Dubašnica

Dubašnica je blago zatalasana kraška površ koja se nalazi u istočnom delu Kučajskih planina. Jovan Cvijić prvi put pominje Dubašnicu pod nazivom visoravan Kota i Stobora, ali se taj naziv kasnije izgubio. Sa južne strane, Dubašnica je ograničena kanjonom Lazareve reke i kanjonima njenih sastavnica (Pojenska reka, Demižlok i Mikuljska reka), sa istočne strane dubokom klisurom Beljevinske reke, sa severne strane izvorišnim kracima Beljevine i razvođem prema slivu Mlave, a sa zapadne strane pojasom nekarbonatnih stena. U navedenim granicama, Dubašnica zahvata površinu od 82,03 km², od čega više od 95% pripada slivu Zlotske reke. Deo je Kučajskih planina koje su najveći kraški kompleks u Srbiji.

Geomorfološke karakteristike

Nadmorska visina Dubašnice se kreće od 800 do 1.000 m, sa izuzetkom nekoliko zaobljenih vrhova: Mošuluj 1.036 m , Stobori 1.045 m i dr. Od linije najvećih visina, koja prati desnu dolinsku stranu Beljevinske reke, Dubašnička površ postepeno pada prema zapadu, prema kontaktu sa kristalastim škriljcima, a znatno jače prema istoku, gde oštro prelazi u desnu dolinsku stranu Zlotske reke. Dubašnička površ raščlanjena je brojnim vrtačama i relativno plitkim kanjonskim dolinama (Dubašnica, Vojala i dr.). Rečna mreža na površi potpuno je dezorganizovana, izuzev rečice Dubašnice, koja u proleće teče koritom sve do blizu strme dolinske strane Beljevinske reke, dok leti ponire u izduhama. Sličnih su osobina Vojala i Mikuljska reka, koje teku granicom površi ili je seku na njenom južnom krilu. Površ je poligenetskog porekla, odnosno izgrađena kombinovanim radom fluvijalne (mehaničke) i kraške erozije (hemijske i mehaničke).

Dubašnica raspolaže velikim brojem geomorfološko-speleološkim i hidrografsko-hidrološkim spomenicima prirode koji se po vrsti, razlikuju se dve osnovne grupe oblika: površinski i podzemni. U kategoriji površinskih oblika spadaju terase, vrtače, suve doline, slepe doline, kanjoni, klisure. Sve doline u sistemu Lazareve reke, a u okviru Dubašničke površi, su kanjonskog tipa. Među njima, po dimenzijama i impresivnosti, ističu se Lazarev kanjon. a zatim kanjoni njegovih pritoka: Mikuljske reke, Demižloka i Pojenske reke. Od podzemnih oblika ističu se pećine, jame i ponori. Pećine se najčešće javljaju u kanjonskim dolinama i to pri vrhu kanjona ili iznad rečnog korita. Jame se uglavnom javljaju na Dubašničkoj kraškoj površi, a zatim kao ponori, u rečnim koritima. Najznačajnije su Stojkova ledenica i Dubašnička jama (druga najdublja jama u Srbiji).

Literatura

• dr Lazarević, Radenko, Kras Dubašnice, Gornjana i Majdanpeka, Srpsko geografsko društvo, TO Bor, JP "Štampa, radio i film" Bor i Društvo istraživača Bor, Beograd 1998.