Zgrada Hempro
Zgrada Hempro je arhitektonsko delo arh. Alekseja Brkića, nastalo u šestoj deceniji 20. veka, na Terazijama, centralnom trgovačko-poslovnom i istorijskom prostoru grada Beograda.3 Nakon njene izgradnje ona se našla rame uz rame se mnogobrojnim bogatim istorijskim i epohalnim delima beogradske arhitektonske delatnosti na Terazijskom platou, npr. neposredno uz ugaono zdanje Praške kreditne banke, iz 1920. godine, koje je u vreme podizanja svojim oblikovnim rečnikom i raskošnom fasadom imalo veliki uticaj na beogradsku arhitekturu.[1] Objekat je među savremenicima, u drugoj polovini 20. veka postao, ali i ostao do danas jedan od najprepoznatljivijih arhitektonskih motiva na Terazijama.[2]
| Zgrada Hempro | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1957. |
| Tip kulturnog dobra | Kulturno dobro |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Istorija
urediNakon što je u posleratnim godinama nakon Drugog svetskog rata osnovan „Hempro” kao prvo specijalizovano spoljnotrgovinsko preduzeće iz oblasti hemije i hemijskih proizvoda na Balkanskom poluostrvu, 1953. godine se ukazala potreba za izgradnjom poslovnog prostora, koji je trebalo da odgovarala reprezentaciji i potrebama preduzeća „Hempro”.
Zgrada Hempro, nastala je na prostoru nekadašnjeg kafane „Zlatna slavina”, u ulici Terazije broj 8, koji je bila izdužene fasade i skromne arhitekture, i čijim je rušenjem nakon eksproprijacijom zemljišta, omogućeno interpoliranje novog objekta. Kako je gradnju zgrade, trebalo započeti uz palatu Osiguravajućeg društva Jugoslavije „Jugošped” podignute 1931. godine po projektu arhitekte Đorđa Đorđevića, ona iako nije stilski uticao na izgradnju „Hempra”, podignut u stilu akademizma, bio je visinski regulativ koji je uslovio spratnost ove nove poslovne višespratnice.[1]
Nakon perioda pripremnih radova, koji su dugo trajali, 1954. i 1955. godine zbog izrade Terazijskog tunela, početak gradnje je kasnio. Zgrada je građena po projektu Alekseja Brkića, i trebalo je da bude većim delom završena do kraja 1955. godine, s tim da se zanatski i instalaterskih radovi obave u 1956. godinu, kako bi do kraja iste godine zgrada bila i završena.Međutim radovi su završeni početkom 1957. godine, kada je ona i useljena.[1]
Položaj i prostranstvo
urediZgrada se nalazi u ulici Terazije br. 8, u centru društvenog života Beograda. U njenom okruženju je palata Albanija, Trg Republike, Knez Mihailova ulica, veliki broj impozantnih građevina s početka 20. veka, nekoliko hotela, kafana i trgovinskih radnji, sa kojima čini jedinstvenu arhitektonsku celinu.[3]
Arhitektura
urediZgrada ima spratni raspored, sa radnim prostorom postavljenim u po dva spoljna trakta, dok je unutrašnji, središnji trakt rezervisan za pomoćne prostorije i komunikaciju. Kroz pasažni ulaz dospeva se u reprezentativni komunikacioni i izložbeni prostor sa vitrinama za izlaganje u prizemlju zgrade. Na prvom spratu je hol za prijem stranaka i velika sala za konferencije sa pratećim prostorijama. Drugi sprat, je bio predviđen za rukovodstvo Hempra, a ostali spratovi (od trećeg do šestog) su tipski, i kancelarijskog su tipa. Na poslednjem spratu su društvene prostorije (klub) i jedna sala sa mogućnošću izlaska na terasu. Na ovom spratu su projektovane prostorija za pripremu hrane i dve garsonjere.[1][4] [5]
Zgradu odlikuje autentična arhitektonska zamisao projektanata, koji čini odstupanje u strukturi glavne fasade. Projektant staklenu fasadu, takozvani „zidni zastor“, uokviruje mramornim okvirom, a na specifičan i upečatljiv način istura balkon, koji je postavio asimetrično; neočekivano izlazeći iz stakla.
Prizemlje zgrade je uvučeno iza zidnog platna fasade, a poslednji sprat je rešen u vidu zakošenih segmenata, koji predstavljaju likovni izraz ali i sponu sa završenim spratovima susednih objekata.[1]
Dvorišna fasada je izvedena u svedenijoj formi u odnosu na čeonu, sa karakterističnom horizontalnom podelom kontinualnih nizova prozorskih otvora koji ponavljaju raster sa ulične fasade, za čiju izradu je autor koristio betonske parapete.
Primenom različitih materijala i stepenastim oblikovanjem potkrovne ravni, autor je na ovoj građevini izbegao šablonsku bezornamentalnost.[1]
Stepen zaštite
urediObjekat je vrednovan kao značajno arhitektonsko ostvarenje, savremene arhitekture vešto interpolirano u okvir istorijski nasleđene urbane i gradske matrice ulice Terazije. i danas se svrstava u kulturno dobro,[6] kao deo starog jezgra na Terazijama...kome je pružilo vizuelni i prostorni impuls..[1] Ili kako stoji u obrazloženju Odluke o utvrđivanju zgrade „Hempro” na Terazijama u Beogradu za spomenik kulture br. 65/2019-6:
Autor ovim delom nagoveštava svoj originalni likovni manir kao i pojavu jedne nove nekonvencionalne arhitekture. Posmatrajući spomenik kulture kao zasebnu celinu, vidi se izvanredna demonstracija modernističkih postulata, bez zalaženja u puko podražavanje. Usled uticaja arhitekture Mis van de Roa i internacionalnog stila, spomenik kulture odiše jednostavnošću i geometrizmom, ali oslobođen postulata strogog funkcionalizma. Sofisticirano odabrani i uklopljeni detalji interpolirani su u celinu, istovremeno ne gubeći na svojoj izražajnosti i ne remeteći utisak kompaktnosti.[6]
Izvori
uredi- ^ a b v g d đ e Ljubica Radovanović, Zgrada Hempro na Terazijama, Nasleđe, UDK 725.2(497.11) 711.523(497.11)
- ^ Miloš R. Perović, Srpska arhitektura XX veka, od istoricizma do drugog modernizma, Arhitektonski fakultet u Beogradu, Beograd, 2003
- ^ Tijana Borić, Terazije. Urbanistički i arhitektonski razvoj, Beograd 2004
- ^ IAB f 87-9-957
- ^ IAB f 712–4
- ^ a b Odluka o utvrđivanju zgrade „Hempro” na Terazijama u Beogradu za spomenik kulture : 65/2019-6 Službeni glasnik RS", broj 65 od 13. septembra 2019.
Literatura
uredi- Ivan Štraus, Arhitektura Jugoslavije 1945–1990, Sarajevo 1991, 23–24; Zoran Manević, Novija srpska arhitektura, u: Srpska arhitektura 1900–1970, Beograd 1972 (izdanje Muzeja savremene umetnosti), 7–38
- Milan Prosen, O socrealizmu u arhitekturi i njegovoj pojavi u Srbiji, Nasleđe VIII, Beograd, 2007, 95–117.
- Aleksandar Kadijević, O socrealizmu u beogradskoj arhitekturi i njegovim oprečnim tumačenjima, Nasleđe IX, Beograd, 2008, 75–88.
- Sistematsko istraživanje: Posleratna arhitektura Beograda, dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, 2011.
Spoljašnje veze
uredi
Mediji vezani za članak Zgrada Hempro na Vikimedijinoj ostavi
