Zlatibor u srednjem veku
Posle naseljavanja ovih krajeva, Sloveni su poput svojih prethodnika počeli da podižu tvrđave, vojne i strateške centre. Stojan Novaković i Pavle Šafarik smatraju da je Dresnik, grad koji Porfirogenit pominje u Raškoj, bio lociran na mestu današnjeg Drežnika. U ovom selu, koje se nalazi na istočnoj granici Zlatibora, pronađena je slovenska keramika i jedan srednjovekovni ključ.
Naši preci su naselili i stara utvrđenja, birajući pritom citadele na nepristupačnim mestima, odakle bi lakše mogli dati otpor neprijatelju. U ovom kraju obnovljene su Čajetinska i Šljivovačka gradina. U zidinama ove druge otkopan je krajem prošlog veka srednjovekovni materijal i jedan kovački alat, koji je bio lepo složen i zazidan.
Istom vremenskom razdoblju pripada i veoma interesantno utvrđenje na Gradcu u Dobroselici. Brdo je sa tri strane veoma strmo i gotovo nepristupačno, dok je prilaz sa četvrte prilično dobar. Zbog toga su na tom delu bili podignuti bedemi razmere 2h2 metra, čiji su ostaci i do danas sačuvani. Na nepristupačnoj južnoj strani nalazi se kameno postolje u vidu klupice, koje je, po svoj prilici, služilo za osmatranje okoline. U početnom delu bedema, u samom njegovom temelju, nađene su kosti neke veće životinje uzidane tu verovatno iz verskih pobuda. Pri iskopavanju unutrašnjeg dela pronađen je srednjovekovni materijal, kao vrh koplja, nožić i jedan bakarni predmet sličan obruču.
Prilikom formiranja srpske države Zlatibor i Užice su pripadali županu Stracimiru, a tek oko 1180. godine Nemanja ih je priključio svojoj državi. Kada je 1282. godine kralj Dragutin adbicirao u korist mlađeg brata Milutina, zadržao je za sebe severne krajeve, među kojima Užice, Arilje i Zlatibor. Od tih krajeva i Mačvanske banovine, dobijene od ugarskog kralja, osnovao je Sremsku kraljevinu. Međutim, posle njegove smrti kralj Milutin je ove predele ponovo pripojio Raškoj.
Posle cara Dušana, Zlatibor se izvesno vreme nalazio u posedu Vojislava Vojinovića, ali kada je ovaj umro, Nikola Altomanović je iskoristio povoljnu priliku i nasilno ga oduzeo. Altomanovićevu vlast nad ovim krajevima potvrđuje i podatak da je on zlatiborsko selo Sjeništa poklonio manastiru Hilandaru. Preki i surovi velikaš širi državne granice na račun svojih suseda, pa je ubrzo njegova država obuhvatila teritoriju od Rudnika do Jadransko moreskog mora. Protiv agresivnog suseda udružuju se 1373. godine srpski knez Lazar Hrebeljanović i bosanski ban Tvrtko I i pobeđuju ga u Užicu. Osvojene zemlje podelili su i tom prilikom veći deo Zlatibora pripao je srpskom knezu, dok su jugozapadni delovi ušli u sastav bosanske banovine, ali neposredno pred Kosovski boj i oni su ušli u sastav Lazarevih poseda.
U doba Stevana Nemanje ovi planinski i stočarski predeli, zajedno sa čitavom užičkom okolinom, bili su u teritorijalnom sastavu oblasti poznate pod imenom Stari Vlah. Nešto kasnije izvršena je teritorijalno-administrativna podela na župe, vojne i upravne jedinice sa županima na čelu, i tom prilikom užički kraj je podeljen na četiri župe: Rujno, Moravicu, Lužnicu i Crnu Goru. Rujno je verovatno dobilo ime po biljci ruju koja je rasla na kamenitom i strmom zemljištu današnjeg Zlatibora i okoline, a danas se može naći u Semegnjevu i Uvcu.
Granice ove župe nisu tačno utvrđene. Milan Đ. Milićević navodi je u ovom opsegu: „Rujno je imalo 62 sela oko Užica i to otprilike u ovom prostoru: Iz Karana, od Bijele Crkve idući preko Jelove gore, pored Ponikava na Šargan, pored Bara, manastira Rače, sa Šargana (između Semegnjeva i Kremana) posred Zlatibora, preko Murtenice iznad Bijele Reke u vrh planine Gradca, pa između reke Grabovice i manastira Klisure u Malu Moravicu ispod Arilja, a odatle u Požegu, iz Požege rekom Lužnicom u Karan k Bijeloj Crkvi“.
Po Dragiši Lapčeviću, Rujno je obuhvatalo predele od Konjske reke u Kremnima pa do Šengolja i Rupeljeva, dok Ljuba Pavlović njene granice svodi na teritoriju južno od Užica. U svakom slučaju, veći deo Zlatibora, izuzev jugozapadne i južne delove, nalazio se u sastavu ove župe, koju su sa juga zatvarali planinski visovi Murtenice, Čigote i Tornika. Zavodeći vlast u našim zemljama, Turci nigde nisu, bez naročitih vojno-političkih, strateških ili ekonomskih razloga, vršili bitne izmene upravne podele u zauzetim oblastima, nego su, gde god je to bilo moguće, zadržali ranije stanje. Srednjovekovna župa Rujno uključena je u Smederevski sandžak, sastavni deo Rumelijskog, a od 1541. godine Budimskog beglerbegluka.
Nova teritorijalna podela Smederevskog sandžaka izvršena je negde između 1480. i 1516. godine, što je za nas od značaja, jer se tada prvi put pominju Užička nahija i istoimeni kadiluk. Ovu nahiju činile su knežine Crna Gora i Rujno. Knežina Rujno je obuhvatala teritoriju srednjovekovne župe, pa je u njen sastav ušao i veći deo današnjeg Zlatibora.
U ovom periodu neka zlatiborska sela pripadala su knežini plemićke porodice Bakića. Njena teritorija bila je nejedinstvena i teritorijalno nepovezana, a prostirala se od Drine preko Zlatibora do Čačka, obuhvatajući 64 sela. I pored turskih pustošenja, ovi krajevi su bili dosta naseljeni srpskim stočarskim stanovništvom, što potvrđuje popis sela knežine Radovana Bakića iz 1476. godine. Iz njih saznajemo da se u Rožanstvu nalazila 41 kuća, a u Sirogojnu čak 63 što je za ondašnje prilike bio prilično veliki broj.
Južna i jugozapadna sela Zlatibora pripadala su Starom Vlahu, odnosno Sjeničkoj nahiji. Međutim, proces stvaranja novih nahija nastavlja se i dalje, što dovodi do čestih teritorijalnih promena. „Nahija Radohna spominje se prvi put 1516. godine kao nahija sa 29 vlaških sela, a među njima Radohna (danas Radoina), Sjeništa, Dobroselco, Bila Rika, Jasenovo Polje, pa se već na osnovu toga moglo utvrditi da se nalazila na području bivših opština Bela Reka, Dobroselica, Draglica i Jasenovo u zlatiborskom srezu.“ (M. Ristić, „Stari Vlah“)
Literatura
uredi- Milisav R. Đenić, „Zlatibor u prošlosti“, Titovo Užice 1983.