Klinika za psihijatrijske bolesti „Dr Laza Lazarević” Beograd

Klinika za psihijatrijske bolesti „Dr Laza Lazarević” Beograd je visokospecijalizovana zdravstvena ustanova čiji je osnivač Vlada Republike Srbije. Zadatak Klinike je da obavlja visokospecijalizovanu specijalističko-konsultativnu i stacionarnu delatnost na tercijarnom nivou, kao i specijalističko-konsultativnu zdravstvenu delatnost na sekundarnom nivou zdravstvene zaštite iz oblasti psihijatrije, laboratorijsku i drugu dijagnostiku, kao i farmaceutsku zdravstvenu delatnost preko bolničke apoteke. Klinika se bavi i naučnoistraživačku delatnost, u skladu sa zakonom. Klinika je i nastavno naučna baza dodiplomske nastave Fakulteta medicinskih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Medicinskog fakulteta Univerziteta u Prištini sa sedištem u Kosovskoj Mitrovici, za naučnu oblast Psihijatrija, Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu, kao i za poslediplomsku nastavu fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Naziv	Klinika za psihijatrijske bolesti „Dr Laza Lazarević” Beograd
Osnovana	3. mart 1861.
Zemlja	Srbija
Sedište	Beograd
Adresa	Sektor Beograd: Višegradska 26 Sektor Padinska skela: bb

Klinika nastavlja višedecenijsku tradiciju lečenja psihijatrijskih bolesnika koja je 3. marta 1861. godine započela u „Domu za s’ uma sišavše” u „Doktorovoj kuli“ u Beogradu. Kao jedna od najznačajnija ustanova te vrste u Srbiji, klinika ima u svom sastavu: urgentnu psihijatriju: stacionarna odeljenja (sa oko 300 pacijenata); dnevnu bolnicu (sa oko 420 pacijenata); savetovalište i dispanzer. Direktori bolnice bili su Milutin Nenadović, Slavica Đukić-Dejanović, a sadašnji vršilac dužnosti direktora je Vesna Stefanović.

U 2021. je najavljena rekonstrukcija klinike.

Nazivi

„Dom za s uma sišavše” (1861—1881) — Bolnica za duševne bolesti (1881—1956) — Psihijatrijska bolnica (1956—1971) — Specijalna bolnica za psihijatrijska i nervna oboljenja „Dr Laza K. Lazarević" (1971—1994) — Institut za neuropsihijatrijske bolesti „Dr Laza Lazarević" (1994—2006) — Klinika za psihijatrijske bolesti „Dr Laza Lazarević”, Beograd (2006).

Uslovi koji su vladali u medicini Srbije pre osnivanja psihijatrijske službe

U srednjem veku u Srbiji su prvi put osnovane bolnice od strane vladara iz dinastije Nemanjića uz manastire za njihove potrebe ili kao sklonište za obolele od neizlečivih bolesti, među njima i one obolele od duševnih bolesti. Tako je, po ugledu na vizantijske, nastala bolnica u manastiru Hilandaru, kao i prva bolnica na tlu srednjovekovne srpske države u manastiru Studenici početkom 13. veka. U tom periodu Sava Nemanjić je imao važnu i nezaobilaznu ulogu u razvoju medicine u srednjovekovnoj Srbiji. Pored verske u srednjovekovnoj Srbiji se paralelno razvijala i naučna medicina kao deo evropske medicine, o čemu naročito svedoči Hilandarski medicinski kodeks br. 517, „zbornik spisa naučne medicine napisanih prema učenju salernsko – monpelijske škole“, veoma cenjene u ondašnjoj Evropi.

Padom srednjovekovnih srpskih zemalja pod vlast Osmanskog carstva, naglo nestaje naučna medicina, a ostaju samo narodna — svetovna i verska medicina, zbog povratka plemenskoj i patrijarhalnoj kulturi. Versku medicinu, poprilično nazadnu, praktikuju u manastirima, pa su pojedini od njih izašli na glas po lečenju određenih bolesti. Duševne bolesti su zauzimale posebno mesto u manstirskoj medicini, „jer pošto je oboleo duh, smatralo se da je najbolji lek duhovni“. Zato su pojedini manastiri, kako pravoslavni tako i katolički, važili kao jedina mesta gde se ovi bolesnici mogu uspešno lečiti i izlečiti.

Neki manastiri, poput Studenice, pojedini manastiri po Makedoniji, franjevački manastiri srednje Bosne, bili su poznati po lečenju duševno obolelih molitvom, postom i „drugim poznatim sredstvima“. Podaci iz prve dve decenije 19. veka ukazuju da su manastiri Vraćevšnica i Kalenić bili centri gde su primani bolesnici s jakim epileptičnim napadima, kao i oni koji su kao teško duševno oboleli i u tom stanju počinili ubistva ili razbojništva.

Po osnivanju Kneževine Srbije vlast je odmah prepoznala problem osoba sa invaliditetom pa je tako 1830. godine nakon popisa stanovništva evidentirala osobe sa duševnim i telesnim nedostacima. Najviše je bilo glovonemih, slepih i duševno obolelih.

Po osnivanju Kneževine Srbije potreba za otvaranjem psihijatrijske bolnice, prvi put se izazavala javnu raspravu 1837. godine, kada je jedan čovek sa znakovima duševne bolesti počinio ubistvo. Kao prelazno rešenje doneta je odluka da se lečenje duševnih bolesnika vrši u manastirima ili u kućama na obodima gradova.

Stav o ovom načinu lečenja umobolnih lica promenjen je kada se tom načinu zbrinjavanja usptotivio Mitropolit Srpske. Kao dobro upoznat sa stanjem lečenja umobolnih lica u srpskim manastirima ali i u Habzburškom carstvu, iz koga je i sam poticao, Mitropolit je predložio Popečiteljima pravde i prosvete, da se i u Srbiji, kao što je to već postojalo u 18. veku u Evropi osnuju veroispovedne bolnice za bolesne i iznemogle. Navodeći kao primer da su pravoslavni Srbi s one strane Sava i Dunava osnovali ovakve veroispovedne bolnice, pored katoličkih, gdegde i jevrejskih, o kojima su brinule crkvene opštine, a izdržavane su od priloga, pre svega onih onih ostavljanih testamentima. Mitropolit je lečenje umobolnih u manastirima u organizacionom pogledu smatrao, ne samo kao loše rešenje za umobolne već i kao loše rešenje za rad crkve, jer su ovi nevoljnici neprestano na smetnji uobičajenom manastirskom životu.

Uzimajući u obzir mitropolitovo neslaganje, i sa prvobitnim predlogom Popečiteljstava pravde i prosvete da se umobolna lica leče u manastirima, Namesništvo je pismom od 21. decembra 1839. godine naložilo Sovjetu da pitanje ovih nevoljnika „drugim načinom razmotri.“ Tako je u Namesništvu nastala ideja da se u prethodno opravljenu „Doktorovu kulu” u Beogradu smesti „Dom za s uma sišavše”. Ovaj predlog uz projekt „Ustrojstvo Doma za s uma sišavše”, Namesništvo je dostavilo Sovjetu na razmatranje, a ovo prosledilo, sa svojim mišljenjem knezu Mihailu Obrenoviću na odobrenje..

Tako je 3. marta 1861. godine na osnovu Ustrojstvo o osnivanju ustanova za osobe sa invaliditetom, osnovan „Dom za s uma sišavše“ u „Doktorovoj kuli“ u Beogradu, kao prva ustanova socijalne zaštite u Kneževini Srbiji.

Istorija

Prva psihijatrijska ustanova u Kneževini Srbiji osnovan je na osnovu državne uredbe Ustrojstvo o osnivanju Doma za s’ uma sišavše“, na koje je Knez Mihailo Obrenović stavio svoj potpis, dana 3. marta 1861. godine. Po Pravilu o ustrojeniju doma, sa potpisom kneza, ustanova je osnovana sa namenom da se;

U ovom domu primaju i u njemu imaju čuvati i lečiti s’ uma sišavša lica svake struke, zgranuta i od padajuće bolesti stradajuća, kako muška tako i ženska, i to kako odrasla, tako i deca.

Prva psihijatrijska ustanova u Kneževini Srbiji

Vidi još: Prva psihijatrijska ustanova u Kneževini Srbiji

Bolnica je osnovana Ukazom kneza Mihaila Obrenovića u „Doktorovoj kuli” koja je uz male prepravke postala bolnica za duševne bolesnike pod nazivom „Dom za s uma sišavše” (Dom za sa uma sišavše),

Doktorova kula u kojoj je osnovana prva psihijatrijska ustanova u Srbiji

„Doktorova kula“ u kojoj je osnovana bolnica, sagrađena je 1824. godine kao porodična kuća doktora Vita Romite, poreklom Italijan, koji je došao je u Beograd 1823. godine i bio lekar ondašnjeg beogradskog vezira, a docnije i kneza Miloša. On je ovu zgradu sagradio na zemljištu od oko 6,5 hektara, koje je dobio od beogradskog vezira, daleko van Utvrđene varoši, na osunčanim padinama zapadnog Vračara, u kraju zvanom Guberevac. Zgrada bila je među prvim većim arhitektonskim objektima građenim u Srbiji posle Prvog srpskog ustanka i u njenoj jedinstvenoj arhitekturi se prožimaju uticaji različitih epoha i stilova. Sagrađena je od opeke, kamena i ćeramide, i sastoji se od podruma, prizemlja i sprata, sa simetričnim rasporedom prostorija.

Namena kuće je bila dvostruka - za stanovanje i primanje pacijenata. Budući da ima fasadu od kamena i mala prozorska okna u narodu je nazvana - „Doktorova kula”.

Nakon što je doktor napustio Beograd 1827. godine, u kući su neko vreme živeli njegova supruga sa kćerkom i zetom, Bartolomeom Kunibertom, čuvenim lekarom kneza Miloša i istoričarem onovremene Srbije.

Dr Laza Lazarević je bio jedan od značajnijih lekara u istoriji psihijatrijske bolnice po kome će ova ustanova i dobiti ime 80-tih godina 20. veka

Osnivanjem „Doma za s’ uma sišavše” u Beogradu neposredno je rukovodio tadašnji načelnik Uprave saniteta dr Steva Milosavljević, a za prvog upravnika ove specijalne bolnice postavljen je fizikus beogradskog okruga dr Florijan Birg.

Dom — bolnica, nakon osnivanja imala je pet bolesnika, među kojima je prvi bolesnik bila Kata Radmanova iz Požarevca, koja se posle smrti muža odala alkoholu i prostituciji. Ona je kažnjena sa 30 kamdžija (udaraca bičem) posle čega je „sišla s uma” pa je iz zatvora poslata u bolnicu na lečenje. Pet godina kasnije bolnica je imala 20 bolesnika.

Prvi sačuvani izveštaji lekara bolnice potiču iz 1861. godine, a prva sačuvana istorija bolesti iz 1880. godine, kada se u istoriji srpske medicine pojavio dr Laza Lazarević, čije ime nosi današnja Klinika za psihijatrijske bolesti, a u čijem je sastavu i Doktorova kula. Potpis dr Laza Lazarević nalazi se na čak 50 od 150 najstarijih istorija bolesti koje su pronađene u Beogradu. Dijagnoze su bile opsine,

govoruća apatija (mesecima ne progovara ništa) ili "jedna potpuno belovesna luda samo se smeje trči i skače...

Prva klasifikacija duševnih bolesti je postavljena je krajem 19. veka, dok su dijagnozepoput melanholije, epilepsije i demencije primenjivane tek s početka 20. veka.

Pacijenti su lečeni kapima opijuma, bromovom solju, rakijom i vinom, inzulinskom komom, da bi se prvi lek pojavio 1853. godine.

Kompleks bolnice se postepeno širio kako se povećavao broj psihijatrijskih bolesnika. Tada je iz bezbednosnih razloga bolnica ograđena zidinama, ali one nisu bile garancija da se neki pacijent neće iskrasti. U bolnici su radili posebno muški i ženski paviljon, paviljoni za mirne i uznemirene, kao i paviljon za prvljave i čiste. Na ulazu u bolnicu nalazio se paviljon za opservaciju, a pacijenti su dolazili po nalogu suda, dok su oni koji su imali novca da se leče odlazili u Beč.

Ključ od bolničke kapije sačuvan je do danas, kao i jedan od starih EEG aparata, koji je i sada u funkciji.

Transformacija „Dom za s’ uma sišavše” u Bolnica za duševne bolesti

Dvadeset godina kasnije, po donošenju novog Zakona o uređenju sanitetske struke i čuvanju narodnog zdravlja, Kraljevine Srbije „Dom za s’ uma sišavše” prerastao je u Bolnicu za duševne bolesti, i time prestao sa radom pod prvobitnim nazivom.

Klinika danas

Klinika za psihijatrijske bolesti „Dr Laza Lazarević” je u prvim decenijama 21. veka restrukturisana je u više navrata u cilju intenziviranja lečenja i nege psihijatrijskih bolesnika. U okviru zdravstvene delatnosti, na klinici se sprovode dijagnostičke, psihofarmako-terapijske i psihoterapisjke metode, kao što su individualna, grupna, kognitivno-bihevioralna terapija, porodična terapija, terapija psihotrauma (EMDR).

Urgentna psihijatrijska služba Klinike danas, zbrinja psihijatrijske slučajeve iz region Beograda (preko 2, 5 miliona stanovnika) a dobrim delom i teritoriju Srbije, radom 24 sata svih 365 dana u godini. U urgentnoj psihijatrijskoj službi Klinike zbrinjavaju se bolesnici koje je uputila i/ili dovela služba hitne pomoći, kao i transportna služba drugih zdravstvenih ustanova, bolesnici u pratnji zdravstvenih radnika (lekar, medicinska sestra – tehničar), radnika obezbeđenja i/ili uz asistenciju policije, rodbine ili građana, kao i bolesnici koji dođu samoinicijativno. Na urgentnoj psihijatrijskoj službi, Klinika pregledaa se i leči godišnje između 6.500 i 7.000 upućenih pacijenata, od čega se prosečno 3.000 primi na bolničko lečenje. Od ukupnog broja bolnički lečenih pacijenata, skoro 10% prima se u prisilu, ili uz asistenciju policije, Tako se prima oko 60—70% prinudno lečenih pacijenata.

Najčešće indikacije za prijem bolesnika je izražena klinička slika psihomotornog nemira i agitacije (agresivnosti). Oko 90% svih hospitalizovanih bolesnika jedno vreme provede na lečenju u jedinicama intenzivne psihijatrijske nege.

Poliklinička služba, poznatija kao „Dispanzer”, godišnje zbrine oko 33.000 bolesnika. Od toga 900 bolesnika godišnje dolazi na prvi psihijatrijski pregled i lečenje.

Jedinica intenzivne psihijatrijske nege Klinike (u skladu sa najvišim međunarodnim standardima intenzivne psihijatrijske nege i lečenja), ima u svom sastavu jedno odeljenje intenzivne nege sa 20 postelja u delu Klinike u Padinskoj Skeli i dve organizacione jedinice sa po 12 postelja u Beogradu. Intenzivna psihijatrijska nega – nivo 2 na isti način se sprovodi i nad bolesnicima u klinički izraženom psihomotornom nemiru nastalom zbog somatske bolesti ili stanja sa izraženim somatskim poremećajima.

Ambulantno i kliničko odeljenje za adolescente „Prof. dr Jovan Veljković-Žuća“

Sredinom 2012. godine otvoreno je Kliničko odeljenje „Prof. dr Jovan Veljković-Žuća“ namenjeno za intenzivno psihijatrijsko lečenje i negu adolescenata uzrasta 14—18 godina. Odeljenje funkcioniše kao odvojena urgentna psihijatrijska služba za adolescente sa teritoriji cele R. Srbije. Kapacitet odeljenja je 20 postelja, a nakon završetka intenzivnog psihijatrijskog lečenja, adolescenti se upućuju na dalje stacionarno ili ambulantno lečenje u matičnim ustanovama.

Na Odeljenju se obavlja ambulantno zbrinjavanje ili hospitalni prijem adolescenata prema navedenim indikacijama, dijagnostika, psihijatrijsko-psihološka eksploracija, uz dopunsku neurološku eksploraciju, pedijatrijske konsultacije, opservacija i stacionarni tretman mladih pacijenata. Pošto su mentalni poremećaji bio-psihosocijalne prirode, pristup lečenju je integrativan, individualan i orijentisan na pacijenta.

Stacionar „Padinska Skela" Klinike „Dr Laza Lazarević"

Organizaciona struktura Klinike

Radi efikasnijeg i racionalnijeg obavljanja delatnosti u Klinici su obrazovane sledeće organizacione jedinice:

1. Urgentna psihijatrijska služba

2. Služba kliničkih odeljenja za dijagnostiku i lečenje psihijatrijskih bolesnika – Stacionar

2.1. Stacionar Beograd

1. Prvo odeljenje intenzivne nege – nivo 2
2. Drugo odeljenje intenzivne nege – nivo 2 za agitirane somatske bolesnike
3. Kliničko žensko odeljenje „F“
4. Kliničko muško odeljenje „K“
5. Kliničko žensko odeljenje „L“
6. Kliničko muško odeljenje „M“

2.2. Stacionar Padinska Skela

1. Odeljenje intenzivne nege – nivo 2
2. Kliničko žensko odeljenje „B“
3. Kliničko muško odeljenje „C“
4. Kliničko žensko odeljenje „D“
5. Kliničko muško odeljenje „E“
6. Kliničko odeljenje za produženo lečenje „S“

3. Ambulantno i kliničko odeljenje za adolescente

4. Dnevna bolnica za tretman psihijatrijskih bolesnika

1. Odeljenje dnevne bolnice Beograd
2. Odeljenje dnevne bolnice Padinska Skela
3. Tim za rehabilitaciju

5. Služba za specijalističko-konsultativne preglede

1. Odeljenje polikliničke psihijatrijske zaštite
2. Odsek za realizaciju medicinske mere obaveznog lečenja
3. Odsek za psihoterapiju
4. Odsek za porodičnu i socioterapiju
5. Odsek za neurofiziologiju i neurologiju
6. Kabinet za elektrokonvulzivnu terapiju (EKT)

6. Služba za naučno-istraživačku, obrazovnu i ekspertiznu delatnost i prateće stručne medicinske poslove

6.1. Odeljenje zdravstvenih saradnika

1. Odsek za psihologiju
2. Odsek za socijalni rad i specijalnu edukaciju i rehabilitaciju

6.2. Odsek za organizaciju, planiranje, evaluaciju, medicinsku informatiku i publicistiku

6.3. Odeljenje za laboratorijsku dijagnostiku

6.4. Odsek za farmaceutsku delatnost (bolnička apoteka, klinička farmakologija i sanitetsko snabdevanje)

7. Služba za nemedicinske poslove (pravne, ekonomsko-finansijske, tehničke i druge slične poslove)

7.1. Odeljenje za pravne, kadrovske, opšte i poslove bezbednosti na radu i zaštite od požara

1. Odsek za pravne i kadrovske poslove
2. Odsek za opšte poslove
3. Odsek za bezbednost, zdravlje na radu i zaštitu od požara

7.2. Odeljenje za ekonomsko-finansijske poslove

1. Odsek finansijske operative
2. Odsek knjigovodstva
3. Odsek za fakturisanje
4. Odsek nabavke, javne nabavke i skladištenje
5. Odsek ishrane

7.3. Odeljenje za tehničke i druge slične poslove

1. Odsek za tekuće održavanje
2. Odsek za održavanje higijene
3. Grupa za poslove vešeraja
4. Odsek za transport

7.4. Grupa interne revizije (IR)

Zanimljivosti

Dr Laza Lazarević kao stanar u „Domu za s’ uma sišavše”

Zanimljiv podatak je da je dr Laza Lazarević, dok je radio u Domu, jedan deo života proveo i živeći na spratu ove zgrade, sve dok se nije preselio u svoju kuću u Hilandarskoj ulici, u kojoj je proveo poslednje godine života.

Petar Kočić kao pacijent Bolnice za duševne bolesti

Jedan znameniti stanovnik Doktorove kule bio je i pisac (i političar) Petar Kočić, koji je nakon smrti svog sina počeo da pokazuje prve znake „duševnog rastrojstva". Kako izveštaji navode, „na ovaj korak se manje ili više odlučio samovoljno”.

Bolnica za duševne bolesti u Prvom svetskom ratu

Iako je Prvi svetski rat doneo mnoga zla Beogradu i Srbiji u domu je vladalo zatišje, jer su od psihijske bolnice svi zazirali i nisu želeli da „uznemiravaju ” njegove štićenike, pa je tako:

„Paradoksalno, tokom čitavog rata prva psihijatrijska bolnica u Beogradu bila, na svoj način, čudna oaza mira”.

Literatura

• Pešalj, J. (2005). Između vrača i lekara: Obeležja zdravstvene kulture. U A. Fotić (Prir.) Privatni život u srpskim zemljama u osvit modernog doba (pp. 475–504). Beograd: Klio.
• Radić, R. (2004). Bolesti i lečenje. U S. Marjanović-Dušanić i D. Popović (Prir.) Privatni život u srpskim zemljama srednjeg veka (pp. 394–418). Beograd: Klio.
• Radosavljević, N. Crkva i vera u svakodnevnom životu u 18. veku. U A. Fotić (Prir.) Privatni život u srpskim zemljama u osvit modernog doba, (pp. 377–99). Beograd: Klio.

Spoljašnje veze

• Zvanična stranica Klinike za psihijatrijske bolesti „Dr Laza Lazarević“