Kapitulacija Italije
Kapitulacija Italije ili Primirje potpisan u Itliia i anti-hitlera koalicija ili Primirje u Kasibileu (ital. Armistizio di Cassibile) označava sporazum temeljem koga je 1943. Kraljevina Italija okončala učestvovanje u Drugom svetskom ratu na strani sila Osovine, odnosno neprijateljstva sa savezničkim državama. Potpisan je 3. septembra 1943, a zvanična objava kapitulacije dogodila se 8. septembra 1943. godine. 13. oktobra, 1943 Kraljevina Italija objavila rat Nemačkoj i 1943-1945 italijanska vojska borila na strani antihitlerovske koalicije protiv nemačkih trupa, kako u italijanskoj teritoriji i na okupiranim do 1943. godine od strane italijanskih teritorija u Jugoslaviji, Albaniji, Grčkoj i Francuskoj. Predstavljao je izuzetno važan događaj, s obzirom da su njime Osovina ostale bez ključnog člana svoje koalicije, a zapadni saveznici dobili uporište u kontinentalnoj Evropi odakle su mogli da ugroze Nemačku. Iako je istim sporazumom Italija prešla na stranu Saveznika, nade da će taj događaj dovesti do brzog okončanja rata nisu se ispunile, s obzirom da su nemačke trupe uspele da okupiraju najveći deo italijanske teritorije, razoružaju italijansku vojsku i instališu kvislinški režim Italijanske Socijalne Republike. Na prostoru bivše Jugoslavije je ovaj događaj imao značajne posledice s obzirom da su partizanske snage najbolje iskoristile kapitulaciju italijanskih snaga kako bi stekle dragoceno oružje i opremu.
Prve vesti o kapitulaciji italijanske armije saznali smo preko neprijateljskih radio stanica. General Ajzenhauer je preko radija, u 17.00, potvrdio vest, da je Italija bezuslovno kapitulirala. Uhvatili smo jednu američku radio vezu, iz koje se jasno vidi da su Italijani izdali neprijatelju kako može da sa brodovima uđe u zaliv Salerna, a da ne naleti na nemačke mine. Time je neprijatelju učinjena velika usluga i zato je njihovo iskrcavanje kod Salerna bilo uspešno.[1]
— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 8. septembra 1943.
Italijanske vojnike treba deliti u tri grupe:
1. koji su nam ostali verni i njih treba da poštujemo kao verne saveznike i da im ostavimo oružje, da nastave zajedničku borbu sa nama.
2. koji više ne žele da ratuju i prema njima treba da se odnosimo kao prema ratnim zarobljenicima.3. koji nam pružaju otpor i otvoreno sarađuju sa neprijateljem: oficire treba odmah streljati, a vojnike da upotrebimo kao radnu snagu na Istoku.[1]
— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 15. septembra 1943.
Pozadina uredi
Nakon poraza nemačko-italijanskih snaga u Severnoj Africi, Saveznici su bombardovali Rim 16. maja 1943. godine. Nedugo zatim, tačnije 10. jula iste godine Saveznici se iskrcavaju na Siciliju, a nepuna dva meseca kasnije izvršena je i invazija na samo Apeninsko poluostrvo 3. septembra 1943. godine.
U proleće 1943, italijanska vojska je bila u rasulu, a o svemu tome se morao brinuti duče Benito Musolini, koji je gubio potporu ministara i italijanskog naroda. Uskoro je maknuo s položaja sve ministre koji su bili više verni kralju Viktoru Emanuelu nego fašističkome režimu. Takav Musolinijev potez opisan je kao napad prema kralju, koji je sve više kritikovao slabo stanje u italijanskoj vojsci. Nakon nekoliko odluka, kralj Viktor Emanuel je, verovatno, počeo da razmišlja o približavanju Saveznicima i rušenju Musolinijeva režima.
Da bi ostvario te ciljeve, kralj je zatražio pomoć Dina Grandija. Grandi je bio jedan od vodećih ljudi u fašističkoj hijerarhiji, a u mlađim danima, smatrali su ga Musolinijevim zamenikom ili alternativom. Kralj je bio motivisan i Grandijevim razmišljanjima o prilagodbi fašizma prema novoj situaciji. Razni ambasadori, kao Pjetro Badoljo, rekli su mu da razmotri mogućnost da zameni Musolinija na mestu dučea.
Tajnoj uroti se pridružio i Đuzepe Botai, drugi fašista na visokom položaju i ministar kulture, te Galeaco Ćano, verovatno drugi najmoćniji čovek u bivšoj Fašističkoj stranci i Musolinijev zet. Urotnici su imali u cilju da vrate staru moć italijanskome kralju. Dana 23. jula 1943, italijanski Parlament prestaje da bude veran Musoliniju i vraća se stara kraljevska moć. Istog dana Musolini je morao da se sastane s kraljem, gde je razrešen svih premijerskih dužnosti. Kad je odlazio sa sastanka, Musolinija su uhapsili karabinijeri i odveden je na ostrvo Pocu. Na mesto premijera došao je italijanski maršal Badoljo. Badoljevo imenovanje novim premijerom pokopalo je nade Grandiju da postane novi duče.
Imenovanje Badolja novim italijanskim premijerom nije promenilo italijanski položaj među silama Osovine. Međutim, to je bio korak napred od strane dinastije Savoja prema miru. Od tada počinju pokušaji da se sklopi mir sa Saveznicima.
Kapitulacija Italije u Jugoslaviji uredi
Nakon neprijateljskog iskrcavanja na Siciliji, u Hrvatskoj je nastalo panično raspoloženje. Očekuje se promena u vladi, koja bi trebalo da se jasno distancira od dosadašnjeg ustaškog kursa.[1]
— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 17. jula 1943.
Komanda za Jugoistok uhvatila je pre četiri dana, 16. jula 1943, jednu radio poruku Draže Mihailovića, u kojoj on, - s obzirom na najnoviji razvoj situacije na evropskim ratištima, - poziva na pojačano vršenje sabotaža u Hrvatskoj, te da njegove jedinice treba da krenu prema Jadranu, kako bi Saveznici, ako dođe do njihovog iskrcavanja, tamo srele četnike, a ne komuniste. Kako bi Titu izbila adute iz ruke, četnička propaganda treba da je jugoslovenska, a ne velikosrpska.[1]
— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 20. jula 1943.
Ako Italija istupi iz rata, onda za nas Hrvatska postaje veoma važan partner i nama je mnogo stalo da saradnja sa Poglavnikom bude dobra. Zato je važno da Nemačka ima pozitivan stav prema hrvatskoj državi. Da bi povećali samopouzdanje hrvatske armije, preporučljivo je da nemački vojni instruktori pokažu makar malo volje i da nauče nekoliko hrvatskih reči. Kako bi naglasili, da je naša borba zajednička, potrebno je da hrvatskim oficirima dodeljujemo, daleko više nego što je to bio slučaj do sada, nemačka odlikovanja.[1]
— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 7. septembra 1943.
Nakon kapitulacije Italije u Jugoslaviji, bilo je mnogo italijanskih vojnika, pa i oficira, koji su pokušali da izbegnu zarobljavanje, odlučni da ne služe Nemcima. Jedna grupa Italijana iz Knina je pokušala da se domogne partizanskih položaja. Trinaestoricu Italijana u begu uhvatili su četnici vojvode Momčila Đujića. Po vojvodinom naređenju »svi su bili streljani«.[2] Oko 700 Italijana, koji su se iz Knina sklonili u Kosovu, kod Đujića, sredinom septembra su razoružani i u pratnji grupe četnika vraćeni u Knin, Nemcima.[3]
Početkom oktobra, najveći deo italijanske divizije „Taurinenze“ uništen je ili zarobljen od strane nemačke 118. divizije, na prostoru jugozapadno od Nikšića.
Snaga neprijatelja na dalmatinskoj obali iznosi do 12 000 ljudi i oružje su dobili u takvim količinama, da to odgovara najmanje dvema italijanskim divizijama. Već danima napadaju naše položaje.[1]
— Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 5. oktobra 1943.
U septembru i oktobru 1943 jedinjenja Drugog Italijanski armija 19. pešadijske divizije "Venecija" Alpsko divizija "Taurineze" i artiljerijske grupe "Aosta" nakon pregovora komandanta Drugog Italijanski armija general Mario Roboti , komandanta divizije "Venecija" general Đovani Batista Oksilija i jugoslovenski komandant Peko Dapčević donela na strani jugoslovenskih partizana stvaranjem italijanska partizanska divizija "Garibaldi" kao jedinjenje oružanih snaga Kraljevine Italije pod operativnom potčinjavanja Jugoslovenske narodne oslobodilačke armije , nakon ulaska u oktobru 1944. sovjetska armija i bugarska armija (operativno podređena Sovjetima) na teritoriji Jugoslavije italijanskih snaga i jugoslovenske vojske narodnosovboditelna prolaze pod sovjetskom operativnim potčinjavanja.Mart-maj 1945 nakon borbi za oslobođenje teritorije Bosne i Hrvatske iz nemačkih okupacionih trupa iz italijanske divizije "Garibaldi", crtaju u Italiji po nalogu Vrhovne komande Italije u saglasnosti sa jugoslovenske vlade i sovjetske komande.
„Situacija u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva, u neposrednoj vezi sa zamišljenim, odnosno stvarnim tokom događaja na području Sredozemnog mora, znatno se zaoštrila. U očekivanju, da će kombinovani vojno-politički udar od 8. septembra dovesti do brzog sloma nemačkog južnog i jugoistočnog fronta, ustanički pokreti prerasli su u aktivna borbena dejstva. Delimično su vršene pripreme da bi se pružila ruka anglo-američkom iskrcavanju.“[4]
— Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.
Izvori uredi
- ^ a b v g d đ Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. avgust 2016), Pristupljeno 8. 4. 2013.
- ^ NOB u Dalmaciji, 8, 191.
- ^ Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. jul 2019), Pristupljeno 8. 4. 2013.
- ^ Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943., Pristupljeno 8. 4. 2013.
