Egejska civilizacija

Egejska kultura ili kritsko-mikenska kultura, egejska civilizacija, je naziv za civilizacije bronzanog doba 3000-1000. p. n. e. na ostrvima Egejskog mora, Kritu, u kopnenoj Grčkoj i Maloj Aziji (Anadolija).

Mikenska žena

Prvi centri kulture otkriveni su iskopavanjima Hajnriha Šlimana u Mikeni 1876, Artura Evansa na ostrvu Krit 1899. Od 19. veka istraženo je nekoliko stotina lokaliteta: groblja, naselja, veliki gradovi kao što su Poliočni na ostrvu Limnos sa kamenim zidom visokim 5 m, Filakopi na ostrvu Milos; kraljevske rezidencije - Troja, palate na Kritu (Knos, Malija, Fest), akropolj u Mikeni.

Najpoznatije arheološke kulture ovog perioda su minojska, ili kritska, i mikenska, po kojima je dobila ime, ali postoji i nekoliko lokalnih kultura, posebno [[Kikladska civilizacija|kikladska i helenska.

Periodizacija

Kritsko-mikenski period (kraj 3. -2. milenijum p. n. e.): minojska i mikenska civilizacija; pojava prvih državnih formacija; razvoj plovidbe; uspostavljanje trgovinskih i diplomatskih kontakata sa civilizacijama Drevnog istoka; pojava originalnog pisanja. Za Krit i kopnenu Grčku u ovoj fazi razlikuju se različiti periodi razvoja, jer se na ostrvu Krit, gde je tada živelo negrčko stanovništvo, državnost razvila ranije nego u balkanskoj Grčkoj, koja je tek krajem 3. milenijum pre nove ere. osvojena od strane ahejskih Grka.

Minojska civilizacija (Krit):

• Rani minojski period (30.-23 vek pre nove ere): dominacija plemenskih odnosa, početak razvoja metala, počeci zanata, razvoj plovidbe, relativno visok nivo agrarnih odnosa.
• Srednji minojski period (22.-18. vek pne; period „starih“ ili „ranih“ palata): pojava ranih državnih formacija u različitim delovima ostrva, izgradnja monumentalnih dvorskih kompleksa, pojava ranih oblika pisanja .
• Kasni minojski period (17.-12. vek pre nove ere): stvaranje morske sile Minosa, ujedinjenje Krita, širok obim trgovačkih aktivnosti Krita u Egejskom moru, procvat monumentalne gradnje („nove“ palate u Knososu, Malia, faistos), aktivni kontakti sa drevnim istočnim državama. Prirodna katastrofa sredinom 14. veka pre nove ere (Minojska erupcija) izaziva propadanje minojske civilizacije, što je stvorilo preduslove za osvajanje Krita od strane Ahejaca.

Heladska civilizacija (Balkanska Grčka):

• Rani heladski period (30.-21. vek pre nove ere): dominacija plemenskih odnosa u Balkanskom poluostrvu među predgrčkim stanovništvom, pojava prvih velikih naselja i protopalatskih kompleksa.
• Srednji heladski period (20.-17. vek pre nove ere): naseljavanje na jugu Balkanskog poluostrva prvih talasa govornika grčkog jezika – Ahejaca, praćeno blagim smanjenjem ukupnog nivoa društveno-ekonomskog razvoja Antičke Grčke; početak raspadanja plemenskih odnosa kod Ahejaca.
• Kasni heladski period (16. - 12. vek pre nove ere; mikenska civilizacija): pojava ranog klasnog društva kod Ahejaca; formiranje proizvodne privrede u poljoprivredi; nastanak niza državnih formacija sa centrima u Mikeni, Tirinsu, Pilosu, Tebi itd.; formiranje originalnog pisanja; uspon mikenske kulture. Ahajci pokoravaju Krit i uništavaju minojsku civilizaciju. U 12. veku. pre nove ere dolaze nove plemenske grupe - Dorijana, što povlači za sobom smrt mikenske državnosti, početak grčkog mračnog doba i sledeći istorijski period.

Pored ovog, postoje i drugi periodi.

Kulturna klasifikacija

Postoji nekoliko lokalnih arheoloških kultura (civilizacije koje su deo egejske civilizacije):

• Solunska civilizacija,
• Makedonska civilizacija,
• Zapadnoanadolska civilizacija (Troja, Bejdžesultan, Limantepe),
• Helenska civilizacija,
• Kikladska civilizacija,
• Minojska civilizacija.
• Mikenska civilizacija

Hronološki, ove civilizacije se obično dele na tri glavna perioda: rani, srednji i kasni; svaki period - u tri podperioda (I, II, III; na primer, ranominojski I, srednji Solun III i tako dalje).

Razvoj civilizacije

Razvoj egejske civilizacije bio je neujednačen, njeni centri su u različitim vremenima doživljavali epohe opadanja i prosperiteta. Proces formiranja egejske civilizacije bio je složen i dugotrajan: civilizacije zapadne Anadolije i centralne Grčke nastale su na osnovu lokalnog neolita; na ostrvima istočnog dela Egeja, civilizacija Troje je imala veliki uticaj; ticaj zapadne Anatolije bio je jak i na ostalim ostrvima.

Gradovi utvrđeni zidovima sa kulama i bastionima, sa javnim zgradama i hramovima pojavili su se u zapadnoj Anadoliji 3000-2000. p. n. e.; utvrđena naselja u kopnenoj Grčkoj – krajem 2300-2000. p. n. e.; na Kritu nisu pronađene tvrđave.

Oko 2300. p. n. e. Peloponez i severozapadna Anadolija preživeli su invaziju neprijatelja, o čemu svedoče tragovi požara i razaranja u naseljima. Pod uticajem osvajača (moguće indoevropskog porekla) do 2000-1800. p. n. e. materijalna kultura kopnene Grčke, Troje i nekih ostrva se promenila.

Na Kritu, koji nisu uništili osvajači, minojska civilizacija je nastavila da se razvija; prvo 2000-1800. p. n. e. pojavilo se hijeroglifsko pismo, od 1600. godine pre nove ere. - Linear A.

Na Kikladima i Dodekanezu su se razvile sopstvene kulture, iako su bile pod uticajem Minojaca, ali su zadržale originalne karakteristike i, očigledno, imale drugačije poreklo.

Srednje bronzano doba (2000—1500. p. n. e.) je period najveće konsolidacije egejske civilizacije, o čemu svedoči izvesno jedinstvo materijalne kulture: keramike, metalnih proizvoda i dr.

Oko 1600. godine p.n.e invazija novih plemena (moguće Ahejaca) na kopnenu Grčku, čiji su ratnici koristili ratna kola, označila je početak nastanka malih država mikenskog perioda u blizini drugih centara – Mikene, Tirinta, Orhomena.

Oko 1470. p. n. e. neki centri egejske civilizacije (naročito Krit) stradali su od erupcije vulkana Santorini. Na Kritu se pojavilo ahejsko (mikensko) stanovništvo koje je donelo novu kulturu i Linear B.

Od 1220. godine p.n.e egejska civilizacija doživljava duboku unutrašnju krizu, koju prati invazija Dorijana i „naroda mora“, odvodeći egejsku civilizaciju u smrt.

Umetnost egejske civilizacije

Egejsku umetnost karakteriše tranzicija glavne uloge u njenom razvoju sa jednog područja egejskog sveta na drugo, dodavanjem lokalnih stilova, odnosima sa umetnošću starog Egipta, Sirije i Fenikije. U poređenju sa umetničkim kulturama Drevnog istoka, egejska umetnost je više sekularna.

Kikladska umetnost

Glavni članak: Kikladska civilizacija

Među spomenicima 3000-2000. p. n. e. izdvaja se pogrebna plastika Kiklada – „kikladski idoli” – mermerne figurice ili glave (fragmenti statua) geometrizovanih, lakonskih, monumentalnih oblika sa jasno definisanom arhitektonikom (figure nalik na violinu, gole ženske figurine).

Kritska umetnost

Glavni članak: Minojska civilizacija

Otprilike od 2300-2200. p. n. e. Krit je postao glavni centar umetničke kulture (procvat 2000-1500. p. n. e.). Umetnost Krita proširila je svoj uticaj na Kiklade i kopnenu Grčku. Najveća dostignuća kritskih arhitekata su palate (otvorene u Knososu, Festosu, Maliji, Kato-Zakro), u kojima je kombinacija velikih horizontalnih kvadrata (dvorišta) i kompleksa dvospratnih ili trospratnih soba, svetlosnih bunara, rampi, stepenica. stvara efekat živopisnog prelivanja prostora, emocionalno bogate umetničke slike zasićene beskrajnom raznolikošću utisaka. Na Kritu je stvoren svojevrsni tip stuba, koji se širi prema gore. U likovnoj i dekorativnoj umetnosti Krita, ornamentalni i dekorativni stil (2000—1700. p. n. e., koji je dostigao savršenstvo u slikanju vaza) zamenjen je 1700-1500. p. n. e. konkretniji i neposredniji prenos slika flore i faune i čoveka; do 1400. godine pre nove ere raste konvencionalnost i stilizacija.

Ahajska umetnost

Glavni članak: Mikenska civilizacija

1700-1200 pre nove ere - period visokog procvata umetnosti ahejske Grčke. Utvrđeni gradovi (Mikena, Tirint) podignuti su na brdima, sa moćnim zidovima od kiklopskog zida (od kamenih blokova do 12 tona) i rasporedom na dva nivoa: donji grad (stanište stanovništva periferije) i akropolj sa vladarskom palatom. U arhitekturi stanova (palate i kuće, kao na Kritu, građene su na kamenim postoljima od ćerpića sa drvenim snopovima), formira se tip pravougaone kuće sa trijemom - megaron, prototip starogrčkog hrama. Najbolja iskopana palata u Pilosu. Izdvajaju se kupolaste grobnice okruglog oblika.