Zaliv
Zaliv je deo okeana, mora ili jezera, najčešće duboko uvučen u kopno, koje ga okružuje sa tri strane. Takođe, može se formirati i na većim rekama. Sa osnovnim delom basena ima slobodnu razmenu vode. Nastaju najčešće tektonskim putem i erozijom. Posebni tipovi zaliva su estuari, fjordovi i rijasi, kao i lagune i limani. Oni nastaju potapanjem ušća reka, glacijalnih i rečnih dolina.
Među najpoznatije zalive ubrajaju se — Boka kotorska, Tršćanski zaliv, Riječki zaliv, Venecijanski zaliv i dr. U svetu se po svom značaju i veličini izdvajaju — Hadsonov, Biskajski, Lionski, Bengalski, Botnijski, Meksički, Gvinejski i dr. Prevlački zaliv se tako zvao u Grčkoj kod Svete gore. Tu je prevlaka, uski kopneni ali nekada i uski morski prolaz ili Kserksov kanal.
Zaliv je uvučena, obalska vodena površina koja se direktno povezuje sa većom glavnom površinom vode, kao što je okean, jezero ili čak drugi zaliv.[8][9][10] Veliki zaliv se obično naziva galf[11][12] ili more. Uvala je mala, kružna formacija sa uskim ulazom. Fjord je zaliv isklesan glečerima, tako da ima posebno strmu obalu.
Zaliv može biti ušće reke, kao što je zaliv Česapik, estuar reke Saskvehana.[9] Zalivi takođe mogu biti ugnežđeni jedan u drugom; na primer, zaliv Džejms je krak zaliva Hadson u severoistočnoj Kanadi. Neki veliki zalivi, kao što su Bengalski zaliv i Hadsonov zaliv, imaju raznoliku morsku geologiju.
Zemljište koje okružuje zaliv često smanjuje snagu vetrova i blokira talase. Zalivi mogu imati širok spektar karakteristika obale kao i druge obale. U nekim slučajevima, zalivi imaju plaže, koje „obično karakteriše strma gornja obala sa širokom, ravnom prednjom terasom“.[13] Zalivi su bili značajni u istoriji ljudskog naseljavanja, jer su pružali sigurna mesta za ribolov. Kasnije su bile važni u razvoju pomorske trgovine, jer je sigurno sidrište koje pružaju podstaklo njihov izbor kao luka.[14]
Definicija uredi
Konvencija Ujedinjenih nacija o pravu mora (UNCLOS) definiše zaliv kao dobro označenu udubinu na obali, čiji je prodor u takvoj proporciji sa širinom njegovog ušća da sadrži vode bez izlaza na kopno i čini više od puke zakrivljenosti obale. Udubljenje se, međutim, neće smatrati zalivom osim ako je njegova površina velika kao (ili veća od) polukruga čiji je prečnik linija povučena preko ušća tog udubljenja – inače bi se nazvao uvalom.[15][16][17]
Formiranje uredi
Postoje različiti načini na koje se zalivi mogu formirati. Najveći zalivi su se razvili tektonikom ploča.[14] Kako se superkontinent Pangea raspao duž zakrivljenih i uvučenih linija raseda, kontinenti su se razdvojili i ostavili velike zalive; tu spadaju Gvinejski zaliv, Meksički zaliv i Bengalski zaliv, koji je najveći zaliv na svetu.[14]
Zalivi se takođe formiraju erozijom obale rekama i glečerima.[14] Zaliv formiran od glečera je fjord. Rijase stvaraju reke i odlikuju se postepenijim nagibima. Naslage mekših stena erodiraju brže, formirajući uvale, dok tvrđe stene erodiraju manjom brzinom, ostavljajući rtove.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „How the Earth Was Made”. A&E Television Networks. 2011. Pristupljeno 19. 9. 2011.
- ^ Lopate, Phillip (18. 12. 2008). Waterfront: A Walk Around Manhattan. ISBN 9780307492968.
- ^ Walsh, Kevin J., „The Port of New York and New Jersey, a Critical Hub of Global Commerce”, Forbes, Pristupljeno 26. 2. 2013
- ^ „Cross Harbor Freight Purogram – Studies & Reports – The Port Authority of NY & NJ”. Crossharborstudy.com. 11. 9. 2001. Pristupljeno 26. 2. 2013.
- ^ „Replacement of Anchorage Channel Water Siphons”. New York City Economic Development Commission. 13. 2. 2013. Pristupljeno 15. 3. 2012.
- ^ A Summary of Wave Data Needs and Availability: A Report. 1979. str. 7. „The Gulf Steam off Cape Hatteras, the Gulf of Alaska, the English Channel, and the Bay of Biscay are some of the other areas where storms and current combine to produce abnormally high, steep waves.”
- ^ „Bay of Biscay”. Eoearth.org. Arhivirano iz originala 2015-07-20. g. Pristupljeno 2015-07-17.
- ^ „Definition of BAY”. Merriam-Webster.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 21. 3. 2017.
- ^ a b „Chesapeake Bay, Maryland”. Maryland Manual On-Line. Maryland State Archives. 28. 11. 2016. Pristupljeno 21. 3. 2017.
- ^ „bay”. Dictionary.com Unabridged. Random House, Inc. Pristupljeno 21. 3. 2017.
- ^ Gregory, George (1816). A Dictionary of Arts and Sciences. 2 (First American izd.). Philadelphia: Isaac Peirce. str. 269. Pristupljeno 25. 6. 2020. „A sea is a smaller collection of waters; as the Black Sea. A gulf is a part of the sea which is nearly surrounded with land; as the gulf of Venice. A bay has a wider entrance than a gulf; as the Bay of Biscay. A strait is a narrow passage that joins.”
- ^ Duggal, Gita. Chowdhury, Baruna Ray, ur. Madhubun ICSE Geography 6. New Delhi: Vikas Publishing House. str. 32. ISBN 9789325994645. Pristupljeno 25. 6. 2020. „A gulf is an inlet of an ocean or a sea deep into the land with a narrow mouth. It is more highly indented, more enclosed by the coast and larger than a bay. Some examples of gulfs are Persian Gulf, Gulf of Mexico, Gulf of Eden and Gulf of...”
- ^ Maurice Schwartz, Encyclopedia of Coastal Science (2006), p. 129.
- ^ a b v g Carreck, Rosalind, ur. (1982). The Family Encyclopedia of Natural History. The Hamlyn Publishing Group. str. 202. ISBN 978-0-11-202257-2.
- ^ „Definition of bight in English”. Oxford Dictionary. Oxford University Press. Arhivirano iz originala 24. 09. 2015. g. Pristupljeno 9. 8. 2016.
- ^ „bight”. Merriam-Webster.com Dictionary. Merriam-Webster. Pristupljeno 23. 7. 2020.
- ^ „What is a bight?”. National Ocean Service. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 9. 8. 2016.
Literatura uredi
- Huggett, Richard John (2011). „What Is Geomorphology?”. Fundamentals Of Geomorphology. Routledge Fundamentals of Physical Geography Series (3rd izd.). Routledge. str. 3. ISBN 978-0-203-86008-3.
- Masilo, N. (2005): Rečnik savremene srpske geografske terminologije, Geografski fakultet, Beograd.
- „Limits of Oceans and Seas, 3rd edition + corrections” (PDF). International Hydrographic Organization. 1971. str. 42 [corrections to page 13]. Arhivirano iz originala (PDF) 8. 10. 2011. g. Pristupljeno 28. 12. 2020.
- Moore, Arthur William (1890). The Surnames & Place-Names of the Isle of Man. E. Stock. str. 2. ISBN 978-1110309573. Pristupljeno 24. 4. 2015. „surnames and place-names of isle of man.”
- Marković M., Pavlović R., Čupković T. 2003. Geomorfologija. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva
- Pešić L. 2001. Opšta geologija - Egzodinamika. Beograd: Rudarsko-geološki fakultet
- Kurt-Dietmar Schmidtke: Die Entstehung Schleswig-Holsteins, Neumünster (Germany), 3rd edition (1995) ISBN 3-529-05316-3
- Chorley, Richard J.; Stanley Alfred Schumm; David E. Sugden (1985). Geomorphology. London: Methuen. ISBN 978-0-416-32590-4.
- Committee on Challenges and Opportunities in Earth Surface Processes, National Research Council (2010). Landscapes on the Edge: New Horizons for Research on Earth's Surface. Washington, DC: National Academies Press. ISBN 978-0-309-14024-9.
- Edmaier, Bernhard (2004). Earthsong. London: Phaidon Press. ISBN 978-0-7148-4451-0.
- Ialenti, Vincent. "Envisioning Landscapes of Our Very Distant Future" NPR Cosmos & Culture. 9/2014.
- Kondolf, G. Mathias; Hervé Piégay (2003). Tools in fluvial geomorphology. New York: Wiley. ISBN 978-0-471-49142-2.
- Scheidegger, Adrian E. (2004). Morphotectonics. Berlin: Springer. ISBN 978-3-540-20017-8.
- Selby, Michael John (1985). Earth's changing surface: an introduction to geomorphology
. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-823252-0. - Charlton, Ro (2008). Fundamentals of fluvial geomorphology. London: Routledge. ISBN 978-0-415-33454-9.
- Anderson, R.S.; Anderson, S.P. (2011). Geomorphology: The Mechanics and Chemistry of Landscapes. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521519786.
- Bierman, P.R.; Montgomery, D.R. Key Concepts in Geomorphology. New York: W. H. Freeman, 2013. ISBN 1429238607.
- Ritter, D.F.; Kochel, R.C.; Miller, J.R.. Process Geomorphology. London: Waveland Pr Inc, 2011. ISBN 1577666690.
- Hargitai H., Page D., Canon-Tapia E. and Rodrigue C.M..; Classification and Characterization of Planetary Landforms. in: Hargitai H, Kereszturi Á, eds, Encyclopedia of Planetary Landforms. Cham: Springer 2015 ISBN 978-1-4614-3133-6
- Willett, Sean D.; Brandon, Mark T. (januar 2002). „On steady states in mountain belts”. Geology. 30 (2): 175—178. Bibcode:2002Geo....30..175W. S2CID 8571776. doi:10.1130/0091-7613(2002)030<0175:OSSIMB>2.0.CO;2.
- Roe, Gerard H.; Whipple, Kelin X.; Fletcher, Jennifer K. (septembar 2008). „Feedbacks among climate, erosion, and tectonics in a critical wedge orogen” (PDF). American Journal of Science. 308 (7): 815—842. Bibcode:2008AmJS..308..815R. CiteSeerX 10.1.1.598.4768
. S2CID 13802645. doi:10.2475/07.2008.01. - Summerfield, M.A. (1991). Global Geomorphology. Pearson. str. 537. ISBN 9780582301566.
- Dunai, T.J. (2010). Cosmogenic Nucleides. Cambridge University Press. str. 187. ISBN 978-0-521-87380-2.
- Messina, Paul (2. 5. 1997). „What is Digital Terrain Analysis?”. Hunter College Department of Geography, New York.
- Hargitai, Henrik; Kereszturi, Ákos, ur. (2015). Encyclopedia of Planetary Landforms (na jeziku: engleski). New York, NY: Springer New York. ISBN 978-1-4614-3133-6. S2CID 132406061. doi:10.1007/978-1-4614-3134-3.
- „International Conference of Geomorphology”. Europa Organization. Arhivirano iz originala 2013-03-17. g.
Spoljašnje veze uredi
Mediji vezani za članak Zaliv na Vikimedijinoj ostavi