Википедија

Evropski zeleni pojas

Evropski zeleni pojas je inicijativa za formiranje zelenog pojasa u cilju očuvanja prirode i održivi razvoj duž koridora nekadašnje Gvozdene zavese. Inicijativa se realizuje pod pokroviteljstvom Međunarodne unije za zaštitu prirode i Mihaila Gorbačova. Cilj inicijative je da se stvori okosnica ekološke mreže koja se proteže od Barencovog do Crnog i Jadranskog mora.[1]

Trasa Evropskog zelenog pojasa
Grad Rerik na poluostrvu Vustrov na nemačkoj obali Baltičkog mora. Poluostrvo je minirano tokom nacističkih vremena. Za vreme Istočne Nemačke bilo je rekreativno područje

Evropski zeleni pojas kao područje prati trasu nekadašnje Gvozdene zavese i povezuje nacionalne parkove, parkove prirode, rezervate biosfere i prekogranična zaštićena područja, kao i nezaštićena vredna staništa duž ili preko (bivše) granice.[2]

Dan Zelenog pojasa obeležava se 24. i 25. septembra, na datum kada je pokrenuta evropska inicijativa za zaštitu prostora koji se proteže duž bivše Gvozdene zavese.[3]

Nastanak ideje uredi

 
Umetnost na zelenom pojasu između nekadašnje Istočne i Zapadne Nemačke. Umetnička instalacija „Susret“ nastala je 2010. godine i postavljena je pored biciklističke staze)

Godine 1970. na satelitskim snimcima je uočen tamnozeleni pojas stare šume na finsko-ruskoj granici.[4] Početkom 1980-ih, biolozi su otkrili da je unutrašnja nemačka pogranična zona između Bavarske na zapadu i Tiringije na istoku bila utočište za nekoliko retkih vrsta ptica, koje su nestale iz intenzivno korišćenih područja koja pokrivaju veći deo centralne Evrope.[5] Obrazloženje ove pojave bilo je da je negativan uticaj ljudi na životnu sredinu manji u takvim pograničnim zonama, koje su obično zatvorene za pristup javnosti, pa ljudske aktivnosti minimalno utiču na divlji svet ovih područja.

Nakon završetka hladnog rata 1991. godine, strogi granični režimi su napušteni i pogranične zone se postepeno otvaraju, počevši od ponovnog ujedinjenja Nemačke 1990. godine i nastavljajući sa postepenom integracijom novih država članica u Šengenskoi ugovor kao deo procesa proširenja Evropske unije. Istovremeno, veliki vojni objekti, kao što su poligoni za obuku i vojno-istraživačke ustanove unutar ili u blizini graničnih zona bili su zatvoreni. U većini slučajeva bilo je nejasno kome pripada ovo zemljište i kako će biti sudbina vrednih pejzaža. U skladu s tim, inicijativa za očuvanje Zelenog pojasa formirana je u cilju očuvanja prirodnih bogatstava uz nekadašnju Gvozdenu zavesu.

Istorija uredi

 
Znaci upozorenja, ostali posle Gvozdene zavese, na austrijsko-Češkoj granici

Istorijsko polazište inicijative bila je Rezolucija zelenog pojasa Hof (Nemačka) u decembru 1989.[6] mesec dana nakon pada Berlinskog zida. Ovaj dokument formulisao i potpisalo više od 300 ekologa iz Nemačke Demokratske Republike i Savezne Republike Nemačke, koji su pokrenuli prve projekte očuvanja prirode usmerenih na oblast oko nekadašnje unutrašnju nemačke granice. Posle nekoliko uspešnih realizacija, ideja je prenesena na evropski nivo. Posle prve konferencije o Evropskom zelenom pojasu 2003. godine, odlučeno je da se osnuje radna grupa sa Međunarodnom unijom za zaštitu prirode (IUCN) kao sveukupni koordinator za njeno sprovođenje. Međunarodnom unijom za zaštitu prirode je, zajedno sa Nacionalnim parkom Ferto-Hansag u Mađarskoj, organizovala prvi sastanak radne grupe koji se održao od 9. do 12. septembra 2004.[7] U daljem tekstu, radna grupa je, zajedno sa akterima Zelenog pojasa, razradila Program rada i predložila predstavnike u svakoj zemlji duž Zelenog pojasa, kako bi bili službeno imenovani od strane Ministarstava životne sredine svake države. Ministri zaštite životne sredine Rusije, Finske i Norveške 2010. godine potpisali su Memorandum o razumevanju za zajedničku zaštitu Zelenog pojasa u Finoskandiji. U novembru 2010. godine pet pojedinaca dobilo je Nagradu Povezivanja za izuzetan doprinos očuvanju prirode, za kontinuirano angažovanje u zaštiti Zelenog pojasa.[8]

Već nekoliko godina razmotra se nominovanje Evropskog zelenog pojasa za uvrštenje na listu UNESKO-ve svetske baštine.[9]

Trasa Zelenog pojasa uredi

 
Jezero Nežider (nem. Neusiedler See) u Austriji ili Ferto to (mađ. Fertő tó) u Mađarskoj, jedno je od retkih stepskih jezera u Evropi, pored jezera Balaton, na teritoriji Austrije i Mađarske. Karakterišu ga trstični pojas, mala dubina i blaga i vetrovita klima. Jezero je deo dva nacionalna parka, Neusiedler See-Seewinkel u Austriji i Fertő-Hanság u Mađarskoj. Deo su UNESKO-ve svetske baštine kao Fertő/Neusiedler See

Evropski Zeleni pojas u organizacionom smislu obuhvata četiri regiona: Finoskandinavski, Baltički, srednjoevropski i Balkanski.

Finoskandinavski zeleni pojas uredi

Finoskandinavski zeleni pojas obuhvata milion hektara dug lanac rezervata prirode, koji se proteže 1.350 kilometara duž granica Norveške, Rusije i Finske, od Barencovog do Baltičkog mora. To je pojas divljine. U njegovom severnom delu dominiraju lišajevi, mahovine i patuljasti žbunovi. Centralni i južni deo sastoji se od nepreglednih četinarskih tajgi. Ove šume predstavljaju sigurno utočište krupnih sisara, kao što su mrki medved i los. Nebrojena močvarna područja, ritovi i jezera pejzaž čine još slikovitijim. Tu su i staništa mnogih retkih vrsta, kao što je žutokljuni labud (Cygnus cygnus). Memorandum o razumevanju po pitanju saradnje u razvoju Finoskandinavskog zelenog pojasa potpisan je 2010. godine, čime je omogućena ekološki, ekonomski i društveno održiva prekogranična saradnja.[1]

Baltički zeleni pojas uredi

Baltički zeleni pojas proteže se duž obala Estonije, Letonije i Litvanije na Baltičkom moru. Čine ga raznovrsna morska podvodna staništa i šarolik obalski pojas sa prostranim dinama, dugim plažama i impresivnim liticama i skrivenim lagunama. Velike oblasti korištene u vojne svrhe predstavljale su rezervate za milione ptica selica i mnoge morske životinje kao što su baltička siva foka (Halichoerus grypus) i prstenasta foka (Phoca hispida). Međutim, od početka devedesetih godina 20. veka, obale su izložene snažnim uticajima industrijskog razvoja i eksploatacije. Očuvanje vrednih prirodnih i istorijskih dobara ovog predela predstavlja glavni izazov za Zeleni pojas.[1]

Centralnoevropski zeleni pojas uredi

 
Reka Morava kod Devina, na slovačko-austrijskoj granici, u blizini ušća u Dunav

Centralnoevropski zeleni pojas obuhvata mnoštvo kultivisanih predela, od kojih se jedan deo intenzivno koristi u poljoprivredne svrhe. Ovaj pojas obuhvata Poljsku, Nemačku (unutrašnja nemačka granica), Češku, Slovačku, Austriju, Mađarsku, Sloveniju, Hrvatsku i Italiju. Proteže se preko Češkog planinskog masiva, prati gotovo prirodne tokove reka, kao što su one u plavnim područjima Mure i Drave, proseca prostrane planinske masive Karavanki i Julijskih Alpa, i završava u Jadranskom moru.

Balkanski zeleni pojas uredi

Balkanski zeleni pojas je planinski pojas i predstavlja najjužniji deo Evropskog zelenog pojasa. Proteže se kroz Srbija, Crnu Goru, Bugarsku, Rumuniju, Severnu Makedoniju, Albaniju, Grčku i Tursku. Ovaj region je u žiži interesovanja kao utočište biodiverziteta i endemizma. Najvećim delom na području planinskih venaca Balkanskog poluostrva, ovaj pojas formira izuzetno heterogen mozaik prirodnih predela, uključujući netaknute planinske ekosisteme, šume i stepska staništa, kao i jezera i obalska područja. Pored specifičnih kultivisanih predela, u ovom pojasu je prisutno mnoštvo ugroženih biljnih i životinjskih vrsta. Tako se, duž granice između Bugarske i Turske, iznad može videti orao krstaš, dok u gustim šumama udaljenih graničnih oblasti žive oprezne životinje kao što je balkanski ris.[1]

Evropski zeleni pojas Srbije uredi

U Srbiji je, u sklopu Balkanskog zelenog pojasa izdvojeno 11 zaštićenih područja, među kojima su dva nacionalna parka, pet specijalnih rezervata prirode, dva predela izuzetnih odlika, jedan park prirode i jedan budući nacionalni park:

 
Nacionalni park Đerdap, srpsko-rumunska granica
 
Specijalni rezervat prirode Gornje Podunavlje, srpsko-mađarska granica
 
Vodopad Tupavica, Park prirode Stara planina, srpsko-bugarska granica

Sva navedena zaštićena područja uvrštena su u Emerald mrežu.[1] Projekat u Srbiji koordinira Zavod za zaštitu prirode Srbije.[10]

  •  
    Nacionalni park Šar-planina, granica Sebije i Albanije
  •  
    Jedan od vrhova Košare, Nacionalni park Prokletije, granica Srbije i Albanije
  •  
    Specijalni rezervat prirode Ludaško jezero, srpsko-mađarska granica
  •  
    Specijalni rezervat prirode Selevenjske pustare, srpsko-mađarska granica
  •  
    Bunker iz Drugog svetskog rata, Specijalni rezervat prirode Pašnjaci velike droplje, srpsko-rumunska granica
  •  
    Specijalni rezervat prirode Deliblatska peščara, srpsko-rumunska granica
  •  
    Dinski reljef na Predelu izuzetnih odlika Subotička peščara, srpsko-mađarska granica
  •  
    Predeo izuzetnih odlika Vršačke planine, srpsko-rumunska granica

Organizaciona struktura uredi

 
Nacionalni park Tajatal (nem. Thayatal) u Austriji, na granici sa Poljskom
 
Nacionalni park Šumava (češ.: Národní park Šumava) u Češkoj, na granici sa Nemačkom gde se nalazi Nacionalni park Bavarska šuma (Nem.: Nationalpark Bayerischer Wald). Spomenik Gvozdenoj zavesi nedaleko od graničnog prelaza

Upravljanje vrši koordinaciona grupa uz pomoć članova iz svih regiona. Svakim regionom upravlja regionalni koordinator, a u svakoj zemlji ovu funkciju obavljaju za to imenovana lica na nacionalnom nivou,[1] imenovana tokom prvog sastanka Evropskog zelenog pojasa 2003. godine:[2]

Implementaciju vizije zelenog pojasa u regijama sprovodi nekoliko stotina aktera koji se bave zaštitom prirode i održivim razvojem,[11] koji doprinose bilo izradom projekata ili kao volonteri. Zahvaljujući podršci susednih država na regionalnom i nacionalnom nivou i finansiranju od strane Evropske unije, upravljači područja duž Zelenog pojasa sprovode dva multinacionalna projekta. Glavni ciljevi su zaštita Zelenog pojasa kao ekološkog koridora i memorijalnog predela, razvoj prekogranične saradnje i podsticanje održivog regionalnog razvoja.[1]

Ekološke vrednosti uredi

Promatranja biologa otkrila su da je vojna praksa duž granice dovela do očuvanja divljine na brojne načine:[12]

  • Zabrana upotrebe pesticida sačuvala je mnoge retke vrste insekata.
  • Formiranje šumskih sečina, koje su trebale da omoguće graničarima pogled na suprotnu stranu, onemogućeno je da se ta područja pretvore u neprekidni prostor pod šumom, čime su sačuvane divlje životinje kojima je potreban otvoreni prostor.
  • Primećena je pojava da je u šumama na granici između Bavarske i Bohemije 18 godina posle uklanjanja granične barijere šumski jelen još uvek odbijao da pređe granicu.
  • Stari krateri od eksplozija mina postala su pojilišta za divlje životinje.
  • Na prostoru oko bugarsko-grčke granice postoje mnoga gnezda orlova krstaša.
  • Oko reke Drave, u delu duž granice između Mađarske i Hrvatske, uzajamno nepoverenje sprečilo je intervencije i izgradnju, pa su reka i njene obale ostale netaknute, uključujući i peščane litice na kojima se gnezde bregunice (Riparia riparia). Drava je presekla meandre, ostavljajući mnogo delova teritorije obe zemlje na pogrešnoj strani reke, pa ta područja nisu obrađivana i postala su divlja područja.
  • Uz obalu u oblasti Meklenburg, ograničen pristup obali, kojim se sprečavao prelazak ljudi brodom ili plivanjem, pomogao je da se očuva divlja obala.

Kulturne vrednosti uredi

Predloženo je razvijanje ne samo prirodne, već i kulturne baštine iz perioda postojanja Gvozdene zavese. Ideja je da se brojne istorijske inicijative, instalacije, projekti i objekti u Zelenom pojasu povežu sa prirodnim nasleđem,[13] kako bi se Evropski zeleni pojas pretvorio u živi istorijski spomenik Hladnom ratu tokom 20. veka.[11] U kontekstu evropskog zelenog pojasa, kulturno nasleđe već je procenjeno ili razvijeno na više mesta:

  • Na planini Broken (Brocken) u Nemačkoj, nekadašnja granična patrolna staza pretvorena je u planinarsku stazu koja se zove "Granična staza Harc".[14]
  • U slovenačkom Parku prirode Goričko postavljeno je granično kamenje sa info-tablama koje informišu posetioce o istoriji Gvozdene zavese i prirodnim vrednostima koje postoje zbog ove istorije.
  • Vojno nasleđe duž Zelenog pojasa u Litvaniji ocenjeno je i uneseno u bazu podataka i na mapu za posjetioce, uključujući gotovo 100 priča savremenih svjedoka.[15]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b v g d đ e Evropski zeleni pojas (PDF). Pristupljeno 7. 6. 2020. 
  2. ^ a b Riecken, U., K. Ullrich, A. Lang (2007): A vision for the Green Belt in Europe, in: Terry, A., K. Ullrich and U. Riecken (Eds.): The Green Belt of Europe. From Vision to Reality, IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK, ISBN 2-8317-0945-8
  3. ^ „Dan „Evropskog zelenog pojasa“”. Energetski portal. 22. 9. 2017. Приступљено 7. 6. 2020. [мртва веза]
  4. ^ Haapala, H., Riitta, H., Keinonen, E., Lindholm, T. and Telkänranta, H. 2003. Finnish-Russian nature conservation cooperation. Finnish Ministry of the Environment and Finnish Environment Institute
  5. ^ Beck,P.and Frobel,K.1981.Letzter Zufluchtsort:Der “Todesstreifen”? in: Vogelschutz: Magazin für Arten- und Biotopschutz (2):24 (English: Last refuge: Border strip?).
  6. ^ Riecken, U. & Ullrich, K. (2010): Implementation of the Green Belt – from paper to practice. 20 years of experience in Germany, in: Gulbinskas, S., Gasiūnaitė, Z., Blažauskas, N. and Sterr, H. (Eds.): 2nd Baltic Green Belt Forum - Towards sustainable development of the Baltic Sea coast, 304 pp., Klaipėda University Publishing, 2010
  7. ^ Vogtmann (2007): Preface, in: Terry, A., K. Ullrich and U. Riecken (Eds.): The Green Belt of Europe. From Vision to Reality, IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK, ISBN 2-8317-0945-8
  8. ^ Press release "Binding Award: under the sign of the Green Belt Europe", Euronatur, 20 Nov. 2010 „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 2. 12. 2013. g. Pristupljeno 6. 6. 2020. 
  9. ^ Gaudry, K.H., Diehl, K., Oelke, M., Finke, G. and Konold, W. (2014): Feasibility Study World Heritage Green Belt - Final Report
  10. ^ Šerer, A. (2. 1. 2007). „Evropski zeleni pojas”. Novosti. Pristupljeno 7. 6. 2020. 
  11. ^ a b Frobel, K. (2009): The Green Belt – lifeline in no man’s land, in: Wrbka et al. (Eds.): The European Green Belt. Borders.Wilderness.Future., Publisher Bibliothek der Provinz, ISBN 978-3-85474-209-8
  12. ^ „Natural World: Iron Curtain, Ribbon of Life”. Sky TV. 6. 3. 2009. Arhivirano iz originala 16. 7. 2011. g. Pristupljeno 19. 4. 2009. 

    „Natural World Iron Curtain, Ribbon of Life”. BBC. 10. 3. 2009. Pristupljeno 19. 4. 2009. 
  13. ^ Jeschke, H.-P. (2009): The Green Belt as a natural and cultural heritage, in: Wrbka et al. (Eds.): The European Green Belt. Borders.Wilderness.Future., Publisher Bibliothek der Provinz, ISBN 978-3-85474-209-8
  14. ^ „Das Grüne Band erleben”. BUND. Pristupljeno 7. 6. 2020. 
  15. ^ „Military Heritage”. Magnetic Latvia. Investment and Development Agency of Latvia. Arhivirano iz originala 07. 06. 2020. g. Pristupljeno 7. 6. 2020. 

Spoljašnje veze uredi

 
Evropski zeleni pojas na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Европски_зелени_појас&oldid=26874733”