Ilija Smiljanić
Ilija P. Smiljanić (16??-1654), srpski morlačko-uskočki[1] harambaša i serdar i narodni junak Dalmacije iz 17. veka koji je poreklom bio iz srpske katoličke[2] porodice iz Udbine.
| Ilija P. Smiljanić | |
|---|---|
 Spomen-ploča u klancu Vučjak | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 16?? |
| Mesto rođenja | Udbina, Mletačka republika |
| Datum smrti | 1654. |
| Mesto smrti | Klanac Vučjak (Velebit), Senj, Osmansko carstvo |
| Vojna karijera | |
| Čin | Serdar |
| Učešće u ratovima | Kandijski rat |
On učestvuje u mnogim borbama protiv Turaka u toku tzv. Kandijskom ratu (ital. La guerra di Candia), tj. Šestom tursko-mletačkom ratu (1645–1669) kao kotarski serdar i harambaša, a istakao se uspešnim vojnim akcijama Mletačke republike (ital. Serenissima Repubblica di Venezia: 697–1797) na osmansko-tursku teritoriju u Lici, Krbavi i Dalmaciji.
Po mletačkom opisu od 14. jula 1648. godine znamo da je Ilija Smiljanić bio crnjomanjast, niža stasa, ospičav i kestenjastih brkova.[3]
Herojstvo kao porodična tradicija uredi
Ilija je sin Petra Smiljanića, istaknutog harambaše rodom iz Like.
Za vreme Šestog mletačko-turskog rata, kad je teret odbrane Dalmacije pao na uskoke, komandovao je odredom čija su dejstva, uz ostale uskočke čete, imala odlučujući značaj za odbranu Ravnih kotara.
Osloncem na mletačku teritoriju, njegov odred je samostalno ili u sadejstvu sa mletačkim snagama branio granično područje, ali je i prodirao duboko u tursku teritoriju.
Uspešno se koristio gerilskim načinom borbe.
Značajnija vojna akcija njegovih molačko/uskočkih odreda bilo je razbijanje osmanske vojske kod Karlovića 1651. godine.
U blizini ovog mesta, on je sa svojim ratnicima opkolio 5000 Turaka i tom ga prilikom potpuno razorio grad (koji su od 1527. godine držali okupiranim Turci).
Svedeno na selo, dotadašnje ime naselja Karlović skraćeno je na Korlat (danas je deo grada Benkovca).
Po zaslugama i uspesima Ilija se može nesporno uporediti sa poznatim morlačko-uskočkim vođama Vukom Mandušićem (16??-1648), Stojanom Jankovićem (1636—1687) i Jovanom Sinobadom (16??-1654).
Učešće u poznatijim bojevima u Dalmaciji i okolini uredi
Učestvovao je u pobedama srpske morlačke vojske kod:
- Šibenik a (august- septembar 1646)[4]
- Drniša a (februar 1648)[5]
- Vakufa (jul 1649. godine)
- Zvonigrada (septembar 1649. godine)
- Bilaja (oktobar 1649. godine)
- Karlovića (1651. godine)
- Ostrovice (1652. godine)
- Udbine (1653. godine)
- Glamoča (1653. godine)
Poginuo 5. septembra 1654. godine u klancu Vučjak (na Velebitu), prilikom jednog prodora u Krbavu i Liku.[6][7][8]
Junak iz narodnih pesama uredi
Opevan je u brojnim nardnim pesmama, te u delu „Razgovori ugodni naroda slovinskoga u komese ukazuje poçetak, i svarha kraglià slovinskì, koji punno vikòvà vladasce svim slovinskim darxavam, s razliçitim pismam od kraglià, bànà i slovinski vitezovà. Izvagen iz razliçitì kgnigà, i sloxene u jezik slovinski po Fra Andrii Caçichiu-Miossichiu iz Briista…“ (Venezia: 1756) srpskog plemića i pesnika Andrije Kačića Miošića (1704—1760).
U Sabranim delima Vuka Karadžića (1787—1864) nalazi se pesma Smrt Ilije Smiljanića:
Smrt Ilije Smiljanića[9]
»Nešto pišti u zelenoj travi:
Il’ je vila, ili ljuta guja?
Nit’ je vila, niti ljuta guja,
Veće pišti Smiljanić Ilija,
Ilija je rana dopadnuo
Al’ eto ti Mandušića Vuka,
Pa on pita svoga pobratima:
Što mi cviliš, dragi pobratime?
Veli njemu Smiljanić Ilija:
Rane su mi, brate, odoljele
Veli njemu Mandušiću Vuče:
Moreš li mi, dragi pobratime,
Moreš li mi, rane preboljeti,
Da ti tražim lagane hećime,
Da ti gradim mekane meleme?
Progovara Smiljanić Ilija:
Ne muči se, ne traži hećima,
Ne harči se, ne gradi melema,
Već me nosi mome b’jelu dvoru,
Mome dvoru, mojoj staroj majci,
Da mi majka moje rane vida,
Ljuba moja da stere postelju,
Seja moja da me vodom poji
Veli njemu Mandušiću Vuče:
Da te nosim, pobro, mome dvoru,
Mati moja da ti rane vida,
Ljuba moja da stere postelju,
Seja moja da te vodom poji
Progovara Smiljanić Ilija:
Aja Bogme, dragi pobratime!
Tuđa majka rane povređuje,
Tuđa ljuba bregovito stere,
Tuđa seja gorkom vodom poji
To izusti, a dušicu pusti.«
Smiljaniić Ilija pojavljuje se i u pesmi Ropstvo Janković Stojana u kojoj zajedno sa Janković Stojanom tamnuje u Stambolu i posle devet godina i sedam meseci uspeva da pobegne.[10]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „U svojoj relaciji podnesenoj mletačkom kolegiju god. 1572. generalni providur Dalmacije i Albanije Foscarini opisuje susjedne turske krajeve. Dakle, u doba dok rat između Venecije i Turske još uvijek traje. Na tom teritoriju vidi on samo dvije vrste stanovništva — Turke u manjini i kršćane u većini. Kršćane on naziva bez razlike Morlaci, i dodaje »ovi su kršćani narod srpske vjere.«“ i u fusnoti 70: „Sono questi popoli christiani de fede serviana.“; Novak, Grga: „ Morlaci (Vlasi) gledani s mletacke strane“ (Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, 1971, str. 594)
- ^ Desnica, Boško: „Stojan Janković i uskoci u Dalmaciji“ (Beograd: Srpska književna zadruga, 1991, str. 67)
- ^ Desnica, Boško: „Stojan Janković i uskoci u Dalmaciji“ (Beograd: Srpska književna zadruga, 1991, str. 63)
- ^ „Razgovori ugodni naroda slovinskoga u komese ukazuje poçetak, i svarha kraglià slovinskì, koji punno vikòvà vladasce svim slovinskim darxavam, s razliçitim pismam od kraglià, bànà i slovinski vitezovà. Izvagen iz razliçitì kgnigà, i sloxene u jezik slovinski po Fra Andrii Caçichiu-Miossichiu iz Briista…“ (Trieste: Michele Weis, 1831, str. 171)
- ^ Desnica, Boško: „Stojan Janković i * uskoci u Dalmaciji“ (Beograd: Srpska književna zadruga, 1991, str. 49)
- ^ Archivio di Stato di Venezia, Senat. Dispacci P. G. in Dalm. et Alb., filza 68-476 (Venezia, Veneto, Repubblica Italiana: 1946–)
- ^ Desnica, Boško: „Stojan Janković i uskoci u Dalmaciji“ (Beograd: Srpska književna zadruga, 1991, str. 65)
- ^ Radojčić, Jovan S.: „Srbi zapadno od Dunava i Drine — biografije“, Tom 3 (Novi Sad: Prometej, 2009, str. 589)
- ^ Karadžić, Vuk Stefanović: „Narodne pjesme, skupio ih i na Svijet izdao Vuk Stef. Karadžić., Knjiga treća, u kojoj su pjesme junačke srednjijeh vremena.“ (Wien: Štamparija Jermenskog manastira, 1846, str. 225-226)
- ^ Antologija epskih narodnih pesama, priredila Snežana Samardžija (Beograd: Narodna knjiga, 2005, str. 309−313)
Literatura uredi
- Miošić, Andrija Kačić (orig. Andrii Caçichiu-Miossichiu): „Razgovori ugodni naroda slovinskoga u komese ukazuje poçetak, i svarha kraglià slovinskì, koji punno vikòvà vladasce svim slovinskim darxavam, s razliçitim pismam od kraglià, bànà i slovinski vitezovà. Izvagen iz razliçitì kgnigà, i sloxene u jezik slovinski po Fra Andrii Caçichiu-Miossichiu iz Briista…“ (Venezia: Adolf Czesar, 1801)
- Karadžić, Vuk Stefanović: „Narodne pjesme, skupio ih i na Svijet izdao Vuk Stef. Karadžić., Knjiga treća, u kojoj su pjesme junačke srednjijeh vremena.“ (Wien: Štamparija Jermenskog manastira, 1846)
- Pavičić, Stjepan: „Seobe i naselja u Lici“, Zbornik za narodni život i običaje južnih Slavena, Knjiga 41, urednik: Branimir Gušić (1901–1975), Antropogeografska istraživanja III (Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umetnosti, 1962)
- Novak, Grga: „ Morlaci (Vlasi) gledani s mletacke strane“ ( Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, 1971)
- Desnica, Boško: „Stojan Janković i uskočka Dalmaciji“ (Beograd: Srpska književna zadruga, 1991)
- Ćorović, Vladimir: „Istorija Srba“ (Zemun: Publik-Praktikum, 2004)
- Radojčić, Jovan S.: „Srbi zapadno od Dunava i Drine — biografije“, Tom 3 (Novi Sad: Prometej, 2009)