Dušan Karapandžić
Dušan Đ. Karapandžić (1888–1963) bio je jedan od pionira srpske arheologije, kustos Narodnog muzeja u Beogradu i profesor latinskog jezika. Rukovodio je iskopavanjima u 3oku kod Pečuja, Aradcu kod Kikinde i Omoljici kod Pančeva. Arheolozi koji se bave proučavanjem praistorije u Baranji i Banatu i danas koriste precizna zapažanja i tumačenja do kojih je Karapadžić došao. Naučnim ekskurzijama u dolinu Vardara, Podrinja, valjevskog okruga i Banata, pribavio je dragocene podatke o potencijalnim praistorijskim nalazištima.[1]
| Dušan Karapandžić | |
|---|---|
 Dušan Karapandžić 1912. | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 24. septembar 1888. |
| Mesto rođenja | Smederevo, Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | decembar 1963. (75 god.) |
| Mesto smrti | Dortmund, Zapadna Nemačka |
| Obrazovanje | Filozofski fakultet u Beogradu |
| Naučni rad | |
| Polje | Arheologija |
| Institucija | Narodni muzej u Beogradu |
| Poznat po | iskopavanjima u Zoku kod Pečuja (1920), Aradcu (1921) i Omoljici (1922) |
Biografija
urediDušan Karapandžić rođen je u Smederevu 24. septembra 1888. godine[2] gde je završio osnovnu školu i gimnaziju. Posle položenog ispita zrelosti, upisao je studije klasičnih jezika sa književnošću na Filozofskom fakultetu. Diplomirao je 9. januara 1912. godine.
Kao student filologije, 1911. godine započeo je profesionalni rad u Seminaru za arheologiju Narodnog muzeja, kao tzv. stručni personal. U leto iste godine, učestvovao je u arheološkim iskopavanjima u Vinči.[3]
Nekoliko meseci docnije, Karapandžićev prethodnik, otišao je na odsluženje vojnog roka, a kada je demobilisan nije se vratio u Muzej. Tako je nastala potreba za angažovanjem novog pomoćnika čuvara Narodnog muzeja. Miloje M. Vasić je 10. jula 1912. godine obavestio ministra prosvete i crkvenih poslova o neophodnosti imenovanja novog pomoćnika.[4]
Učestvuje u oba balkanska rata iz kojih izlazi kao potporučnik Četvrte baterije Dunavskog artiljerijskog puka. Ukazom ministra prosvete i crkvenih poslova od 9. novembra 1913. godine je postavljen je za honorarnog nastavnika u tadašnjoj Četvrtoj beogradskoj gimnaziji, ali je i dalje obavljao dužnost pomoćnika čuvara Narodnog muzeja.[5]
Početkom Prvog svetskog rata ponovo je bio mobilisan, sada kao vodnik u Devetoj bateriji Timočkog artiljerijskog puka. Tokom čitavog trajanja rata, prema muzejskim poreskim prijavama, i dalje je bio zamenik čuvara Narodnog muzeja.[6]
Posle rata Karapandžić je uputio molbu ministru prosvete i crkvenih poslova da mu se omogući veći fond časova zbog sticanja prava na polaganje profesorskog ispita, a time i regulisanje položaja u Muzeju. 21. avgusta 1921 postavljen je za profesora u Trećoj beogradskoj gimnaziji, a paralelno radi u Muzeju i na terenskim iskopavanjima. Saradnja novog upravnika Muzeja, Vladimira Petkovića, i Karapandžića trajala je do decembra 1922. godine. Predstavkom od 29. novembra, V. Petković je obavestio ministra prosvete da Karapandžić sve ređe dolazi u Muzej i, kako kaže, „smatra da je njegova redovna dužnost u gimnaziji, a ne u Muzeju. Takođe tvrdi: „da se njegov posao isključivo bazira na iskopavanjima i proširivanju zbirki Narodnog muzeja”. Petković je stoga Karapandžića oslobodio službe jer je Muzeju bila potrebna apsolutna predanost stručnjaka, što on nije mogao da pruži.[6]
O njegovoj karijeri u prosveti i privatnom životu malo se zna. U Trećoj beogradskoj gimnaziji nemaju godišnjake o zaposlenima pre Drugog svetskog rata, već samo podatak da je Karapandžić bio zaposlen od 1921. do 1926. godine.[6]
Drugi svetski rat dočekuje sa suprugom Verom i sinom Slobodanom u Beogradu odakle ga Nemci, kao kraljevskog oficira interniraju u Oflag VI C, u Osnabriku.[7] Kao ratni zarobljenik u Osnabriku, u kome je bilo zatočeno više od 4.000 ljudi, uglavnom intelektualaca i aktivnih i rezervnih oficira Kraljevine Jugoslavije, učestvuje u osnivanju Prosvetnog društva „Sveti Sava”, 30. decembra 1943. godine. On je jedan od prvih članova, potpisnika izveštaja o radu i prvi govornik na osnivačkoj skupštini. Zna se da je tokom rata bio premešten u drugi, nepoznati nemački logor.
Kao pristalica monarhije, Dušan Karapandžić se nije vratio u Jugoslaviju, već se nastanio u Zapadnoj Nemačkoj. U prvim posleratnim godinama uređivao je srpski emigrantski list Vidovdan.[8] Umro je decembra 1963. godine u Dortmundu.
Arheološka istraživanja
urediKao kustos Narodnog muzeja u Beogradu, Karapandžić je samostalno rukovodio arheološkim istraživanjima na lokalitetima Zok kod Pečuja (1920), Aradac kod Zrenjanina (1921) i Omoljica kod Pančeva (1922).[6]
Vinča
urediNa poziv čuvara Narodnog muzeja Vasića, kao njegov asistent i dnevničar učestvovao je u arheološkim iskopavanjima u Vinči 1911. godine. Na terenu je bio zadužen za neposredan nadzor radnika, posmatranje i prijavljivanje svake važnije promene u sloju, odabir i pakovanje prikupljenog materijala za Muzej. U predgovoru knjige Preistoriska Vinča I, Miloje Vasić navodi ga kao člana stalne ekipe za Vinču u letnjim kampanjama 1924, 1929. i 1930. godine.[9]
Mehovina
urediU februaru 1912. godine u selu Mehovini (tadašnji Posavsko-tamnavski srez, okrug Podrinski, danas opština Vladimirci, okrug Mačvanski) lokalni meštani su pronašli ostavu srebrnog rimskog novca, relativno dobre očuvanosti, koju je Karapandžić sakupio, doneo u Narodni muzej, obradio i objavio u časopisu Starinar. Tada je iskazao sumnju u uslove i količinu nalaza, procenjujući da je sačuvana samo jedna četvrtina ostave. Po kazivanju meštana, ostava je sadržala više od 2.000 komada.[10]
Zok–Varheđ
urediUz podršku Ministarstva prosvete Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca Narodni muzej u Beogradu je, u periodu od avgusta do novembra 1920. godine, realizovao arheološka iskopavanja lokaliteta Zok–Varheđ pod rukovodstvom Karapandžića. Za nepuna tri meseca, istražena je površina od 980 m² gde je pronađeno preko 3000 značajnih arheoloških nalaza od keramike, kosti i kamena.[11]
Aradac
urediUz podatke o terenskim zapažanjima, objedinio je širi odabir nalaza, što je kasnije omogućilo pouzdano datovanje Aradca u okvire vinčanske kulture. Rezultate je objavio u Starinaru 1923.[12]
Omoljica
uredi
Nažalost, rezultati iskopavanja na lokalitetu Zlatica u Omoljici nikada nisu publikovani. Od terenske dokumentacije sačuvan je samo dnevnik sa osnovnim podacima o naselju, položaju kuća, jama i grobova. Zanimljivo je da je kao jedan od razloga zašto iskopava na toj teritoriji, u godišnjem planu za 1922. godinu Karapandžić naveo i dopunu nepotpune slike južnog Banata i predstavio odnos naselja u Omoljici i naselja u Vinči.[6]
Radovi
uredi- Karapandžić, D. (1914): Jedna ostava rimskih novaca iz sela Mehovine, Starinar (n.r.) VI (1911) I‒II: 159‒164.
- Karapandžić, D. (1923): Aradac. Jedan prilog za preistoriju Vojvodine, Starinar (t.s.) I (1922): 151‒174.
- Karapandžić, D. (1925): Vár-Heđ. Dva podatka za preistoriju Baranje, Starinar (t.s.) II (1923): 157‒180.
Kao profesor latinskog objavio je latinsko-srpski rečnik, 1929. godine, a 1932. i 1934. godine je objavljivao udžbenike o latinskim piscima za šesti i sedmi razred realne gimnazije.
Reference
uredi- ^ Jović, M., Pejović, M., Despotović, A., Bandović, A., Mitrović, J. i Kilibarda N. (jun-septembar 2014): Izložba „Kroz lica Muzeja“ Narodni muzej, Beograd
- ^ Službeni list Dušana Karapandžića. Arhiva Narodnog muzeja u Beogradu br. 270, Kbr. 16.
- ^ Pismo M. Vasića, čuvara Narodnog muzeja, Ministarstvu prosvete i crkvenih poslova o tome da Muzej angažuje Dušana Karapandžića kao asistenta i dnevničara na iskopavanjima u Vinči. Arhiva Narodnog muzeja u Beogradu br. 171, Kbr. 15. (8. jul 1911)
- ^ Molba M. Vasića, čuvara Narodnog muzeja, Ministarstvu prosvete i crkvenih poslova o neophodnosti postavljenja Dušana Karapandžića za pomoćnika čuvara Narodnog muzeja. Arhiva Narodnog muzeja u Beogradu br. 223, Kbr. 15. (10. jul 1912)
- ^ Rešenje Ministarstva prosvete i crkvenih poslova o postavljenju Dušana Karapandžića za honorarnog nastavnika Četvrte beogradske gimnazije. Arhiva Narodnog muzeja u Beogradu br. 235, Kbr. 16. (9. novembar 1913)
- ^ a b v g d Mitrović, J.D. (2013): Doprinos Dušana Karapandžića srpskoj arheologiji na početku XX veka. Zbornik Narodnog muzeja XXI-1/2013 arheologija321‒330, Narodni muzej u Beogradu UDK 902/904:929 stručni rad
- ^ Srpsko arheološko društvo, XXXIX skupština i godišnji skup Vršac, 2. - 4. jun 2016. godine, Program, izveštaji i apstrakti Vršac 2016.
- ^ Karapandžić, B. (1979): Srpski listovi i časopisi u slobodnom svetu, u: Letopis 1978‒1979. Pripovetke, pesme, roman, eseji, razno, ur. U. Stanković, Melburn: Srpska misao, 149‒177.
- ^ Vasić, M. (1932): Preistoriska Vinča I, Beograd: Državna štamparija.
- ^ Borić-Brešković, B. i Vojvoda, M. (2012): Ostava rimskog srebrnog novca iz sela Mehovine kod Šapca, Numizmatičar 30: 105‒116.
- ^ Mitrović, D. J., Vitezović, S. (2017): Zók revisited: Excavations of D. Karapandžić at Zók in 1920. A Janus Pannonius Múzeum Évkönyve 54: 179–190. Pécs
- ^ Karapandžić, D. (1923): Aradac. Jedan prilog za preistoriju Vojvodine, Starinar (t.s.) I (1922): 151‒174.
