Википедија

Istorijat anestezije u Srbiji

Istorijat anestezije u Srbiji je hronološki prikaz razvoja jedne medicinske discipline na prostoru današnje Republike Srbije, bez koje je unazad više vekova bilo nemoguće izazvati stanje namerno izavane privremene neosteljivosti. U mnogim zapisima postoje priče o izazivanju bezbolnosti kod ljudi koji "boluju od bola". Dugo je poznato da postoje biljni sokovi koji, ubrizgani u krv, mogu privremeno da ga parališu, pa su takva sredstva često i na prostoru Srbije korišćena u borbi primitivnih plemena.[1] Vekovima je poznato da seme nekih biljaka može uvesti čoveka u san, ili kod njega izazvati halucinacije, i zato postoji i u Srbiji izraz u narodu, kada neko izgovara gluposti da se najeo bunika.[2]

Početak primene anestezije u Srba uredi

 
Dr Vojislav Subotić, začetnik anestezije među Srbima
 
Zgrada bolnice u Zemunu u kojoj je prva anestezija izvedena 1888.

Početak prave istorije anestezije, na prostoru današnje Srbije vezan je za pionirski rad dr Vojislava Subotića, koji je 1889. godine u Opštedržavnoj bolnici, tada u sastavu Austrougarske, uveo opštu anesteziju koja se tada izvodila etrom. O tome svedoče dokumenti iz Zemuna, koji su otkriveni u jednom od muzeja. U nađenim dokumenti navedeno je da je u Zemunskoj gradskoj bolnici prva anestezija izvedena 1888. najverovatnije u vreme kada je u njoj je od 1884. godine radio Dr Subotić, osnivač srpske hirurgije i Medicinskog fakulteta.[3]

Na osnovu Izveštaja poglavarstva grada Zemuna za upravnu godinu 1888-u, na str. 90 o radu javne bolnice navodi se da je

"većih operacija izvedeno u toku čitave godine 130, od kojih 14 ambulantno. U narkozi je izvedeno 83 operacije....[3]

Prvi pisani protokol „Narkoze" potiče iz 1898. godine, i to je jedna od prvih evidencija koja je vođena odvojeno od operativnog protokola. U njemu je zavedono, 1898. godine 72 narkoze – vođene sa hloroformom.[3]

Podatak o datoj prvoj lumbalnoj anesteziji sa tropokainom, potiče iz 1901. godine, a podatak o datom prvom morfinu iz 1904. godine. Kako je Zemunska bolnica spadala u red najstarijih bolnica na Balkanu, uslovno se može zaključiti da su ovo, možda, podaci i za prvu anesteziju na ovom delu Balkana .[4]

Početak anestezije u Srbiji uredi

Sve do 1945. godine u Srbiji, odnosno Jugoslaviji nije bilo kvalifikovanog lekarskog personala za izvođenje anestezije. Lokalna anestezija i analgezija bile su dugo vremena na tlu Srbije najzastupljenije metoda, a u ratnim uslovim u prvoj polovini 20. veka gotovo jedine, tehnike anestezije.

Anesteziju su izvodili bolničari, medicinske setre, ili lekari na specijalizaciji hirurških grana.

Anestezija u ratovima u prvoj polovini 20. veka uredi

 
dr Mihajlo Petrović na solunskom fronu, izvodio je anesteziju u ratnim uslovima uz pomoć etra.

Anestezija se pominje na tlu Srbije i u toku Balkanskih ratova, Prvog i Drugog svetskog rata, kada je etarska i hloromormska anestezija sprovođena nad ranjenicima. Pri tome treba imati u vidu da je lokalna anestezija bila više u primeni od opšte.

U ratovima između 1912. do 1918. godine u vojnim poljskim i stacionarnim bolnicama vršene su manje ili više opsežne hirurške intervencije pod anestezijom. Godine 1931 je dr Mihajlo Petrović u Vojno - sanitetskom glasniku objavio kako je u srpskoj vojsci izvođena anestezija u ratnim uslovima. U tom članku on opisuje izvođenje anestezije etrom i ciklopropanom, pomoću Bojlove mašine i vaporizatora.

Anestezija u Srbiji i Kraljevini Jugoslaviji uredi

Zbog brojnih povreda lica zadobijenih u Prvom svetskom ratu u Srbiji se pojavila potreba za razvojem plastične hirurgije lica, koja je zahtevala endotrahealnu opštu anesteziju. Prvi lekari specijalisti iz anestezije na prostoru Srbije bili su lekari iz britansko-američkih bolnica.

Zbog ukazane potrebe zbrinjavanja ratnih posledica rata, ali i savremenog načina lečenja bilo je sve više pokušaja kod ambicioznih doktora, u Jugoslaviji da se bave anestezijskom naukom. Tako je u Vojno-Sanitetskom Glasniku iz 1931. godine objavljen tekst general, profesor dr. M. Petrovića koji je pisao — O anestezijskom" iskustvu iz ratova u periodu 1912—1918. u kome je na vrlo interesantan način opisao metode i tehniku izvođenja anestezije u ratnim uslovima. Potom je 1938. godine sanitetski major dr Nedeljko Đukić u istom glasniku opisao tehniku anestezije sa ciklopropanom.[5]

U periodu od 1930-1950 širom sveta razvijaju se tehnike anesteziologije i anesteziološkog pribor koji je prilagođen različitim kategorijama pacijentima, uključujući i decu. U to vreme početala je i primena ultra kratki barbiturat (tiopenton) kod dece kojaje zadržala svoju vrednost u anesteziji do danas.[6]

U tom periodu anestezija se zvala narkoza i pretežno se izvodila sa etilhlorid-hloroformom, ređe samo sa etrom ili etilhloridom, a izvodili su je za to obučeni medicinski radnici (bolničari i medicinske sestre), o kojima se danas jako malo zna. Trideseti godina 20. veka doktori počinju da se pojavljuju kao narkotizeri (dr Đoković, dr Majić i dr Gajić), a počinje i primena intravenska anestezija kod dece.[7]

U ovom istorijskom razdoblju nisu postojala odeljenje intenzivne nege, tako da su buđenja pacijenata posle operacije i narkoze bila pogoršana i praćena mnogim komplikacijama. Etar i hloroform je primenjivan uz upotrebu Omberdenove i/ili Šimbeldušove maske, a properativna priprema pacijenata nije vršena.[8]

Anestezija na prostoru Jugoslavije u Drugom svetskom ratu uredi

Za vreme NOB u periodu od 1941-1944. godine u vojnom sanitetu nije bilo anesteziologa, postajala je oskudica i u sredstvima za izvođenje anestezije, tako da je u tom periodu veliki broj operativnih zahvata vršen bez ikakve anestezije (po nekim podacima on iznosi do 93,3%).[9]

Pojedini hiruzi bili su obučeni za davanje lokalne infiltracione anstezije, ali samo onda kada je bilo lokalnih anestetika, zarobljenih od neprijatelja.[9]

U Sanatorijum „dr Đure Stanković” u Beogradu, tokom okupacije, sve do pripajanja ovog sanatorijuma 1944. godine Vojsci Jugoslavije, kao anestetičar radio je lekar Slobodan Đorđević, koji je od 1941. godine primenjivao anesteziju pacijenta, koje su u ovom sanatorijumu operisali u to vreme najpoznatiji Beogradski hirurzi, ortopedi i ginekolozi, kao i gostujući hirurzi. Radio je sa Ombredanovom i Šimelbušovom maskom, koristeći hloroform i eter „kap po kap”. On je anestziju naučio na Hirurškoj klinici prof. Dr Milivoj Kostić, od lekara koji su tamo primenjivali anesteziju tokom operacije.[10][11][12][13][14]

Razvoj savremene anestezije u Srbiji i SFR Jugoslaviji uredi

 
Glavna vojna bolnica u Beogradu u kojoje izvršena prva opšta endotrahealna anestezija na teritoriji tadašnje Jugoslavije

Koreni moderne anesteziologije kao zasebne medicinske discipline u Srbiji i ondašnjoj Jugoslaviji datiraju iz 1945. godine, kada je na Drugom hirurškom odeljenju Glavna vojna bolnica u Beogradu, gostovao tim anesteziologa iz Velike Britanije, na čelu sa anesteziologom dr Patrik Šekltonom, i izvršio prvu opštu endotrahealnu anesteziju na teritoriji tadašnje Jugoslavije. Dr Šeklton je poslat sa grupom lekara u Jugoslaviju od strane ser Harolda Gilsa(jedan od prvih saradnika ser Vinstona Čerčila) zbog postojanja brojnih deformiteta stanovništva posle ratnih razaranja. Do tada nije bilo kvalifikovanog lekarskog personala za izvođenje anestezije jer su je obavljali bolničari, medicinske sestre ili specijalizanti hirurških grana. Tako je dr Šeklton bio prvi anesteziolog koji je došao u Beograd i ostao narednih godinu dana tokom kojih je organizaciono, administrativno i u pogledu opreme sredio odeljenje anestezije BTO-a i udario temelje za specijalizaciju iz anestezije.

Posle odlaska doktora Patrika Šekltona, njegovu misiju nastavili su 1946. godine dr P. Šervud i dr Dejvis Rusel.[9] Oni su pored redovnog anesteziološkog posla, obučavali i naše lekare buduće anesteziologe dr S. Kovačeva, dr I. Jozića, Dr B. Cvetkovića, dr V. Kraguljca i dr E. Ginsberg.[15] Zahvaljujući njima u ondašnjoj Jugoslaviji i Srbiji 1947. godine anesteziologija je postala samostalna specijalistička medicinska grana, u Glavnoj Vojnoj bolnici u Beogradu.

Najvažnije ime među mladim lekarima koje su obučavaali engleski lekari bilo je ime Severina Kovačeva, koji se rano opredelio za anesteziologiju i postao prvi kvalifikovani lekar iz te oblasti na prostoru Srbije. Naime dr Kovačev je ostao uz oba strana anesteziologa i sve vreme dok su oni bili u Beogradu, od njih sticao znanje iz anesteziologije. Po njihovom odlasku nastavio je lično usavešavanje i preuzeo odgovornost za obuku mladih kadrova u oblasti anesteziologije. Zbog velikog doprinosa Kovačeva u razvoju anestezije, Sekcija za anesteziologiju Srpskog lekarskog društva njemu u čast danas dodeljuje medeljau sa njegovim imenom za doprinose u oblasti anestezije.

Nakon nekoliko godina od završetka Drugog svetskog rata u Glavnoj vojnoj bolnici u Beogradu osnovano je i prvo Odeljenje za anesteziju i reanimaciju u sastavu Klinike za hirurgiju. Ovo odeljenje je, nakon što je 1981, Vojnomedicinska akademija prešlo u sadašnju zgradu na Banjici, postalo samostalna Klinika za anesteziju i intenzivnu terapiju VMA.[9]

Razvoj anestziologije u Srbiji kao posebne specijalnosti uredi

 
Aparat za anesteziju (levo) iz zbirke Srpskog lekarskog društva

Anesteziologija je na tlu Srbije priznata kao posebna medicinska specijalnost od 1948. godine nakon objavljivanja uredbe u Službenom listu FNRJ. Dvadeset prvog septembra 1963. godine Službeni list SR Srbije br. 39 objavio je Pravilnik o osnivanju ustanova i o uslovima koje oni moraju ispuniti da bi mogli da obavljaju specijalističku praksu u određenim granama medicine, u kojoj se pod tačkom 18 navedena anesteziologija.[16] Kasnije je određeno da specijalistički staž traje tri godine, a 1960. godine objavljen je i prvi Pogram specijalizacije i specijalističkog ispita iz anesteziologije.[9]

Anesteziologija je sve do kasnih osamdesetih godina 20. veka bila pod upravom Ministarstva zdravlja SR Srbije. U nadležnost Medicinskog fakulteta u Beogradu prešla je 1977. godine, kada je osnovana Katedra anesteziologije sa reanimatologijom, u okviru koje se po prvi put u Srbiji organizuju magistarske studije. Osnivač Katedre i dugo godina na njenom čelu bio je prof. dr Predrag Lalević.[9]

Doprinos prof. dr Predrag Lalevića

Prof. dr Predrag Lalević se smatra četvrtim iz grupe utemeljivača srpske anesteziologije (pored Šekltona, Dejvisa i Kovačeva). Položio je specijalistički ispit 1955. godine. Usavršavao se u Kopenhagenu i Mejo klinici u Njujorku. Čitav svoj radni vek je proveo kao načelnik odeljenja anestezije u bolnici „dr Dragiša Mišović”.

Njegov doprinos anesteziologiji je izuzetan jer se bavio edukacijom pa je uveo seminare koji su se održavali jedanput nedeljno i trajali sve do 2004.godine. Ti seminari su predstavljali preteču dvosemestralne nastave koja je kasnije uvedena kao obavezna za sve medicinske specijalnosti.

Takođe, prof. dr Lalević je autor univerzitetskih udžbenika od kojih se četiri smatraju kapitalnim za specijalizaciju anesteziologije u Srbiji.

Doprinos dr Branka Mitrović razvoju dečije anestaziologija

Nakon položenog specijaističkog ispita iz anesteziologije, 1955. godine, na Kliniku za dečiju hirurgiju dolšla je dr Branka Mitrović, koja je uz prof. dr Predraga Lalevića bila prvi školovani anesteziolog. Ona se smatra osnivačem zasebne službe za anesteziju i reanimaciju, uz stručnu pomoć majora dr Severa Kovačeva i dr Vinka Reberšeka.

Nakon usavršavanja u Danskoj i Švedskoj, uvela je u Srbiji čitav niz modernih metoda i sredstava u anesteziju, kao i rutinsku primenu endotrahealne anestezije čime je ne samo proširila obim hirurškog rada, već je taj rad učinila bezbednijim. Među prvima je objavljivala stručnoi članak o anesteziji dece. Sa Klinike za dečiju hirurgiju dr Branka Mitrović je otišla 1962. godine kako bi osnovala anesteziološku službu na novootvorenom Institutu za zdravstvenu zaštitu majke i deteta na Novom Beogradu.

Katedra anesteziologije sa reanimatologijom

Katedra za organizaciju specijalističkih studija formirana je 1979. godine. Danas se Katedra anesteziologije sa reanimatologijom nalazi u sklopu Katedre hirurgije u okviru osnovne (dodiplomske) nastave, dok je za poslediplomsku nastavu ova katedra izdvojena. Novim Statutom Medicinskog fakulteta naziv predmeta Hirurgija promenjen je u Hirurgija sa anesteziologijom. Članovi nastavne baze Anesteziologije obavljaju osnovnu nastavu iz predmeta:

  • Hirurgija sa anesteziologijom,
  • Prva pomoć
  • Osnove kliničke prakse I i II.

Pored toga, nastavnici i saradnici ove baze obavljaju respektabilnu poslediplomsku nastavu (specijalizacije, subspecijalizacije, magisterijumi, doktorati) u više disciplina.[traži se izvor]

Izvori uredi

  1. ^ Lalević P.. Anesteziologija, Medicinska knjiga Beograd, 1999; 51-2.
  2. ^ Lalević Predrag i sar.; ANESTEZIOLOGIJA, udžbenik za specijalističku nastavu Medicinskog fakulteta u Beogradu; Zavod za izdavanje udžbenika, Beograd
  3. ^ a b v Davies R.. Note of the history of Anaesthisia in Jugoslavia.Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:7.
  4. ^ B. Knežević, S. Momčilović, Istorija anestezijeu Srbiji, VII Kongres Anesteziologa SRJ 1998, Vrnjačka Banja
  5. ^ Kovačev S..Prvi učenici na Glavnoj vojnoj bolnici u Beogradu.Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:8.
  6. ^ Keys TE. The history of surgical anaesthesia. New York: Dover Publ;1963
  7. ^ Pavlović D. Istorija inhalacione anestezije. In: Inhalaciona anestezija. Beograd: DAS; 2005. p.1-13.
  8. ^ Simić D. Sistemi za anesteziju. In: Osnovi dečje anesteziologije. Beograd: Obeležja; 2005. p.71-4.
  9. ^ a b v g d đ Marenović T, Jovanović K, Romić P.Od Šekletona i Dejvisa do danas u VMA, Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:10-13.
  10. ^ Đorđević S. Centralna anestezija. Beograd: Nauka i priroda; 1948. p.1, 8, 35-46.
  11. ^ Đorđević S. O anesteziologiji i vrstama anestezije u hirurgiji. Beograd: Nauka i priroda; 1949. p.3, 145-50.
  12. ^ Đorđević S. Otrov kurare u medicini. Beograd: Nauka i priroda;1949. p.4, 209-16.
  13. ^ Djordjević, S. (1982). „Treatment of pain”. Srp Arh Celok Lek. 110 (1): 87—99. PMID 7157066. 
  14. ^ Đorđević S. Terminologija vezana za pojam bola. „Termini u algologiji”. Srp Arh Celok Lek. 111 (8): 181—6. 1983. .
  15. ^ Kovačev S. Prvi učenici na Glavnoj vojnoj bolnici u Beogradu. Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:8.
  16. ^ Lalević P .Nastava Anesteziologije u SR Srbiji. Anaesthesiologia Iugoslavica 1989;Vol.XIV,No 5-6:13-15.

Literatura uredi

  • Dušica SIMIĆ, Simon DRAGOVIĆ, Ivana BUDIĆ Istorija razvoja dečje anesteziologije, Univerzitetska dečja klinika, Beograd; Klinika za dečju hirurgiju i ortopediju, Klinički centar, Niš, Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, BIBLID: 0370-8179, 135(2007) 1-2, p. 111-117 UDC: 616-089.5-053.2(091)

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историјат_анестезије_у_Србији&oldid=26892250”