbent na karti Rusije
Ostali podaci
Poštanski broj	368600
OKATO kod	82410
Veb-sajt
	www.derbent.ru

Derbent (rus. Дербент, pers. دربند, čitaj: Darband) grad je u Rusiji u republici Dagestan. Derbent je najjužniji grad u Rusiji, i drugi po značaju grad u Dagestanu. Prema popisu stanovništva iz 2010. u gradu je živelo 119.961 stanovnika.

Postoji tvrdnja da je Derbent najstariji grad u Rusiji. Još od starog veka, ovo podurčje je bilo veoma značajno zbog svog položaja kao vrata prema Kavkazu. U Derbentu postoje arhološki lokaliteti starosti i preko 5000 godina. Kao rezultat geografske specifičnosti, grad se razvio između dva niza zidina u brdovitom delu i obale Kaspijskog jezera. Vekovima su brojni narodi davali gradu razna imena, ali svako je bilo u vezi sa „vratima“, „portalom“, „kapijom“.

Geografija uredi

Grad je sagrađen na zapadnim obalama Kaspijskog jezera, južno od reke Rubas, na padinama Tabasaranskih planina koje pripadaju Kavkazu. Derbent je saobraćajno dobro opslužen - ima sopstvenu luku, željeznica prolazi kroz njega prema Bakuu, kao i drumska saobraćajnica Baku-Rostov. Derbent ima jedinstven strateški položaj na Kavkazu - grad se nalazi na uskom potezu lako prohodnog prostora (3 km) između Kaspijskog jezera i Kavkaza, kontrolišući kopneni saobraćaj između istočne Evrope i Bliskog istoka. U severnom delu grada se nalazi spomenik Kirk-lara, ili četrdeset junaka, koji su pali braneći Dagestan od Arapa 728. godine. Prema jugu se proteže krak Kavkaskog zida dug 50 m, poznat i kao Aleksandrov zid, zatvarajući uski prolaz Kaspijskih vrata/Gvozdene kapije (Portae Athanae ili Portae Caspiae). Dok je ovaj zid bio čitav, bio je visok 9 m i debeo 3 metra, a sa svojim gvozdenim vratima i osmatračnicama predstavljao je snažnu odbranu persijske granice.

Istorija uredi

Prvo stalno naselje u području Derbenta datira iz 8. veka pre nove ere. Do 4. veka nove ere, ovo područje je bilo deo Kavkaske Albanije, i obično se poistovećivalo sa glavnim gradom Albanom. Današnje ime potiče od persijske reči Darband sa značenjem „zatvorena vrata“, počelo je da se koristi krajem 5. veka ili početkom 6. veka, kada je na ovom području ponovo osnovan grad od strane Kavada I iz sasanidske dinastije Persijskog carstva.

Za zidine i tvrđavu se veruje da pripadaju vremenu Kvadovog sina, Hozrova I. Derbent je postao snažno vojno uporište i luka Sasanidskog carstva. Tokom 5. i 6. veka, Derbent je postao važno sedište širenja hrišćanstva na Kavkazu. Tokom 630-ih, zauzeo ga je Kazarski kanat. Godine 654. ga zauzimaju Arapi, koji ga preobražavaju u važno upravno sedište i uvode islam u to područje. Kalif Harun-al-Rašid je živeo u Derbentu i doveo ga na dobar glas kao umetnički i trgovinski centar. U 10. veku, s padom Arapskog kalifata, Derbent postaje emirat sve do mongolske invazije 1239. godine. U 14. veku ga zauzimaju horde tatarskog vođe Tamerlana. Godine 1437. je došao pod kontrolu šaha Širvana. Tokom 16. veka, Derbent je bio poprište ratova između Osmanskog carstva i Persijskog carstva, kojim je vladala dinastija Safavida. Do početka 17. veka, safavidski šah Abas I je naneo težak poraz Osmanskom carstvu i vratio Derbent. Tokom Rusko-persijskog rata, za vreme Petra Velikog, Rusija je osvojila Derbent 1722. godine, ali je 1736. ponovo priznata vlast šaha Nadira. Derbent je 1747. godine postao prestonica kanata pod istim imenom. Za vreme Persijske ekspedicije koju je naložila Katarina Velika Derbent je osvojen 10. maja 1796. od strane Rusa pod vođstvom generala Valerijana Zubova. Kao rezultat je potpisan Gulistanski mirovni sporazum i Derbent je postao deo Ruske Imperije.

Stanovništvo uredi

Prema preliminarnim podacima sa popisa, u gradu je 2010. živelo 119.961 stanovnika, 18.930 (18,74%) više nego 2002.

Kretanje broja stanovnika
1939.	1959.	1970.	1979.	1989.	2002.	2010.
34.052	47.318	57.192	69.575	78.371^[2]	101.031^[3]	119.961

Većina stanovnika su Lezgini, a po brojnosti slede Azeri i Tabasarani.

Privreda i kultura uredi

U Derbentu ima mašinske industrije, prehrambene industrije (između ostalog pivara i vinarije), tekstilne industrije, proizvodnje građevinskih materijala, drvne industrije, ribarstva i prerade ribe.

U Derbentu postoji nekoliko visokoškolskih ustanova i tehničkih škola.

U oblasti kulture treba spomenuti Leginsko pozorište (pozorište S. Stalskog).

Dva kilometra od grada se nalazi naselje za odmor „Čajka“ (= galeb).

Derbent je u suštini veliki muzej s veličanstvenim planinama i priobaljem, sa velikim turističkim potencijalom. Od 2003. godine se tvrđava i stari deo grada nalaze na Uneskovoj listi Svetske baštine. Nestabilnost u regiji negativno utiče i na razvoj turizma.