Karaško-severinska županija
Karaško-severinska županija (lat. Comitatus Krassovinis et Severinensis, mađ. Krassó-Szörény vármegye, nem. Komitat Karasch-Severin, rum. Comitatul Caraş-Severin) je bila županija, odnosno upravna jedinica u ugarskom delu Austrougarske monarhije. Nastala je 1881. godine, spajanjem dvaju županija, Karaške i Severinske, a postojala je do 1918. godine. Upravno sedište županije bio je grad Lugoš (danas u sastavu Rumunije).
| Karaško-severinska županija Comitatus Krassovinis et Severinensis Krassó-Szörény vármegye Komitat Karasch-Severin Comitatul Caraş-Severin | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1881.—1918. | |||||||||||||
 Položaj županije | |||||||||||||
| Glavni grad | Lugoš | ||||||||||||
| Regija | Srednja Evropa | ||||||||||||
| Zemlja | Austrougarska monarhija | ||||||||||||
| Površina | 11.074 km2 | ||||||||||||
| Stanovništvo | 466.147 (1910) | ||||||||||||
| Događaji | |||||||||||||
| Status | Bivša županija | ||||||||||||
| Istorija | |||||||||||||
• Uspostavljeno | 1881. | ||||||||||||
• Ukinuto | 1918. | ||||||||||||
| |||||||||||||
.svg)
Površina županije bila je 11.074 km2, a u vreme zadnjeg popisa pre njenog ukidanja (1910. godine) Karaško-severinska županija je imala 466.147 stanovnika (gustina 42,1 st./km2).
Veći deo područja ove županije je danas u okviru Rumunije, dok je veoma mali deo u okviru Srbije.
Poreklo naziva uredi
Karaško-severinska županija dobila je naziv od dve starije županije, Karaške i Severinske, koje su se tu nalazile ranije. Imena ovih županija vode poreklo od reke Karaš i slovenskog plemena Severani, koje je u srednjem veku nastanjivalo ove prostore.
Prirodne odlike uredi
Karaško-severinska županija se nalazila na krajnjem jugu Habzburške Ugarske i bila je pogranična ka Kraljevini Srbiji ka jugu i Kraljevini Rumuniji ka istoku.
Prostor županije obuhvatao je jugoistočni deo Banata, koji je, za razliku od ostatka regije, izrazito planinski. Županija je bila izdeljena na niz manjih oblasti, dolina između planina u okviru jugozapadnih Karpata. Južna granica županije bio je Dunav, koji tu teče kroz Đerdapsku klisuru (ili ovde zvanu Banatsku klisuru).
Istorija uredi
Karaško-severinska županija formirana je 1881. godine, spajanjem dvaju dotadašnjih županija, Karaške i Severinske.
Tradicije županijskog uređenja na tim prostorima vodile su poreklo još iz srednjovekovnog perioda, kada je nakon uspostavljanja ugarske vlasti u 11. veku formirana Karaška županija, dok je nešto kasnije, u 13. veku obrazovana i Severinska banovina, kao pogranična oblast na krajnjim jugoistočnim granicama Ugarske. Ugarska vlast na ovim prostorima postepeno je potiskivana od sredine 16. veka, uporedo sa širenjem osmanske vlasti. Konačnom propašću Lugoško-karansebeške banovine sredinom 17. veka, celokupno područje ušlo je u sastav Temišvarskog pašaluka.
Otomanska vlast je trajala do 1718. godine, posle čega je područje uključeno u sastav Habzburške monarhije, kao zasebna pokrajina pod nazivom Tamiški Banat. Ova pokrajina se ukida 1778. godine, čime severozapadni deo ovog prostora ulazi u sastav habzburške Kraljevine Ugarske kao Karaška županija, dok jugoistočni deo ostaje u sastavu Banatske vojne granice. Budući na obodu carstva, područje je ostalo nerazvijeno i van važnih tokova razvoja. Stoga su ovu oblast zaobišla velika doseljavanja Nemaca, Mađara i drugih naroda sa severa. Najbrojnija etnička grupa ostali su Rumuni, dok su na krajnjem jugu, u klisuri bili u većini nastanjeni Srbi. U par naselja u središnjoj Krašovi, bilo je i Srba-katolika, koji su opstali do dan-danas (tzv. „Krašovani“). Malobrojno „zapadnjačko“ stanovništvo naselilo se uglavnom u gradovima i rudarskim mestima.
Banatska vojna krajina ukinuta je tokom 1872. i 1873. godine, što je bio povod da se u najistočnijem delu, na prostorima razvojačene Vlaško-banatske regimente, obrazuje nova Severinska županija. Već tokom 1880. godine, doneta je načelna odluka da se ta županija spoji sa susednom Karaškom županijom, što je i sprovedeno 1881. godine, kada je i zvanično stvorena objedinjena Karaško-severinska županija.[1]
Takvo stanje je potrajalo do 1918. godine. Neposredno nakon Prvog svetskog rata najveći deo prostora županije uključen je u okvir Rumunije, a samo mali deo u novobrazovanu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca.[2]
Prostor županije u Rumuniji najvećim delom se danas nalazi u okviru istoimenog Karaško-severinskog okruga, severni deo je u okviru Tamiškog okruga, a grad Oršava je u okrugu Mehedinci.
Prostor županije koji je danas u Srbiji, pripada AP Vojvodini. To su naselja Banatska Subotica i Dobričevo u okviru opštine Bela Crkva.
Stanovništvo uredi
- Prema popisu iz 1900, županija je imala 443.001 stanovnika.
- Prema popisu iz 1910, županija je imala 466.147 stanovnika.
Stanovništvo prema maternjem jeziku (Popis 1910):
- Rumunski = 336.082 (72,1%),
- Nemački = 55.883 (12,0%),
- Mađarski = 33.787 (7,3%),
- Srpski = 14.674 (3,1%),
- ostali jezici = 25.721 (5,5%).
Etnički razmeštaj: Iako je manje-više na području cele županije bilo mešovitih naselja, ipak se mogu uočiti određeni obrasci naseljavanja. Većinski Rumuni mahom su naseljavali sela i više, brdsko-planinske delove županije. Nemci i Mađari su uglavnom bili naseljeni u gradovima i varošicama, kao i dolinskim selima. Srpsko stanovništvo je isključivo živelo u najjužnijem delu županije, uz Dunav, u oblasti tzv. „Banatske klisure“. Tu se ono naslanjalo na maticu preko Dunava (Stig i Braničevo).
Upravna podela uredi
Početkom 20. veka, upravna podela Karaško-severinske županije bila je sledeća:
Vidi još uredi
Reference uredi
Literatura uredi
- Ilić-Mandić, Jelena (2015). „Banatska vojna krajina u 18. i 19. veku” (PDF). Usmena tradicija Banatske vojne granice: Zbornik radova. Novi Sad: Matica srpska. str. 17—33.
- Krestić, Vasilije (2013). Srbi u Ugarskoj 1790-1918. Novi Sad: Matica srpska.
- Mitrović, Andrej (1975). Razgraničenje Jugoslavije sa Mađarskom i Rumunijom 1919-1920: Prilog proučavanju jugoslovenske politike na Konferenciji mira u Parizu. Novi Sad: Institut za izučavanje istorije Vojvodine.
- Spasović, Ivana B. (2004). Banatska vojna granica i njeno ukidanje 1872. godine. Pančevo: Istorijski arhiv.
