Eparhija šabačko-valjevska

Eparhija šabačko-valjevska
Srpska pravoslavna crkva
Eparhija šabačko-valjevska; Srpska pravoslavna crkva
Osnovni podaci
Sedište	Šabac
Država	Srbija
Ukinuta	2006.
Arhijerej
Čin arhijereja	episkop
Titula arhijereja	episkop šabačko-valjevski

Eparhija šabačko-valjevska je nekadašnja eparhija Srpske pravoslavne crkve.

Godine 2006. podeljena je na Šabačku i Valjevsku eparhiju.

Prostiranje

Prostirala se u severozapadnoj Srbiji i obuhvatala je oblasti oko gradova Šapca i Valjeva. Sedište eparhije je bilo u Šapcu.

Eparhija šabačko-valjevska se graničila sa eparhijama Zvorničko-tuzlanskom, Sremskom, Beogradsko-karlovačkom, Šumadijskom i Žičkom.

Sveti arhijerejski sabor SPC je na prolećnom zasedanju u maju 2006. doneo odluku da se Šabačko-valjevska eparhija podeli na dve eparhije: Šabačku sa centrom u Šapcu i Valjevsku sa sedištem u Valjevu. Dotadašnji episkop šabačko-valjevski gospodin Lavrentije Trifunović postao je šabački episkop. Za novog valjevskog episkopa imenovan je Milutin Knežević, bivši australijsko-novozelandski, a pre toga arhimandrit manastira Kaone.

Istorijat

Posle sklapanja Beogradskog mira (1739) došlo je do objedinjavanja dve eparhije, od kojih je jedna bila u sastavu Austrije i imala sedište u Valjevu (Valjevska eparhija) dok je druga bila u sastavu Turske sa sedištem u Užicu (Užička eparhija). Tako je nastala jedna velika Užičko-valjevska eparhija sa sedištem u Valjevu. Ovakvo stanje je potrajalo do 1831. kada je uspostavljena nova organizacija u srpskoj crkvi i pomenuta eparhija podeljena na tri dela. Krajem 18. veka sedište eparhije izmešteno je iz Valjeva u Šabac pa se prvim šabačkim episkopom smatra Grk Danilo I.

Kada je 1831. srpska crkva dobila pravo da sama postavlja Srbe episkope umesto dotadašnjih Grka, dotadašnja velika Užičko-valjevska eparhija podeljena je na tri eparhije: na Užičku, sa sedištem u Čačku (kasnije nazvanu Žička eparhija), na Valjevsku, koja je prozvana Šabačkom, pošto je sedište episkopa definitivno premešteno u Šabac, i na Zvorničku, čija je oblast ostala pod Turcima i dobila posebnog episkopa. Zgrada vladičinog konaka sagrađena je 1854. godine, i tu se danas nalazi biblioteka.

Jedno vreme (1886—1898) eparhija je bila ukinuta i pripojena Beogradskoj mitropoliji. Po Ustavu SPC iz 1947, eparhija nosi naziv Šabačko-valjevska i ima sedište u Valjevu.

Episkopi

Dosadašnji episkopi Šabačke (od 1947 — Šabačko-valjevske) eparhije su:

Danilo I Grk (1793-1802)
Antim Zepovič Grk (1802-1804) ili (1802-1813)
Melentije Stefanović (1804-1813), izabran ali neposvećen
Danilo II Grk (1814-1815)
Melentije Nikšić (1815-1816)
Gerasim Dominin Grk (1816-1830)
Gerasim Đorđević (1831-1839)
Maksim Savić (1839-1842)
Sava Nikolajević (1844-1847)
Meletije Marković (1847-1848)
Joanikije Nešković (1849-1854)
Mihailo Jovanović (1854-1859)
Gavrilo Popović (1860-1866)
Mojsej Veresić (1868-1874)
Jeronim Jovanović (1877-1884)
Samuilo Pantelić (1884-1886)
ukinuta i pripojena beogradskoj mitropoliji (1886-1898)
Dimitrije Pavlović (1898-1905)
Sergije Georgijević (1905-1919)
Jefrem Bojović (1920)
Mihailo Urošević (1922-1933)
dr Simeon Stanković (1933-1960)
Jovan Velimirović (1960-1989)
Lavrentije Trifunović (1989-2006), potom šabački episkop

Godine 2006, Šabačko-valjevska eparhija je prestala da postoji i podeljena na dve nove eparhije: Šabačku i Valjevsku. Poslednji eparhijski arhijerej Eparhije šabačko-valjevske bio je episkop Lavrentije Trifunović koji je po njenom ukidanju postao episkop šabački.

Arhijerejska namesništva

Eparhija je bila podeljena na arhijerejska namesništva kojima su upravljali arhijerejski namesnici. Bilo ih je 10 i to: azbukovačko, valjevsko, kolubarsko, lozničko, mačvansko, posavsko, podgorsko, rađevsko, tamnavsko i šabačko arhijerejsko namesništvo.

Manastiri

U Šabačko-valjevskoj eparhiji nalazili su se sledeći manastiri: Bogovađa, Grabovac kod Grabovca, Dokmir kod Pambukovice, Ilinje kod sela Očage – Klenje, Kaona kod Draginja, Petkovica, Pustinja kod Poćute, Radovašnica, Ćelije kod Valjeva, Čitluk, Čokešina, Soko kod Ljubovije, i Tronoša kod Loznice.

Hramovi

manastirski hram Svetog Oca Nikolaja (1284, srušen 1521, obnovljen 1626, srušen 1813, obnovljen 1894),
hram Svetog Vavedenja presvete Bogorodice (1317, obnovljen 1559),
hram Svetog Jovana Krstitelja (iz vremena Nemanjića, obnovljen u 16. veku i 1972),
hram Svetog Arhangela Mihaila (iz vremena Nemanjića),
hram Svetog Oca Nikolaja prenos moštiju (iz 14. veka. obnovljen 1793) ,
hram Vavedenja Presvete Bogorodice (iz 14. veka, obnovljen 1988) hram Svetog Velikomučenika Georgija (16. vek),
hram Vavedenja Presvete Bogorodice (iz 16. veka),
hram Svetog Velikomučenika Dimitrija (1620),
hram Uspenja Presvete Bogorodice (18. vek) u Dobrom Potoku,
hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg u Skadru (1720. obnovljen 1978),
hram Vaznesenja Gospodnjeg (1765 stari i novi 1937),
hram Svetog Oca Nikolaja – prenos moštiju (1794, obnovljen 1967),
hram Preobraženja Gospodnjeg (1799),
hram Svetih Apostola Petra i Pavla (obnovljen 1816) u Selancu,
hram u Orašcu (1817, u obnovi),
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1827. obnavljan 1902. i 1987),
hram Svetog Oca Nikolaja — prenos moštiju (1830, obnovljen 1947),
hram Svetog Arhangela Gavrila (1830),
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1834/37),
hram Sabora 12 Apostola (1836), u D. Orovici,
hram Pokrova Presvete Bogorodice (1838),
hram Svetog Proroka Ilije (1839, obnovljen 1978 i 1994),
stara crkva (1842) u Krupnju i kapela na Mačkovom Kamenu,
hram Svetog Oca Nikolaja (1844),
hram Svetog Arhangela Mihaila (1844),
hram Svetog Oca Nikolaja (1844/46),
hram silaska Svetog Duha (1852. god, obnovljen 1924 i 1984) u Voljevcima,
hram Roždestva Presvete Bogorodice (1854/56),
hram Vaznesenja Gospodnjeg (1856),
hram Svetog Oca Nikolaja – prenos moštiju (1856),
hram Svetog Oca Nikolaja (1856) – prenos moštiju i kapela Svetog Velikomučenika Georgija u Divcima,
hram Rođenja Presvete Bogorodice (1857),
hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg (1862),
hram Vaznesenja Gospodnjeg (1864),
hram Uspenja Presvete Bogorodice (1864, u obnovi),
hram Silaska Svetog Duha (1868),
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1866-1868),
hram Uspenja Presvete Bogorodice (1872),
hram Pokrova Presvete Bogorodice (1872),
hram Pokrova Presvete Bogorodice (1872),
hram Svetog Proroka Ilije (1873),
hram Pokrova Presvete Bogorodice (1873),
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1874) u varoši Lešnici,
hram Preobraženja Gospodnjeg (1875),
hram Svetog Proroka Ilije,
hram Svetog Arhangela Gavrila (1875),
hram Uspenja Presvete Bogorodice (1876),
hram Uspenja Presvete Bogorodice (1876),
hram Rođenja Presvete Bogorodice (1887),
hram Svetog apostola Tome (1888),
hram Rođenja Svetog Jovana Krstitelja (1879),
hram Svetog Preobraženja Gospodnjeg (1883) u Lipnici,
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1889) u Beloj Crkvi,
hram Svete Petke Paraskeve (1889),
hram Pokrova Presvete Bogorodice (1892),
hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg (1892-1896),
hram Vaznesenja Gospodnjeg (1895/97),
hram Vaznesenja Gospodnjeg u Drenu (1895/97),
hram Sošestvija Svetog Duha (1896),
hram Silaska Svetog Duha (1897/1899),
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1902),
hram Svetog Oca Nikolaja (1902. obnovljen 1988),
hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg (1903),
hram Svetog apostola i jevanđelista Marka (1903-1911-1922),
hram Uspenja Presvete Bogorodice (1903/07),
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1905),
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1907-09),
hram Svetog Proroka Ilije (1909),
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1909),
hram Svetih apostola Petra i Pavla u Miličinici,
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1910/12, obnovljen 1964),
hram Svetog Arhangela Gavrila (1910-26),
hram Svetog Cara Konstantina i Jelene (1911) u Vrbiću,
hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg u Cvetulji i Svetih Apostola Petra i Pavla u Komiriću,
hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg (1926) u Krupnju,
hram Vaznesenja Gospodnjeg (1927),
hram Svetog Spiridona (1928-30) u Lajkovcu,
hram Svetog Nikolaja Mirlikijskog Čudotvorca (1929),
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1930),
hram Rođenja Svetog Jovana Krstitelja (obnovljen 1930),
hram Svetog Oca Nikolaja (1930-32),
hram Svetog Proroka Ilije (1931),
hram Svetog Oca Nikolaja (1932),
hram Svetog Cara Lazara u Velikoj Reci,
hram Svete Trojice u D. Trešnjici,
hram Preobraženja Gospodnjeg (1932-39, osvećen 1940),
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1933),
hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg (u izgradnji) u Grnčari,
hram Svetog Velokomučenika Georgija (1933),
hram u Suvodanju Svete Trojice, kapela podignuta (1933/36),
hram Svetog Proroka Ilije u Bačevcima (1934),
hram Svetog Cara Lazara Kosovskog (1934) na Dobroj Vodi – Bobija,
hram Usekovanje glave Svetog Jovana Krstitelja (1934) u Dvorskoj,
hram Svetog apostola i jevanđelsta Luke (1935, obnovljen 1992),
hram Uspenja Presvete Bogorodice (1935),
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1935),
hram Svete Trojice (1935/36) u Badanji,
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1935) u Mojkoviću,
hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg u Paljuvima (1935),
hram Svetog Proroka Ilije (1936),
hram Svetog Georgija na Donjošorskom groblju, u Šapcu
hram u Majuru Svetog apostola i jevanđelista Marka,
hram Uspenja Presvete Bogorodice (1936),
hram Svetog Proroka Ilije (1936) u Ravnaji,
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1936),
hram Svetog Apostola Jovana Bogoslov (1936),
hram Vaznesenja Gospodnjeg (1936),
hram Uspenja Presvete Bogorodice u Uzovnici (1936),
hram Svetog Kirijaka Otšelnika u Joševi (1936),
hram Svetog Velikomučenika Dimitrija (1937),
hram Svetog Uspenja Presvete Bogorodice (1938),
hram Svetog Oca Nikolaja (1938),
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1938/39),
hram Svetog Velikomučenika Dimitrija u Ljubiniću (1939),
hram Pokrova Presvete Bogorodice u Planinici,
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1940),
hram Pokrova Persvete Bogorodice (1941, miniran od strane Nemaca a obnovljen 1987),
brvnara u Belotiću (1944),
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1944, spaljen 1946, obnovljen 1991),
hram Svetog Velikomučenika Georgija,
hram Silaska Svetog Duha (1955),
hram Svetog Velikomučenika Dimitrija (1959, obnovljen 1982),
hram Svetog Proroka Ilije (1966),
hram Svetog Velikomučenika Dimitrija u Crnči (1968),
hram Svetog Velikomučenice Marine,
hram Sveti Apostoli Petar i Pavle (1969),
hram Svetog Oca Nikolaja (1970),
hram Svetih Apostola Petra i Pavla (1975),
hram Vaznesenja Gospodnjeg (1978),
hram Uspenja Presvete Bogorodice (1981/93),
hram Svetog Velikomučenice Marine (1982),
hram Vaznesenja Gospodnjeg (1983) u Gornjoj Ljuboviđi,
hram Svetog Velikomučenika Georgija (1984),
kapela Sv. Petočislenika (1986),
hram Svete Marije Magdalene (1987),
hram Svetog Proroka Ilije (1988),
hram Svetog apostola i jevanđelista Luke (1990),
novi hram u Skobalju od 1990,
hram Svetog Oca Nikolaja – prenos moštiju (1990), kapela iz (1935),
hram Svetog Marije Magdaline u Bogosavcu (1991),
hram Svetih apostola Petra i Pavla (1993),
hram Svetog Arhangela Mihaila (1993) u Stupnici,
hram Svete Velikomučenice Marine (1995),
hram Vaznesenja Gospodnjeg,
hram Vaskrsenja Gospodnjeg u Goloj Glavi (1995),
hram Svetog proroka Jeremije (započet 1995) na Vrhpolju,
hram Svetog Vasilija Ostroškog (u izgradnji) na Rožnju,
hram Sabor Srba Svetitelja (u izgradnji),
hram Svetog Vaskrsenja (2. dan Vaskrsa, u izgradnji),
hram Svetog Vaznesenja u Popučkama u izgradnji.

Literatura

Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
Novaković, Dragan (2009). „Crkvena politika kneza Miloša i borba za autonomiju Pravoslavne crkve u Srbiji”. Crkvene studije (6): 365—382.
Radosavljević, Nedeljko V. (2007). Pravoslavna crkva u Beogradskom pašaluku 1766-1831: Uprava Vaseljenske patrijaršije. Beograd: Istorijski institut SANU.
Radosavljević, Nedeljko V. (2014). „Autonomija Pravoslavne crkve u Kneževini Srbiji i arondacija episkopija 1831-1836”. Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 25: 233—248.
Radosavljević, Nedeljko V. (2015). „Danilo, mitropolit užičko valjevski i trnovski” (PDF). Srpske studije. 6: 145—162. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 02. 2019. g. Pristupljeno 07. 05. 2019.
Radić, Radmila; Isić, Momčilo (2015). Srpska crkva u Velikom ratu 1914-1918. Beograd-Gacko: Filip Višnjić, Prosvjeta.
Puzović, Predrag (1995). „Ukidanje Negotinske i Šabačke eparhije 1886. godine” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 39 (1-2): 143—158. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 01. 2022. g. Pristupljeno 25. 03. 2018.
Puzović, Predrag (2015). „Stradanje sveštenika tokom Prvog svetskog rata na područiju Šabačko-Valjevske eparhije” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 74 (2): 221—232. Arhivirano iz originala (PDF) 05. 06. 2020. g. Pristupljeno 06. 02. 2018.
Raković, Aleksandar (2015). „Svedočenja o rušenju Saborne crkve Svetih apostola Petra i Pavla u Šapcu i stradanju u njoj zatočenog srpskog naroda (1914)”. Pravoslavni svet i Prvi svetski rat: Zbornik radova. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet, Institut za teološka istraživanja. str. 161—168.

Spoljašnje veze

Eparhija šabačko-valjevska (Projekat Rastko)
Eparhija šabačka (manastiri)
Eparhija valjevska (manastiri)
Ustoličen Episkop Valjevski („Pravoslavlje“, br. 949, 1. oktobar 2006)
Nedeljko Radosavljević: Gerasim Domnin, užičko-valjevski mitropolit 1816-1831, Istorijski časopis, broj 54, 2007. godine