Izraelska književnost
Izraelska književnost je književnost koju su u Državi Izrael napisali Izraelci. Većina dela koja se klasifikuju kao deo izraelske književnosti napisana je na hebrejskom jeziku, iako neki izraelski autori pišu na jidišu, engleskom, arapskom i ruskom jeziku.
Istorija uredi
Pisci na hebrejskom uredi
Osnove modernog izraelskog književnog stvaralaštva postavila je grupa književnih pionira iz Druge Alije, uključujući Šmuela Jozefa Agnona, jedinog dobitnika Nobelove nagrade za književnost na hebrejskom i jedinog za izraelsku književnost, Mošea Smilanskog, Josefa Haima Brenera, Davida Šimonija, i Jakob Fihman. Sve do Prvog svetskog rata, hebrejska književnost je bila dominantno stvarana u Istočnoj Evropi. Posle rata i ruske revolucije mnogi hebrejski pisci su našli put u Palestinu, tako da je u to vreme palestinsko pisanje u suštini bilo nastavak evropske tradicije. Godine 1921. 70 pisaca se sastalo u Tel Avivu i osnovalo Udruženje hebrejskih pisaca. Otprilike u to vreme pojavile su se prve književne periodike — Ha-Adamah, koju je uređivao Brener, i Ma'abaro, koju je uređivao Fihmen. 1920-ih i 1930-ih godina dolazi do pojave Palestine kao dominantnog centra hebrejske književne aktivnosti. Mnogi od pionira hebrejske književnosti bili su cionisti i na kraju su stigli do Palestine. Značajne ličnosti književnosti početng dela HH veka, Bialik, Ahad Ha'am, Černihovski, proveli su godine u Tel Avivu, i iako to nije bio period njihovog najvećeg stvaralaštva, izvršili su veliki uticaj na mlađe hebrejske pisce.[1]
Među najranijim modernim hebrejskim piscima bila je mala manjina pisaca koji su rođeni u Palestini; kao što su Sefardski Jevreji Jicak Šami i Iehuda Burla, čije su porodice migrirale u Palestinu u 19. i 18. veku. Pisanje ove grupe ističe se po autentičnom prikazu arapskog i jevrejskog stanovništva Palestine, a u delima koriste stanovišta likova odraslih u regionu.
Najznačajniji pisci prve generacije, S. J Agnon i Haim Hazaz, bili su duboko ukorenjeni u tradiciji Evrope, gde su rođeni, i bili su spone između klasičnih pisaca ranih decenija preporoda Jevreja i pisaca na hebrejkom u Palestini tokom narednih generacija.
Za sledeću generaciju pisaca, centar pažnje bila je Palestina, čak i kada su pisali o drugim delovima sveta. Njihov okvir je bio period alije i, vrlo često, život u kibucima. Među istaknutim imenima su Uri Cvi Grinberg i Avraham Šlonski, koji su u Palestini pronašli svoj centar.
Treća generacija pisaca pojavila se u vreme arapsko-izraelskog rata 1948 .Vodeći pisci ove generacije, S. Izhar, Moše Šamir, Hanoh Bartov, Haim Gouri, Benjamin Tamuz, Aharon Meged su bili rođeni u Izraelu ili su dovedene u zemlju u ranoj mladosti. Snažni uticaji su sada stigli iz drugih zemalja, posebno zapadnih.
Sledeća generacija 1960-ih A. B. Jehošua, Amos Oz, Natan Jonatan, Joram Kanijuk, Jakov Šabtai) je nastojala da stavi izraelsku kulturu u svetski kontekst i naglašava ne toliko jedinstvene aspekte jevrejskog života i Izraela koliko univerzalne. Ova škola pisaca se često poistovećuje sa protestnom književnošću drugih zemalja.
Sledeća generacija, pisci koji su rođeni 1960-ih i 1970-ih, a debitovali su 1980-ih i 1990-ih, istraživali su osnovna pitanja jevrejsko-izraelske egzistencije razotkrivajući kolektivne tenzije u pojedinačnim likovima i sudbinama.[2] Značajni pisci iz ovog doba su Etgar Keret i Sajed Kašua.
Pisci na jidišu uredi
Osim hebrejskih pisaca, u Izraelu postoji značajna kreativno stvaralaštvo na drugim jezicima, posebno na jidišu. Pre Drugog svetskog rata, Varšava, Moskva i Njujork su bili glavni centri aktivnosti na jidišu. U Palestini je još uvek vladalo izvesno neprijateljstvo prema jeziku jidiš, što se osećalo kao izazov za preporod hebrejskog. Međutim, sa Drugim svetskim ratom cela slika se promenila. Evropske centre su likvidirali Hitler i Staljin, a njujorški centar je propao. Imigracija je dovela mnoge od vodećih pisaca na jidišu u Izrael. Ovde se unutrašnji stav opustio i postao prijateljski, s obzirom na Holokaust u Evropi, s jedne strane, i sigurnu poziciju koju je zauzeo hebrejski, sa druge.
Prvu generacija na jidišu su činili pisci poput Davida Pinskog i Šolema Aša, koji su svoje poslednje godine proveli u Izraelu. Druga generacija, predvođena Abrahamom Suckeverom, započela je karijeru u istočnoj Evropi, ali je nastavila u Izraelu. Treća generacija je bila usredsređena na „Mladi Izrael“, modernističku grupu pesnika i proznih pisaca, od kojih su većina članovi kibuca, na čiji rad su uticale avangardne škole engleskog i francuskog pisanja.
Pisanje na jidišu u Izraelu je koncentrisano na temu evropskog holokausta (vodeći pisac o tome je Ka-Cetnik), i život među novim imigrantima. Autori na jidišu u Izraelu su organizovani u udruženje jidiš autora.[3]
Pisci na arapskom uredi
Prisustvo književnosti na arapskom jeziku u izraelskom društvu u početku se može pripisati Emilu Habibiju, izraelsko-palestinskom piscu i komunističkom političaru. Godine 1992. on je dobio Izraelsku nagradu za arapsku književnost. Kao vatreni komunista, Habibi je pomogao u stvaranju Komunističke partije Izraela i osnivanju Al-Ittihad, komunističkih dnevnih novina na arapskom jeziku koje se izdaju u Haifi. Habibijeva dela, iako često predstavljaju kritiku izraelskog društva, ipak su deo izraelske kulture.
Izdavanje knjiga u Izraelu uredi
Po zakonu, Jevrejska nacionalna i univerzitetska biblioteka Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu dobija dva primerka svake knjige objavljene u Izraelu. U 2004. prijavljeno je da je nacionalna biblioteka dobila 6.436 novih knjiga. Većina knjiga je objavljena na hebrejskom, a 89% knjiga objavljenih na hebrejskom su originalna dela na hebrejskom jeziku. Skoro 8% dela iz 2004. bile su knjige za decu, a dodatnih 4% su bili udžbenici. Prema vrsti izdavača, knjige su bile 55% komercijalnog tipa, 14% samizdati, 10% dela povezana sa vladom, 7% obrazovne i 14% koje su objavile druge vrste organizacija. Ortodoksni i ultraortodoksni sektor je objavio 21% čitavog stvaralaštva.[4] Podaci iz 2017. pokazuju da je 17% knjiga bilo u vezi sa Torom, 16% je bilo književno a 14% knjige za decu.[5]
Izvori uredi
- ^ „My Jewish Learning – Judaism & Jewish Life”.
- ^ Encyclopaedia Judaica, vol. 9, p. 1001-1002
- ^ Encyclopaedia Judaica, vol. 9, p. 1003
- ^ Hebrew University of Jerusalem news Arhivirano 2008-03-22 na sajtu Wayback Machine
- ^ Tal Polon: Israeli books: More Torah-related books than any other type Arutz 7, 05/06/18.
