Domentijan
Domentijan (oko 1210 — posle 1264), poznat u nauci i kao Domentijan Hilandarac, bio je srpski monah i jedan od značajnijih pisaca u srednjem veku.[1] Srpska akademija nauka i umetnosti ga je uvrstila među 100 najznamenitijih Srba svih vremena.[2]
Biografija uredi
Ovaj pisac je sebe smatrao produžetkom svetosavskog prosvetiteljstva i poslednjim učenikom Svetog Save. Zbog uloge svetlosnih simbola u stvaranju književne simbolike Domentijana su nazivali pesnikom svetlosti.
Rođen je oko 1210. godine, a preminuo je posle 1264. godine. Veći deo života je proveo kao monah u svetogorskom manastiru Hilandaru, u kome je napisao svoja najznačajnija dela.[1] Prvo je oko 1250. godine, na zahtev kralja Uroša I (1242—1276) napisao obimno žitije svetog Save, a 1263/1264. godine i žitije svetog Simeona (Stefana Nemanje).
Njegovo žitije svetog Save je između 1290. i 1292. godine preradio monah Teodosije, koji je naveo da to radi prema Domentijanovim usmenim uputstvima.
Dela uredi
Kao izvore za svoja dela, Domentijan je koristio Žitije svetog Simeona, koje je napisao Stefan Prvovenčani (1242—1276), naročito u svom Žitiju svetog Simeona, u kome je pojedine delove prenosio od reči do reči[3].[4] Još jedan od spisa koji su imali uticaj na njegova dela je i panegerik svetom Vladimiru (980—1015), koji je, sredinom XI veka, napisao kijevski mitropolit Ilarion (1051—oko 1054)[3]. Oba njegova dela predstavljaju impresivan prikaz biblijskog i teološkog obrazovanja[3] koje je imao, a značajna su i kao istorijski izvori, iako im se, kao izvedenim delima, prilazi sa rezervom[3].
Žitije Svetog Save odlikuje težnja ka jasnom i preglednom iznošenju činjenica, a i izostaje težnja za narativnom razradom pojedinosti. Događaj je za Domentijana tek povod za otkrivanje bitnije božanske svrhe delanja glavnog junaka. Ovaj postupak ima kao posledicu pretvaranje narativne strukture u simboličku. Tome su zaslužne i biblijske paralele, citati i svetlosni simboli.
Još jedna karakteristika ovog dela je u tome što pisac nastoji da u svakom trenutku dela vidi junakov prošli i budući život — odnosno poseduje perspektivu celine. Domentijanovo „Žitije svetog Save“ je specifična mešavina biblijsko hrišćanske perspektive i nadistorijskih i natprirodnih pogleda. Tako je Savin životni put simbolički prikazan kao kruženje Sunca sa istoka na zapad — od Svete gore, do otadžbine. Đura Daničić objavio je Domentijanova žitija u Beogradu 1865.[5]
U maju 2023. godine u Nišu je organizovana prva naučna konferencija posvećena Domentijanu.[6]
Prevod na savremeni srpski jezik uredi
- Život svetoga Save i svetoga Simeona. Preveo dr Lazar Mirković. Sa predgovorom dr Vladimira Ćorovića. Beograd, SKZ, 1938.
- Dela. Priredio Đorđe Trifunović. Beograd, Nolit, 1963.
- Život svetoga Save i Život svetoga Simeona. Prevod Lazar Mirković, priredila Radmila Marinković, Beograd, Prosveta i SKZ, 1988, Stara srpska književnost u 24 knjige, knj. 4.
- Žitije svetoga Save, predgovor, prevod dela i komentari Ljiljana Juhas–Georgievska, izd. na srpskoslovenskom Tomislav Jovanović, SKZ, Beograd 2001, Kolo HSIII, knj. 614–615.
Reference uredi
- ^ a b Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 156.
- ^ „Misterija rođenja Svetog Save: Kako su monasi pre osam vekova opisali čudesne događaje koji su prethodili Rastkovom dolasku na svet”. telegraf.rs. Pristupljeno 24. 1. 2022.
- ^ a b v g Kazhdan 1991
- ^ „Domentijan Žitije Svetog Save”. Hram Svetog Save (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-01-27.
- ^ Daničić 1865.
- ^ Subašić, Boris (22. 5. 2023). „SVETI SAVA I DOMENTIJAN: Međunarodna naučna konferencija o prvom srpskom književnom klasiku u Nišu i Studenici”. Večernje novosti. Pristupljeno 23. 5. 2023.
Literatura uredi
- Daničić, Đura, ur. (1865). Životi Svetoga Simeuna i Svetoga Save napisao Domentijan. Beograd.
- Kazhdan, Alexander P., ur. (1991). The Oxford dictionary of Byzantium. New York [u.a.]: Oxford Univ. Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Dimitrije Bogdanović: Istorija stare srpske književnosti, Beograd, SKZ, 1980.
- Đorđe Trifunović: Kratak pregled jugoslovenskih književnosti srednjega veka, Beograd, Filološki fakultet Beogradskog univerziteta, 1976.
- Dejan Mihailović: Vizantijski krug (Mali rečnik ranohrišćanske književnosti na grčkom, vizantijske i stare srpske književnosti), Beograd, „Zavod za udžbenike“, (2009). str. 60–61.
- Milojević, Snežana (2015). „The Evangiles in Domentian's Life of St Sava”. Zbornik Radova Filozofskog Fakulteta U Pristini. 45 (2): 63—90. doi:10.5937/zrffp45-8564.
Spoljašnje veze uredi
- Kompletno žitije Svetog Save od Domentijana monaha, prevedeno na savremeni srpski jezik
- Književnost epohe Nemanjića iz „Kratka istorija srpske književnosti“ Jovana Deretića
- Domentijan: Otačastvo pretvoriše u pustoš
- Srednjovjekovni pisac monah Domentijan
- Spasova voda — izvor srpskih lepih knjiga („Večernje novosti“, 28. maj 2016)
