Zlatno doba Holandije
Zlatno doba Holandije (hol. De Gouden Eeuw) je period u istoriji Holandije koji otprilike odgovara 17. veku, kada su holandska trgovina, nauka i umetnosti bili među vodećima u svetu.
Poreklo uredi
Sedam nizozemskih provincija je 1568. sklopilo Utrehtsku uniju što je bio početak pobune protiv Filipa II. To je dovelo do Osamdesetogodišnjeg rata. Pre nego što su mogle da se pozabave holandskom pobunom, izbio je rat između Španije i Engleske, pa su španske trupe su morale da se bore protiv engleskih. Filipove trupe zauzele su važne trgovačke gradove Briž i Gent. Antverpen, koji je u to doba bio verovatno najvažnija trgovačka luka na svetu, zauzet je 17. avgusta 1585. Time je završen rat u Južnoj Nizozemskoj (teritorija koja odgovara današnjoj Belgiji). Republika ujedinjenih sedam provincija (Holandija) nastavila je da se bori do Vestfalskog mira 1648.
Špansko osvajanje Južne Nizozemske isprovocirala je beg bogatih kalvinističkih trgovaca na sever. Mnogi su pobegli u Amsterdam, gde je u to vreme postojala mala luka, koja se u XVII veku razvila u jednu od najvažnijih svetskih luka. Ova migracija trgovaca se može nazvati „stvaranje novog Antverpena“. Masovna migracija iz Brabanta i Flandrije bila je značajan faktor u Zlatnom dobu Holandije.
Bilo je i drugih grupa koje su se masovno naseljavale u Holandiji pored onih iz Južne Nizozemske. Tu su došli sefardski jevreji iz Portugalije i Španije, i kasnije hugenoti iz Francuske.
Postojali su i drugi faktori su dorineli procvatu trgovine, manufakture, nauke i umetnosti u ovo doba. Neophodna uslov je bila jeftina energija koju su davale vetrenjače i treset, koji se lako transportovao kanalima do gradova. Pojava pilana omogućila je izgradnju velike flote brodova koja je bila neophodna za svetsku trgovinu i vojnu odbranu komercijalnih interesa republike.
Bogatstvo uredi
Holanđani, tradicionalno dobri moreplovci i kartografi, dominirali su u XVII veku svetskom trgovinom. Tu poziciju su prethodno držali Portugalci i Španci. Posle Holanđana, primat će pripasti Englezima (kasnije Ujedinjeno Kraljevstvo), i to posle dugog perioda rivalstva koji je kulminirao pomorskim Anglo-holandskim ratovima. Ti ratovi nisu bili jedini razlog opadanja holandske moći.
Godine 1602. osnovana je Holandska istočnoindijska kompanija (Vereenigde Oostindische Compagnie ili VOC), prva multinacionalna kompanija u istoriji. Ova kompanija je predstavljala holandski monopol nad trgovinom sa Azijom koji je trajao dva veka. Postala je najznačajnija kompanija XVII veka. Začini iz Azije su uvoženi u velikim količinama i donosili su ogromne profite usled uračunatog rizika i ogromne potražnje. Amsterdamska berza osnovana je 1609, jedan vek pre slične institucije u Engleskoj.
Počevši od 1640, Holandska istočnoindijska kompanija imala je monopol na trgovinom sa Japanom, sa svojom trgovačkom lukom na ostrvu Dedžima. Ovo ostrvo se nalazi blizu Nagasakija i ima samo 15.000 m². Do 1854. Holanđani su bili jedini japanski prozor u zapadni svet. Zapadni proizvodi i naučna otkrića doveli su do razvoja japanske naučne discipline rangaku ili „holandske studije“. Tako su Japanci u dužem periodu došli do saznanja o satovima, efektima elektriciteta, letu balonom i drugim zapadnim pronalascima.
Holanđani su dominirali i u trgovini u Evropi. Geografski položaj Holandije je bio povoljan, na raskršću trgovačkih puteva i blizu reke Rajne koja ih je povezivala sa važnim nemačkim zaleđem. Holandski trgovci slali su brodove koji su prevozili vino iz Francuske i Portugalije u oblast Baltika, a vraćali se sa tovarima žita za mediteranske zemlje. Oko 1680. svake godine je u Baltičko more ulazilo približno hiljadu holandskih brodova.[1]
Napredovala je i domaća privreda. Prvi primeri bili su brodogradilišta i proizvodnja šećera. Poraslo je iskorišćavanje poljoprivrednih površina, koje su delom otete od mora (polderi), na kojima se proizvodilo žito, ili nastajale stočarske farme.
Iako je za Zlatno doba bila karakteristična i trgovina robovima, ona je predstavljala samo mali deo ukupnih prihoda.[2] Godine 1619. Holanđani su počeli sa trgovinom robovima koje su iz Afrike prevozili u Ameriku. Oko 1650. postali su vodeća zemlja Evrope u ovoj trgovini, u čemu su ih pretekli Britanci oko 1700. Luka Amsterdama bila je evropska prestonica trgovine robovima sa do 10.000 brodova namenjenih ovoj trgovini.
Razvoj trgovine stvorio je širok i bogat trgovački sloj. Novo doba prosperiteta dovelo je do velikog napretka likovnih umetnosti, književnosti i nauke.
Nacionalna svest uredi
Pobuna protiv španske vlasti, bolje poznata kao Osamdesetogodišnji rat, bila je borba za versku, ekonomsku i političku nezavisnost. Završena je potpunom pobedom Republike sedam ujedinjenih provincija, što je dovelo do nastanka nacionalnog identiteta. Ovaj proces je u velikoj meri dovršen 1609. sklapanjem primirja sa Španijom koje će trajati 20 godina.
Društvena struktura uredi
U Holandiji XVII veka društveni položaj pojedinca najviše je određivalo njegovo bogatstvo. Zemljoposednička aristokratija je imala mali značaj jer je postojala samo u manje razvijenim provincijama u unutrašnjosti, a ne u gradovima u kojima su dominirali trgovci i njihov novac. Ni klerici nisu imali veliki uticaj: Katolička crkva je bila potisnuta tokom rata sa Španijom. Novi pokret protestantizma bio je podeljen. Situacija u susednim zemljama bila je drugačija. Tu je društveni status bio i dalje uglavnom uslovljen plemenitim poreklom i tako stanje će se održati do Francuske revolucije 1789.
Ovo ne znači da je aristokratski status bio bez značaja. Bogati trgovci su kupovali imanja i dobijali grbove i pečate. Tako su i sami postajali aristokrate. Trgovci su takođe cenili javnu službu kao put kojim se stiče ekonomska moć i prestiž. Put do takve karijere bili su univerziteti.
Posle aristokrata i patricija (trgovačkih magnata) dolazila je bogata srednja klasa protestantskih sveštenika, advokata, lekara, manjih trgovaca, industrijalista i državnih službenika. Ispod njih su bili seljaci-farmeri, zanatlije, bakali i državne birokrate. Sledeći sloj su činili kvalifikovani radnici, sluškinje, sluge, mornari i drugi uslužni radnici. Na dnu socijalne piramide bili su siromašni seljaci koji su u gradovima bili prosjaci ili nadničari.
Zbog značaja bogatstva u definisanju socijalnog položaja podele među klasama su bile ne tako oštre i prelaz iz jedne u drugu je bio česta pojava. Kalvinizam, kao dominantna religija, naglašavao je značaj skromnosti i donekle je zanemarivao socijalne razlike. Zarade radnika i seljaka bile su bolje nego u većem delu Evrope.
Religija uredi
Državna religija Holandske republike bio je kalvinizam, ali to ne znači da je postojalo religijsko jedinstvo. Iako je Holandija bila relativno tolerantno društvo u poređenju sa drugim evropskim društvima, bogatstvo i društveni status bili su rezervisani gotovo isključivo za protestante. Ni protestanti među sobom nisu bili jedinstveni, već su se podelili na brojne sekte.
Katolici su mogli da otkupe privilegiju da drže svoje ceremonije u privatnim kućama, ali im državna služba nije bila dostupna. Katolici, anabaptisti i jevreji su se obično grupisali u svojim gradskim getima. Izuzetak je bio grad Utreht u kome su katolici činili 40% stanovništva.
Nauka uredi
Zbog svoje klime intelektualne tolerancije Holandska republika je privlačila naučnike i mislioce iz cele Evrope. Njihovo glavno mesto okupljanja bio je Univerzitet u Lajdenu osnovan 1575. Francuski filozof Rene Dekart je živeo u Lajdenu od 1628. do 1649.
Holandski advokati su bili čuveni po svom poznavanju međunarodnog pomorskog i trgovačkog prava. Hugo Grocije (1583–1645) je bio jedan od pionira međunarodnog prava. On je izmislio pojam slobodne morske plovidbe (Mare liberum). Takođe je formulisao zakone primenjive na ratno stanje u delu De iure belli ac pacis.
Kristijan Hajgens (1629–1695) je bio čuveni astronom, fizičar i matematičar. Izmislio je sat sa klatnom, što je bio ogroman napredak u veštini merenja vremena. U astronomskim istraživanjima opisao je saturnove prstenove. Dao je doprinos i u teoriji optike. Najznačajniji Holandski naučnik u ovoj oblasti fizike bio je Antoni van Levenhuk, koji je po nekima pronašao, a po drugima unapredio mikroskop i bio prvi naučnik koji je posmatrao mikroskopske organizme. Time je postavio osnove mikrobiologije.
Inženjer hidraulike Jan Legvater (1575–1650) je postigao značajan uspeh u večnoj holandskoj borbi sa morem. On je pretvorio nekoliko jezera u poldere, tako što je vetrenjačama ispumpao vodu iz njih.
Zbog holandske tolerantnosti cvetalo je izdavaštvo. Mnoga dela o religiji, filozofiji i nauci, koja bi izazvala kontroverze u inostranstvu, štampana su u Holandiji. Tako je ova zemlja u 17. veku bila „evropska štamparija“.
Kultura uredi
Kultura u Holandiji se znatno razlikovala od kulturnog života u susednim zemljama. Sa retkim izuzecima (dramaturg Jost van den Vondel), barok nije imao velikog uticaja. Ornamentalnost ovog stila nije odgovarala strogom duhu stanovništva koje je većim delom bilo kalvinističko.
U novoj eri dominaniralo je građanstvo, najviše u zapadnim provincijama: Holandiji, i u manjoj meri Zelandu i Utrehtu. U ostalim državama sponzori i mecene umetnika bili su bogate aristokrate, dok su u Holandiji aristoktati bili praktično nepostojeća klasa, a ovu funkciju su obavljali bogati trgovci.
Centri kulturnih aktivnosti bile su gradske milicije (schutterij) i retorička udruženja (rederijkerskamer). Prve su obavljale dužnost odbrane gradova u formi policije i bile su omiljena razonoda bogatih građana. Ponosni na svoj status, često su prikazivani na grupnim portretima, kao što je čuvena „Noćna straža“. Retorička udruženja su promovisala književno stvaralaštvo, kao što su poezija, teatar i diskutovanje, u formi konkursa. Gradovi su bili ponosni na ova udruženja i pomagali su ih finansijski.
Slikarstvo uredi
_-_The_Girl_With_The_Pearl_Earring_(1665).jpg)
Slikarstvo Zlatnog doba su karakterisale mnoge tendencije barokne umetnosti prisutne u drugim delovima Evrope, kao što su karavađizam i realizam, ali su postojali i majstori specifičnih slikarskih tema: mrtva priroda, pejzažno slikarstvo i žanr slikarstvo. Bili su popularni još istorijsko slikarstvo i portreti. Sakupljanje umetnina bilo je prisutno svuda u Evropi, ali je za holandsko Zlatno doba bilo karakteristično da su bogata srednja klasa i trgovci bili faktor koji je odlučujuće uticao na popularnost određenih slikarskih žanrova.[3]
Ova tendencija, zajedno sa nedostatkom narudžbina za crkvenu umetnost, inače veoma traženoj u katoličkoj Evropi, rezultovala je u velikom broju „scena iz svakodnevnog života“ (žanr scene) i drugim primerima svetovnog slikarstva. Pejzaži i prikazi sa mora, na primer, su kao tema bili karakteristični za zemlju vezanu za more odakle je poticala moć i bogatsvo republike u Zlatnom dobu. Posebna karakteristika holandskog baroknog slikarstva su veliki grupni portreti, posebno oni koji su predstavljali gradske milicije.
Među najpoznatijim slikarima Zlatnog doba Holandije nalaze se: dominantna figura ove epohe, Rembrant van Rejn, majstor iz Delfta Johanes Vermer, inovativni slikar pejzaža Jakob van Rojsdal i Frans Hals, koji je na nov način pristupio portretu. Još su značajni maniristi iz Harlema, karavađisti iz Utrehta, škola slikara uz Delfta i holandski klasicizam.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Baltic Connections: Mercantilism in the West Baltic”. Arhivirano iz originala 23. 9. 2015. g. Pristupljeno 9. 12. 2011.
- ^ Emmer 2006, str. 3.
- ^ Helen Gardner, Fred S. Kleiner, and Christin J. Mamiya, Gardner's Art Through the Ages, Belmont, CA: Thomson/Wadsworth, (2005): 718–19.
Literatura uredi
- Emmer, Pieter Cornelis (2006). The Dutch Slave Trade, 1500-1850. Berghahn Books. str. 3—. ISBN 978-1-84545-031-1.
