Википедија

Diktator

Za drugu upotrebu, pogledajte članak Diktator (magistrat).

Diktator je vladar koji ima potpuni autoritet.[1] Država kojom vlada diktator zove se diktatura. Riječ ima porijeklo od titule magistrata u antičkom Rimu kojeg je postavljao Senat, da bi vladao za vrijeme vanrednog stanja.[2] Kao izraz „tiranin”, izraz „diktator” se uglavnom koristi za opisivanje vođe koji drži i/ili zloupotreba vanrednu količinu lične vlasti, posebno njegovu moć za donošenje zakona bez efektivnog ograničavanja od strane zakonodavne skupštine. Diktature često karakterišu neke od sljedećih osobina: suspenzije izbora i građanskih sloboda, proglašavanje vandrednog stanja, vladavina dekretom, potiskivanje političkih protivnika bez poštovanja vladavine prava, uključujući jednopartijski sistem i kult ličnosti.

Adolf Hitler i Benito Musolini, diktatori iz Nemačke i Italije.
Mao Cetung, predsedavajući Komunističke partije Kine i diktator Kine od 27. septembar, 1954 do 27. aprila 1959.

Izraz „diktator” se poredi — ali nije sinonim za — antički koncept tiranina, u početku „tiranin”, kao i „diktator”, nije imao negativno značenje. Širok spektar lidera dolazi na vlast u velikom broju različitih vrsta režima, kao što je vojna hunta, jednopartijski sistem i narodna vlast pod ličnom vladavinom, mogu se opisati kao diktatori. Oni mogu biti krajnji ljevičari ili krajnji desničari, ali i apolitični.[3][4]

Savremeno doba uredi

Još u drugoj polovini 19. veka, termin diktator je imao povremene pozitivne implikacije. Na primer, tokom Mađarske revolucije 1848. godine, nacionalnog vođu Lajoša Košuta su njegove pristalice i klevetnici često nazivali diktatorom, bez ikakvih negativnih konotacija, iako je njegova zvanična titula bila regent-predsednik.[5] Prilikom stvaranja privremene izvršne vlasti na Siciliji tokom Ekspedicije hiljade 1860. godine, Đuzepe Garibaldi je zvanično preuzeo titulu „diktatora“ (vidi Garibaldijeva diktatura). Ubrzo nakon toga, tokom Januarskog ustanka 1863. u Poljskoj, „diktator“ je takođe bila zvanična titula četvorice vođa, od kojih je prvi bio Ludvik Mieroslavski.

Međutim, posle tog vremena termin diktator je uvek dobijao negativnu konotaciju. U popularnoj upotrebi, diktatura se često povezuje sa brutalnošću i ugnjetavanjem. Kao rezultat toga, često se koristi i kao termin zloupotrebe političkih protivnika. Termin je takođe postao povezan sa megalomanijom. Mnogi diktatori stvaraju kult ličnosti oko sebe i takođe su skloni da sebi daju sve veličanstvenije titule i počasti. Na primer, Idi Amin Dada, koji je bio poručnik britanske vojske pre sticanja nezavisnosti Ugande od Britanije u oktobru 1962. godine, kasnije je sebe nazvao „Njegova Ekselencija, doživotni predsednik, feldmaršal Al Hadži doktor[A] Idi Amin Dada, VC,[B] DSO, MC, osvajač Britanske imperije u Africi uopšte i Ugandi posebno“.[6] U filmu Veliki diktator (1940), Čarli Čaplin je satirirao ne samo Adolfa Hitlera već i samu instituciju diktature.

Dobronamerna diktatura uredi

Glavni članak: Dobronamerna diktatura

Dobronamerna diktatura se odnosi na vladu u kojoj autoritarni vođa ima apsolutnu političku moć nad državom, ali se smatra da to čini na dobrobit stanovništva u celini, što je u suprotnosti sa izrazito zlonamernim stereotipom o diktatoru. Dobronamjerni diktator može dozvoliti postojanje nekih građanskih sloboda ili demokratskog donošenja odluka, kao što su javni referendumi ili izabrani predstavnici sa ograničenom moći, i često vrši pripreme za prelazak na istinsku demokratiju tokom ili nakon svog mandata. To se može posmatrati kao republika, oblik prosvećenog despotizma. Oznaka je primenjena na lidere kao što su Joanis Metaksas iz Grčke (1936–41), Mustafa Kemal Ataturk iz Turske (1923–38), Josip Broz Tito iz SFR Jugoslavije (1953–80)[7] i Li Guangjao iz Singapura (1959–90).[8]

Vojne uloge uredi

Veza između diktatora i vojske je uobičajena. Mnogi diktatori ulažu velike napore da naglase svoje veze sa vojskom i često nose vojne uniforme. U nekim slučajevima, ovo je sasvim legitimno; na primer, Fransisko Franko je bio general španske vojske pre nego što je postao šef države Španije,,[9] a Manuel Norijega je bio zvanično komandant Odbrambenih snaga Paname. U drugim slučajevima, asocijacija je samo pretvaranje.

Manipulacija masama uredi

Neki diktatori su bili majstori manipulacije masama, kao što su Musolini i Hitler. Drugi su bili prozaičniji govornici, poput Staljina i Franka. Obično diktatorovi ljudi preuzimaju kontrolu nad svim medijima, cenzurišu ili uništavaju opoziciju i svakodnevno daju jake doze propagande, često izgrađene oko kulta ličnosti.[10]

Musolini i Hitler su koristili slične, skromne titule nazivajući ih "Vođa". Musolini je koristio „Il Duče“, a Hitler se generalno nazivao „der Firer“, a oba znače „vođa“ na italijanskom i nemačkom jeziku. Franko je koristio sličan naslov „El Kaudiljo“ („glava“, „poglavar“)[11] i za Staljina je njegovo usvojeno ime, što znači „čovek od čelika“, postalo sinonim za njegovu ulogu apsolutnog vođe.

Kritika uredi

Korištenje termina diktator u zapadnim medijima kritikovala je levičarska organizacija Poštenje & tačnost izveštavanja kao „Kodeks za vladu koja nam se ne sviđa“. Prema njima, lideri koji se generalno smatraju autoritarnim, ali su saveznici sa SAD, kao što su Pol Bija ili Nursultan Nazarbajev, retko se pominju kao „diktatori“, dok se za lidere zemalja koje se protive američkoj politici kao što su Nikolas Maduro ili Bašar Al-Asad taj izraz primenjuje mnogo slobodnije.[12]

Kršenje ljudskih prava uredi

Vremenom je poznato da diktatori koriste taktike koje krše ljudska prava. Na primer, pod sovjetskim diktatorom Josifom Staljinom, vladinu politiku sprovodila je tajna policija i Gulag sistem zatvorskih radnih logora. Većina zatvorenika Gulaga nisu bili politički zatvorenici, iako se značajan broj političkih zatvorenika mogao naći u logorima u bilo kom trenutku. Podaci prikupljeni iz sovjetskih arhiva govore o broju poginulih u Gulagama od 1.053.829.[13] Ostala kršenja ljudskih prava od strane sovjetske države uključivala su eksperimentisanje na ljudima, upotrebu psihijatrije kao političkog oružja i uskraćivanje slobode veroispovesti, okupljanja, govora i udruživanja. Slični zločini počinjeni su tokom vladavine predsednika Mao Cedunga nad Narodnom Republikom Kinom tokom Kineske kulturne revolucije, gde je Mao nastojao da očisti društvo od disidenata, prvenstveno kroz korišćenje omladinskih grupa koje su snažno posvećene njegovom kultu ličnosti,[14], i tokom vladavine Augusta Pinočea hunta u Čileu.[15]

Neki diktatori su povezani sa genocidom nad određenim rasama ili grupama; najistaknutiji i najdalekosežniji primer je Holokaust, genocid Adolfa Hitlera nad jedanaest miliona ljudi, od kojih su šest miliona bili Jevreji.[16] Kasnije u Demokratskoj Kampučiji, generalni sekretar Pol Pot i njegova politika ubili su oko 1,7 miliona ljudi (od 7 miliona stanovnika) tokom njegove četvorogodišnje diktature.[17] Kao rezultat toga, Pol Pot se ponekad opisuje kao „Hitler iz Kambodže“ i „genocidni tiranin“.[18]

Međunarodni krivični sud je izdao nalog za hapšenje sudanskog vojnog diktatora Omara al-Bašira zbog navodnih ratnih zločina u Darfuru.[19] Sirijski diktator Bašar al-Asad, poznat po izvođenju brojnih hemijskih napada, često se smatra najsmrtonosnijim ratnim zločincem 21. veka zbog počinjavanja zločina industrijskih razmera u Sirijskom građanskom ratu.[a]

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Sources:[20][21][22][23][24][25][26]

Izvori uredi

  1. ^ „Lessons in On-Line Reference PublishingMerriam-Webster's Collegiate Dictionary. Merriam-WebsterMerriam-Webster's Collegiate Thesaurus. Merriam-WebsterMerriam-Webster's Collegiate Encyclopedia. Merriam-Webster”. The Library Quarterly. 71 (3): 392—399. jul 2001. ISSN 0024-2519. S2CID 148183387. doi:10.1086/603287. 
  2. ^ „diktator Definition from the Merriam-Webster Online Dictionary”. www.merriam-webster.com. Pristupljeno 1. 08. 2008. 
  3. ^ Papaioannou, Kostadis; vanZanden, Jan Luiten (2015). „The Dictator Effect: How long years in office affect economic development”. Journal of Institutional Economics. 11 (1): 111—139. S2CID 154309029. doi:10.1017/S1744137414000356. 
  4. ^ Olson, Mancur (1993). „Dictatorship, Democracy, and Development”. American Political Science Review. 87 (3): 567—576. JSTOR 2938736. S2CID 145312307. doi:10.2307/2938736. 
  5. ^ Macartney, Carlile Aylmer (15. 9. 2020). Lajos Kossuth. Encyclopedia Britannica. Arhivirano iz originala 1. 11. 2020. g. Pristupljeno 31. 10. 2020. 
  6. ^ Keatley, Patrick (18. 8. 2003). „Obituary: Idi Amin”. The Guardian. London. Arhivirano iz originala 2013-12-05. g. Pristupljeno 2008-03-18. 
  7. ^ Shapiro, Susan; Shapiro, Ronald (2004). The Curtain Rises: Oral Histories of the Fall of Communism in Eastern Europe. McFarland. ISBN 978-0-7864-1672-1. Arhivirano iz originala 2021-05-12. g. Pristupljeno 2019-01-19. 
    "...All Yugoslavs had educational opportunities, jobs, food, and housing regardless of nationality. Tito, seen by most as a benevolent dictator, brought peaceful co-existence to the Balkan region, a region historically synonymous with factionalism."
  8. ^ Miller, Matt (2012-05-02). „What Singapore can teach us”. The Washington Post. ISSN 0190-8286. Arhivirano iz originala 2016-03-11. g. Pristupljeno 2015-11-25. 
  9. ^ Thomas, Hugh (1977). The Spanish Civil War. str. 421—424. ISBN 978-0-06-014278-0. 
  10. ^ Morstein, Marx Fritz; et al. (mart 2007). Propaganda and Dictatorship. Princeton University Press. ISBN 978-1-4067-4724-9. 
  11. ^ Hamil, Hugh M., ur. (1992). „Introduction”. Caudillos: Dictators in Spanish America. University of Oklahoma Press. str. 5—6. ISBN 978-0-8061-2428-5. 
  12. ^ „Dictator: Media Code for 'Government We Don't Like'”. FAIR (na jeziku: engleski). 2019-04-11. Arhivirano iz originala 2021-04-16. g. Pristupljeno 2021-04-07. 
  13. ^ "Gulag Prisoner Population Statistics from 1934 to 1953." Wasatch.edu. Wasatch, n.d. Web. 16 July 2016: "According to a 1993 study of Soviet archival data, a total of 1,053,829 people died in the Gulag from 1934 to 1953. However, taking into account that it was common practice to release prisoners who were either suffering from incurable diseases or on the point of death, the actual Gulag death toll was somewhat higher, amounting to 1,258,537 in 1934–53, or 1.6 million deaths during the whole period from 1929 to 1953.."
  14. ^ „Remembering the dark days of China's Cultural Revolution”. South China Morning Post (na jeziku: engleski). 18. 8. 2012. Arhivirano iz originala 2018-06-09. g. Pristupljeno 2021-07-15. 
  15. ^ Pamela Constable and Aruto Valenzuela, A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet, New York: W.W Norton & Company, 1993., p. 91
  16. ^ „The Holocaust”. The National WWII Museum | New Orleans (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2021-07-15. g. Pristupljeno 2021-07-15. 
  17. ^ "„Top 15 Toppled Dictators”. Time. 20. 10. 2011. Arhivirano iz originala 2013-08-24. g. Pristupljeno 4. 3. 2017. 
  18. ^ William Branigin, Architect of Genocide Was Unrepentant to the End Arhivirano 2013-05-09 na sajtu Wayback Machine The Washington Post, April 17, 1998
  19. ^ "Sudanese dictator Omar al-Bashir faces war crimes charges Arhivirano 2018-05-16 na sajtu Wayback Machine". The Daily Telegraph. July 14, 2008.
  20. ^ Obaid, Nawaf; Rayburn, Joel (16. 12. 2022). „Assad must face trial for his atrocities against the Syrian people”. The Telegraph. Arhivirano iz originala 17. 12. 2022. g. 
  21. ^ Lister, Charles (10. 5. 2021). „US policy in Syria in 2021”. Asharq al-Awsat. Arhivirano iz originala 13. 8. 2022. g. 
  22. ^ Simons, Marlise (2. 3. 2021). „Criminal Inquiries Loom Over al-Assad's Use of Chemical Arms in Syria”. The New York Times. Arhivirano iz originala 2. 3. 2021. g. 
  23. ^ Deknatel, Frederick (22. 2. 2021). „Assad Is Getting Away With the Century's 'Greatest War Crimes'”. World Politics Review. Arhivirano iz originala 11. 8. 2022. g. 
  24. ^ Reinl, James (11. 3. 2021). „Syrian atrocities are 'greatest crimes' this century, UN chief says”. The National. Arhivirano iz originala 11. 3. 2021. g. 
  25. ^ El-Bunni, Anwar (24. 11. 2020). „Breaking new ground: Transitional justice in Syria”. Brookings. Arhivirano iz originala 27. 5. 2022. g. 
  26. ^ Camuz, Hakan (15. 3. 2022). „What's taking the ICC so long to investigate war crimes in Syria?”. TRT World. Arhivirano iz originala 6. 4. 2022. g. 

Literatura uredi

  • Shapiro, Susan; Shapiro, Ronald (2004). The Curtain Rises: Oral Histories of the Fall of Communism in Eastern Europe. McFarland. ISBN 978-0-7864-1672-1. Arhivirano iz originala 2021-05-12. g. Pristupljeno 2019-01-19. 
  • Lloyd, Lorna (2007). Diplomacy with a Difference: The Commonwealth Office of High Commissioner, 1880–2006. University of Michigan: Martinus Nijhoff. str. 239. ISBN 978-90-04-15497-1. 
  • „Idi Amin: a byword for brutality”. News24. 2003-07-21. Arhivirano iz originala 2008-06-05. g. Pristupljeno 2007-12-02. 
  • Acemoglu, Daron, and James A. Robinson. Economic Origins of Dictatorship and Democracy (2009), scholarly approach to comparative political economy excerpt
  • Armillas-Tiseyra, Magalí. The Dictator Novel: Writers and Politics in the Global South (2019) excerpt
  • Baehr, Peter and Melvin Richter. Dictatorship in History and Theory (2004) scholarly focus on 19c Europe.
  • Ben-Ghiat, Ruth. Strongmen: Mussolini to the Present (2020) scholarly analysis of 13 major dictators; excerpt
  • Brooker, Paul. Defiant Dictatorships: Communist and Middle-Eastern Dictatorships in a Democratic Age (Palgrave Macmillan, 1997). excerpt
  • Costa Pinto, António. Latin American Dictatorships in the Era of Fascism: The Corporatist Wave (Routledge, 2019) excerpt
  • Crowson, Nick. Facing Fascism: The Conservative Party and the European Dictators 1935-40 (Routledge, 1997), how the Conservative government in Britain dealt with them.
  • Dávila, Jerry. Dictatorship in South America (2013), covers Brazil, Argentina, and Chile since 1945. excerpt
  • Galván, Javier A. Latin American Dictators of the 20th Century: The Lives and Regimes of 15 Rulers (2012), brief scholarly summaries; excerpt
  • Hamill, Hugh M. Caudillos: dictators in Spanish America (U of Oklahoma Press, 1995).
  • Harford Vargas, Jennifer. Forms of Dictatorship: Power, Narrative, and Authoritarianism in the Latina/o Novel (Oxford University Press, 2017).
  • Kim, Michael et al. eds. Mass Dictatorship and Modernity (2013) excerpt
  • Lim, J. and K. Petrone, eds. Gender Politics and Mass Dictatorship: Global Perspectives (2010) excerpt
  • Lüdtke, Alf. Everyday Life in Mass Dictatorship: Collusion and Evasion (2015) excerpt
  • Mainwaring, Scott, and Aníbal Pérez-Liñán, eds. Democracies and Dictatorships in Latin America: Emergence, Survival, and Fall (2014) excerpt
  • Moore Jr, Barrington. Social Origins of Dictatorship and Democracy: Lord and Peasant in the Making of the Modern World (1966) online
  • Peake, Lesley. Guide To History’s Worst Dictators: From Emperor Nero To Vlad the Impaler And More: Nero Accomplishments(2021) excerpt, popular
  • Rank, Michael. History's Worst Dictators: A Short Guide to the Most Brutal Rulers, From Emperor Nero to Ivan the Terrible (2013), popular.
  • Spencer, Robert. Dictators, Dictatorship and the African Novel (Palgrave Macmillan, 2021).
  • Weyland, Kurt. Revolution and Reaction: The Diffusion of Authoritarianism in Latin America (2019) excerpt

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Диктатор&oldid=27734333”