Zograf Longin
Zograf Longin (Hvosno, oko 1530 — Sopoćani, oko 1610) je bio jeromonah, slikar i književnik izuzetne kulture i pisac nadahnutih dela duhovne poezije, vezan za sam vrh srpske pravoslavne crkve. Smatra se najboljim ikonopiscem i najplodniji umetnik druge polovine 16. veka.[1][2]
| Zograf Longin | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1530. |
| Mesto rođenja | Hvosno, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | oko 1610. |
| Mesto smrti | Sopoćani, Osmansko carstvo |
| Umetnički rad | |
| Polje | slikarstvo, književnost |
Biografija uredi
Rođen je u Hvosnu, kod Peći, u severnom delu srednjovekovne Metohije.[2]
Vreme obnove srpske patrijaršije sa sedištem u Peći i širenje kulta kralja Stefana Dečanskog su sigurno bili neki od razloga da se opredeli za duhovno carstvo.[2]
Pisanju i ikonopisanju se učio u Pećkoj patrijaršiji, čiji je postao učesnik obnove 1557.
Godine 1577. godine se prvi put potpisao kao pećki monah na ikoni Hrista Pantokratora u Velikoj Hoči i smatra se da se iste godine zamonašio u Peći. Često je putovao po Srbiji radeći kao slikar ikona i freskopisac.[2]
Kao umetnik prvi put se potpisao 1566. na liturgijskom platnu Antiminsu, a poslednji put 1597. na hvostanskom pokrivaču za putir.[2]
Poslednje godine života je proveo u Sopoćanima, u čijem je Pomeniku početkom 17. veka (1608–1612) zabeležen kao jeromonah.[3][4]
Slikarski rad uredi
Kao već oformljen umetnik je stupio u slikarsku grupu zografa Andreje. Sa ovom grupom je učestvovao u oslikavanju priprate Pećke patrijaršije (1565), Bogorodične crkve u Studenici (1568), spoljne priprate u Gračanici (1570), naosa Mileševe (oko 1579) i crkve Svetog Nikole u Manastiru Banja kod Priboja (oko 1572).[3]
Godine 1570. za Pećku patrijaršiju je oslikao carske dveri. Njemu se pripisuje i Deisis sa apostolima i prorocima.[3]
Od 1572. započeo je saradnju sa Dečanima, kada je oslikao niz dvostranih ikona malog formata,[3] koja je trajala do 1596.[2] Godine 1577. je nastala velika žitijna ikona Sv. Stefana Dečanskog,[3] s likom svetog kralja Stefana Dečanskog, osnivača manastira u sredini i sa sedamnaest kompozicija sa scenama iz njegovog života rađenim prema delu Grigorija Camblaka. Bogatu pripovest propratio je natpisima.
U središnjem polju se nalazi kralj koji sedi na raskošnom prestolu sa visokim naslonom, nogu položenih na purpurni jastuk postavljen na supedion. Kralj je odeven u divitision sa lorosom, a na glavi ima zatvorenu krunu. U desnoj ruci drži veliki osmokraki krst ukrašen biserima i dragim kamenjem, dok mu je u levoj ruci akakija. Sa obe strane iza prestola stoji po jedan stražar odeven u pancir, sa kacigom na glavi i mačem, odnosno buzdovanom u rukama. U vrhu je polukružni odsečak neba sa poprsjem Hrista Emanuila, koji obema rukama blagosilja. Iz uglova pri vrhu prema kralju se spuštaju dva anđela, koji u rukama nose loros i krunu. Po obodu oko središnjeg polja raspoređeno je sedamnaest scena, međusobno odvojenih bordurama i označenih natpisima: Simonidina kleveta Stefana Dečanskog kralju Milutinu, Oslepljenje Stefana Dečanskog, Javljanje svetog Nikole Stefanu na Ovčem polju, Odvođenje Stefana sa sinovima u zatočeništvo, Stefan Dečanski na saboru cara Andronika u Carigradu, Stefan nagovara cara Andronika da progna jeretike iz Carigrada, Sveti Nikola vraća vid Stefanu Dečanskom, Raspitivanje kralja Milutina o sinu kod carigradskog patrijarha, Povratak Stefana Dečanskog iz zatočeništva, Susret kralja Milutina sa sinom Stefanom, Arhiepiskop Nikodim kruniše Stefana Dečanskog za kralja u Peći, Zidanje Dečana, Stefan Dečanski daje milostinju ubogima, Treće javljanje Svetog Nikole Stefanu, Stefan Dečanski obaveštava dečanskog igumana Arsenija o svojoj viziji, Nasilna smrt Stefana Dečanskog i Sahrana Stefana Dečanskog. Duž donje ivice okvira ikone je i prikaz prve srpske istorijske kompozicija s predstavom bitke Bitke kod Velbužda (1330) u epizodama: Stefan se moli pred bitku, Sudar dveju vojski i Mladi Dušan poražava bugarskog kralja Mihaila Šišmana. Pozadina svake scene je pozlaćena.[5] U dnu središnjeg polja, na levoj strani ispisan je ktitorski natpis, u kome se pominju Patrijarh srpski Gerasim i dečanski iguman Nikifor sa bratijom. Autor je postavio i tekst svoje molitve, kojom se obratio svetom Stefanu Dečanskom.[6]
U međuvremenu, 1573/74. su nastale prestone i praznične ikone za ikonostas u Pivi.[3] Najpoznatije ikone u Pivi su Hrist sa apostolima, Bogorodica sa Hristom i prorocima i ikona Uspenja Bogorodičinog, koje se danas nalaze u zoni prestonih ikona.[7]
U periodu 1576—1577 su nastale tri prestone ikone: Hristos sa apostolima, Bogorodica sa prorocima i Sveti Nikola sa čudom o isceljivanju Stefana Dečanskog u crkvi Svetog Nikole u Velikoj Hoči.[3]
Zatim je naredne godine radio ikonostas u Lovnici,mileševskom đakonikonu, danas u Republici Srpskoj, gde je dostigao umetnički maksimum. Najpoznatija mu je ikona Bogorodice sa Hristom (1578), rađena za ikonostas crkve Svetog Đorđa u tom manastiru. Lica na ikonu karakterišu blagost pogleda i dubok svetački mir. Bila je izložena na Svetskoj izložbi u Parizu, 1900. godine.[2] Neposredno nakon izrade ikonostasa je započeo oslikavanje i lomničke crkve, ali je taj posao ostao nedovršen iz nepoznatih razloga.[3]
Godine 1579. je u Peći uradio carske dveri, koje su ostale izgubljene.[3] Propale su i ikone iz Mileševe.
U Dečanima je 1596. izveo dvostrane ikone sa Svetim Jovanom Lestvičnikom, Pričešćem Marije Egipatske i Svetim Teodorom, kao i neke koje su oštećene. [3]
Poslednje delo je uradio za hvostanskog mitropolita Josifa, koje je završeno 1597.[3]
Sačuvan je i jedan broj njegovih nedovršenih radova: delovi ikonostasa u Dečanima, ikona Hristovog rođenja u manastiru Trojice Pnjevaske, kao i minejna ikona u Nikoljcu kod Bijelog Polja.[3]
U svojim slikarskim delima oslanjao se na slikare 14. veka, a pred kraj života, na pojedinim ikonama javlja se i nov uticaj ruskih ikonopisaca.
Njegove kompozicije su uravnotežene, figure plastične, kolorit svež.
Književno delo uredi
U Dečanima, u Akatistniku je napisao Akatist Svetom Stefanu Prvomučeniku (1596).[3] Ovo njegovo delo sačuvano je u rukopisu, jedinstvenom srpskom srednjovekovnom autografu, na kome se može pratiti „proces nastajanja i stvaralačke teškoće“ srednjovekovnog pisca. Kao izvrstan poznavalac vizantijske i srpske srednjovekovne poetike, Longin je u autentičnoj formi akatista, kakve su pisali Roman Melod i carigradski patrijarh Sergije, stvorio snažno umetničko delo, nadahnuto pronalazeći simboličan izraz u bogatim stihovima sa hajretizmima (“raduj se”)
Radujte se Stefane prvomučeniče i Nikolaje Jer božanstveni
i ispoljavajući svu duhovnu dubinu vizantijske himnografije. Postoje pretpostavke da je Longin autor Akatista Stefanu Dečanskom i Akatista Svetome Savi, koji su napisani u isto vreme i sadrže iste stilske i žanrovske odlike.
Vredan je pomena i njegov književno uspeli autobiografski “molebni” zapis na pomenutoj žitijnoj ikoni Stefana Dečanskog.
Bavio se i prepisivanjem. Prepisao je jedan minej, Četvorojevanđelje iz Belaje kod Dečana i Akatistnik, u kome je ostavio književne sastave.[3]
Tokom osme decenije 16. veka je autorskim portretima ukrasio jedno četvorojevanđelje.[3]
Prevod na savremeni srpski jezik uredi
- Akatist svetom prvomučeniku Stefanu, preveo Dimitrije Bogdanović, red. prevoda Đorđe Trifunović i Dimitrije Bogdanović, u: Srbljak 3, Beograd, SKZ, 1970, 435–481.
Izvori uredi
- ^ Čalija & 10. 10. 2016.
- ^ a b v g d đ e Jagodić & 12. 10. 2017.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m Rakić 2011, str. 622.
- ^ Vojvodić & Živković 2014, str. 210.
- ^ Nasleđe 2017, str. 394.
- ^ Nasleđe 2017, str. 395.
- ^ Vojvodić & Živković 2014, str. 208.
Literatura uredi
- Dimitrije Bogdanović: Istorija stare srpske književnosti, Beograd, SKZ, 1980.
- Đorđe Trifunović: Kratak pregled jugoslovenskih književnosti srednjega veka, Beograd, Filološki fakultet Beogradskog univerziteta, 1976.
- Dejan Mihailović: Vizantijski krug (Mali rečnik ranohrišćanske književnosti na grčkom, vizantijske i stare srpske književnosti), Beograd, „Zavod za udžbenike“, 2009, str. 124-125.
- Jagodić, Aleksandra. „Kod dva bela goluba”. Beograd: RTS. Pristupljeno 12. 10. 2017.
- Rakić, Zoran (2011). Popov, Čedomir, ur. Srpski biografski rečnik, knjiga 5, Kv-Mao. Novi Sad: Matica Srpska. ISBN 978-86-7946-085-1.
- Vojvodić, Dragan; Živković, Miloš (2014). „Deizisni čin iz Pive Prilog proučavanju ikonostasa i ikonopisa u pivskom manastiru” (PDF). Zograf. Beograd: Filozofski fakultet - Institut za istoriju umetnosti. 38. ISSN 2406-0755. Pristupljeno 12. 10. 2017.
- Čalija, Jelena (10. 10. 2016). „Ikonopisi – stub sećanja srpskog naroda”. Politika onlajn. Politika novine i magazin d. o. o. Pristupljeno 12. 10. 2017.
- Marković, Miodrag; Vojvodić, Dragan, ur. (2017). Srpsko umetničko nasleđe na Kosovu i Metohiji : identitet, značaj, ugroženost (PDF). Beograd: Galerija Srpske akademije nauka i umetnosti. ISBN 978-86-7025-739-9. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 10. 2017. g. Pristupljeno 12. 10. 2017.
