Istorijat ideje o autonomiji Vojvodine

Pokret za autonomiju Vojvodine su, istorijski posmatrano, predvodili lokalni Srbi, koji su činili najbrojniju etničku grupu u regiji.

Svetozar Miletić, jedan od političkih lidera Srba u Vojvodini tokom habzburške uprave.

Blagoveštenski sabor 1861. godine.

Prvi pokušaji Srba da na području današnje Vojvodine stvore teritorijalno-političke entitete bili su Srpsko carstvo Jovana Nenada (1526—1527) i Sremsko vojvodstvo Radoslava Čelnika (1527—1530) u 16. veku. Osnovna ideja cara Jovana Nenada bila je da oslobodi hrišćane od Turaka i da stvori srpsku državu na prostoru Bačke, Banata i dela Srema. Srbi 1594. godine podižu Banatski ustanak, pokušavajući da se oslobode osmanske vlasti i obnove srpsku državu.

Period habzburške uprave

Tokom vladavine Habzburga, status Srba u Habzburškoj monarhiji definisan je u pet dokumenata: 1. Pozivnom manifestu balkanskim hrišćanima od 6. aprila 1690. godine; 2. Privilegiji od 21. avgusta 1690. godine; 3. Zaštitnoj diplomi od 11. decembra 1690. godine; 4. Privilegiji od 20. avgusta 1691. godine i 5. Privilegiji od 4. marta 1695. godine. Ovim dokumentima su Srbi priznati kao narod (Natio Serbica, Natio Rasciana), priznato im je pravo na izbor vojvode, kao i pravo da „ostanu pod upravom i pod uredbama svojih rođenih vlasti“.

Na saboru u Baji 1694. godine Srbi su izneli zahtev da im se dodeli posebna teritorija za naseljavanje u Slavoniji, Sremu, Bačkoj i Pomorišju („Slavonija, Mala Vlaška, Srem, polje Kumansko, distrikat između Drave i Save sve do reke Ilove i granice Hrvatske, polje Đulinsko, distrikat Aradski sve do Jenove, te Halmađ između reke Moriša i Crnog Kriza.”). Na crkveno-narodnom saboru u Krušedolu 1708. godine, budimski Srbi su tražili da Srbi dobiju Bačku, Banat, Srem i Slavoniju.

Na Temišvarskom saboru 1790. predstavnici Srba su od habzburškog cara zatražili posebnu teritoriju kojom bi sami upravljali. U tom smislu, zahtevali su da im bude dodeljen Banat. Međutim, ovi srpski zahtevi za posebnom teritorijom nisu tada ispunjeni od strane habzburških vlasti.

Teritorijalna autonomija Srba je ostvarena tek u revoluciji iz 1848. godine, kada su, kao odgovor na politiku revolucionarne mađarske vlade, a u skladu sa privilegijom iz 1691. godine, Srbi formirali autonomnu Srpsku Vojvodinu i uspostavili svoju vlast na prostorima Srema, Bačke i Banata. U proklamovane granice Srpske Vojvodine ulazili su „Srem sa Vojnom Granicom, Baranja, Bačka sa Bečejskim distriktom i Šajkaškim bataljonom, Banat sa Kikindskim distriktom i Vojnom granicom“.

Ovaj put, habzburške vlasti su izašle u susret srpskim zahtevima, tako da je, kao politički naslednik Srpske Vojvodine, carskim patentom od 18. novembra 1849. formirano Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, koje je obuhvatalo one delove Bačke, Banata i Srema, koji su se nalazili izvan okvira Vojne krajine. Pošto se u međuvremenu austrijska politika prema Mađarima promenila, vojvodstvo je ukinuto 1860. godine, a najveći deo njegove teritorije je priključen Kraljevini Ugarskoj. Kao reakciju na ukidanje vojvodstva, Srbi su 1861. godine organizovali Blagoveštenski sabor, na kome je traženo da se vojvodstvo ponovo uspostavi, a na saboru je usvojen i ustav budućeg vojvodstva. Međutim, austrijske vlasti nisu izašle u susret Srbima. Umesto toga, Austrijanci su 1867. godine autonomiju dali Mađarima i prihvatili transformaciju Austrijskog carstva u dvojnu Austrougarsku monarhiju, čime su se Srbi našli pod vlašću Mađara. Politička borba za teritorijalnu autonomiju Srba nastavljena je od strane srpskih poslanika u ugarskom saboru, sve do raspada Dvojne monarhije.

Rumunski političar Aurel Popović je 1906. godine predložio pretvaranje Austrougarske u Sjedinjene Države Velike Austrije, a jedna od država koju je predložio kao članicu ove federacije bila je i Vojvodina. Prema ovom predlogu, država Vojvodina bi obuhvatala južnu i zapadnu Bačku, kao i zapadni Banat, ostavljajući Srem Hrvatskoj, Suboticu Mađarskoj, a Vršac Transilvaniji.

U vreme raspada Austrougarske, krajem 1918. godine, Mikša Štrobl je predložio očuvanje Ugarske, kao kantonizovane države, preuređene po ugledu na Švajcarsku ("Švajcarska na Istoku"). Ovim predlogom je, između ostalog, bilo predviđeno i formiranje srpskog i bunjevačkog kantona. Srpski kanton bi obuhvatao južnu Bačku i zapadni Banat, dok bi bunjevački obuhvatao severnu i zapadnu Bačku, a takođe i Baranju.

• 
  Posebna teritorija za Srbe sa političkom samoupravom u okviru Habzburške monarhije, zahtevana na srpskom saboru u Baji 1694. godine.
• 
  Posebna teritorija za Srbe, tražena od strane budimskih Srba na srpskom saboru u Krušedolu 1708. godine.
• 
  Banat, posebna srpska autonomna oblast - vojvodstvo, tražena na Temišvarskom saboru 1790. godine.
• 
  Proklamovane granice Srpske Vojvodine 1848. godine.
• 
  Država Vojvodina u okviru predloženih Sjedinjenih Država Velike Austrije 1906. godine.
• 
  Predlog kantonizovane Ugarske, u vreme njenog raspada 1918. godine.

Period Kraljevine Jugoslavije

Nova prilika za ostvarenje političkih zahteva Srba javila se raspadom Austrougarske krajem 1918. godine. 25. novembra 1918. godine, na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, formirana je pokrajina Banat, Bačka i Baranja i proglašeno je prisajedinjenje ove pokrajine Kraljevini Srbiji. Stvaranjem Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. pokrajina Banat, Bačka i Baranja ulazi u sastav ove države. U početku je pokrajina imala svoju vladu (Narodnu upravu) i skupštinu (Veliki narodni savet), a u nadležnosti pokrajinske vlade nalazili su se sledeći odseci: politički poslovi, unutrašnji poslovi, pravosuđe, prosveta (škola i crkva), finansije, saobraćaj, privreda, prehrana i snabdevanje, socijalne reforme, narodno zdravlje i narodna odbrana. Postepeno su ove ustanove Banata, Bačke i Baranje integrisane sa ustanovama Kraljevstva SHS, a Narodna uprava je svoju poslednju sednicu održala 11. marta 1919. godine. Pokrajina Banat, Bačka i Baranja je, međutim, zvanično i dalje činila jednu od pokrajina Kraljevstva SHS sve do podele zemlje na oblasti 1922 godine.

S obzirom da je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca bila centralizovana država, javile su se ideje o njenoj federalizaciji, a predlagano je da jedna od federalnih jedinica bude i Vojvodina. Među političarima koji su se zalagali za autonomiju Vojvodine bili su Dušan Bošković Duda, Joca Lalošević i Milan Kostić. Ovaj pokret za autonomiju bio je pretežno srpski, a jedno od uporišta je imao i u Matici srpskoj u Novom Sadu. Nije imao značajniju podršku među manjinama, posebno među najbrojnijim – nemačkoj i mađarskoj. Podela zemlje na banovine (uključujući i Dunavsku banovinu) 1929. godine nije zadovoljila zagovornike federalizacije zemlje i autonomije istorijskih pokrajina, tako da su ovi pokreti nastavili da deluju i nakon formiranja banovina. Iako bez stvarne autonomije, Dunavska banovina je činila jednu teritorijalno-političku celinu u čiji okvir su ušli uglavnom prostori koji su istorijski smatrani Vojvodinom (Bačka, Banat, Srem, Baranja), sa dodatkom nekih teritorija južno od reka Dunava i Save (deo Šumadije, Braničevo).

Okupacijom i podelom Jugoslavije od strane Sila Osovine 1941. godine, područje Vojvodine je podeljeno između Hortijeve Mađarske (Bačka i Baranja), Pavelićeve NDH (Srem) i Nedićeve Srbije (Banat). Banat je, u okviru Nedićeve Srbije, politički uspostavljen kao autonomna teritorija, kojom je upravljala lokalna nemačka nacionalna manjina, dok su većinski Srbi na području Banata bili politički marginalizovani. U istorijskom smislu, Nemci su, pored Srba, takođe imali političke programe o stvaranju teritorijalnih političkih entiteta na području današnje Vojvodine. Tako su 1918. godine proglasili Banatsku republiku u Banatu, dok su 1920. godine predložili stvaranje Republike Banatije, sastavljene od Banata i Bačke. 1941. godine su planirali da formiraju Južnonemačku tampon državu, sastavljenu od Banata, Bačke i Baranje. Porazom Sila Osovine i odlaskom nemačke vojske iz Banata 1944. godine, propale su i ove političke težnje lokalnih Nemaca.

• 
  Predložena država Banatija 1920. godine.
• 
  Planirana Južnonemačka tampon država 1941. godine.

Period nakon 1944. godine

Ideju o autonomiji Vojvodine prihvatila je i komunistička partija, koja je sa svojim partizanskim pokretom 1941. godine na području Vojvodine započela borbu protiv okupatora. Partija je kao politički cilj svoje borbe u Vojvodini istakla formiranje buduće autonomne Vojvodine, u kojoj će njeni narodi uživati ravnopravnost. Srbi, koji su bili glavne žrtve okupacionih režima u Vojvodini, a takođe i pripadnici drugih naroda Vojvodine su učestvovali u ovoj borbi, da bi nakon poraza Sila Osovine bila ukinuta okupatorska teritorijalno-politička podela, umesto koje je oktobra 1944. formirana autonomna Vojvodina, koja se 1945. godine priključila federalnoj Srbiji. Status Autonomne Pokrajine Vojvodine u okviru Srbije je regulisan 1. septembra 1945. godine, da bi 7. aprila 1963. pokrajini bilo promenjeno ime u Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina (SAP Vojvodina).

Ustav iz 1974. godine je definisao Vojvodinu kao jednog od subjekata federacije i proširio joj autonomiju, iako je Vojvodina i dalje zvanično bila u sastavu Srbije. 1989. godine je autonomija Vojvodine znatno umanjena (Vojvodini je ukinut status subjekta federacije), da bi nakon promene režima u Srbiji 2000. godine bila delimično uvećana. 28. marta 1990. je pokrajina ponovo nazvana Autonomna Pokrajina Vojvodina (izbačen je pridev „socijalistička"). Autonomija pokrajine je regulisana Omnibus zakonom iz 2002. godine, a zatim i Ustavom Srbije iz 2006. godine, kao i Statutom Vojvodine iz 2009. godine. Izvršno veće Vojvodine je preimenovano u Vladu Vojvodine, koja pored ostalih članova, ima predsednika vlade i četiri potpredsednika.

Zbog nezadovoljstva dela lokalne javnosti u Vojvodini ukidanjem stepena autonomije iz 1974. godine, u pokrajini se tokom 1990-tih pojavio autonomaški pokret, koji je zagovarao više autonomije za Vojvodinu, a jedna od ideja za povećanje autonomije uključivala je i predlog da Vojvodina dobije status republike u okviru federalne Srbije. Predvodnici ovog autonomaškog pokreta su, kao i u ranijim periodima, bili lokalni Srbi. Suprotno separatističkom pokretu kosovskih Albanaca, vojvođanski autonomaši nikada nisu izjavljivali da njihovo političko delovanje ima za cilj odvajanje od Srbije, već samo autonomiju Vojvodine u sastavu Srbije. Pored političkih zahteva vojvođanskih autonomaša, u Vojvodini politički deluju i političari iz redova mađarske manjine, koji zagovaraju stvaranje posebnog autonomnog regiona za Mađare na severu Vojvodine. Prema predlogu, ovaj region bi nosio naziv Mađarska regionalna samouprava i obuhvatao bi opštine na severu Bačke i Banata, u kojima pretežno žive Mađari.

• 
  Predlog Lige Socijaldemokrata Vojvodine o Republici Vojvodini u federalizovanoj Srbiji.
• 
  Predlog Saveza vojvođanskih Mađara o Mađarskoj regionalnoj samoupravi na severu Vojvodine.