Klisura (Bela Palanka)
Klisura je naselje u Srbiji u opštini Bela Palanka u Pirotskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 222 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 336 stanovnika).
Klisura | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pirotski |
| Opština | Bela Palanka |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 222 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 13′ 06″ S; 22° 22′ 02″ I / 43.218333° S; 22.367166° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 451 m |
.svg)  Klisura Klisura na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 018 |
| Registarska oznaka | PI |
Istorija uredi
Stara Klisura - Kuru Česma uredi
U osmanskom dnevniku vojevanja Sulejmana Veličanstvenog iz 1521. pominje se selo pod imenom Derbend (pers. دربند - klisura), kao mesto odmora osmanske vojske na putu između Niške Banje i Pirota prilikom povratka iz osvajanja Beograda.[1] Od tog vremena do 1658. selo se pojavljuje pod raznim imenima. Do 1573. godine strani putopisci selo zovu isključivo Klisura i Suva Klisura, da bi od 1573. bio prisutan i naziv Kuru Česma (tur. kuru çeşme - suva česma). I osmanski geograf Hadži Kalfa naselje zove Kuru Česma). Ovo naselje nije se nalazilo na mestu današnje Klisure, što se vidi na osnovu putopisa anonimnog Francuza iz 1621. godine, koji tvrdi da se Klisura nalazila na sat vremena hoda od Musa-pašine Palanke. To mesto se, prema Jovanu Cvijiću, nalazilo između današnje Klisure i Kremenice.[2]
Osmanski popis Sofijskog sandžaka iz prve ili druge decenije 16. veka poznaje derbendžijsko selo Klisurica, koje je imalo 72 kuće i 23 neoženjena domaćina. Prihod od sela je iznosio 6.109 akči. Sledeći popis beleži dva sela, derbendžijsko selo Klisurica i neprivilegovano selo Klisurica. Prvo selo imalo je 54 kuće, 10 neoženjenih i 2 udovice, sa prihodom od 1.200 akči. Drugo selo imalo je 7 kuća i 1 neoženjenog, sa prihodom od 1.521 akče. Godine 1544. derbendžijsko selo Klisurica ima 30 nefera, a u rajinskom statusu 45 kuća i 6 neoženjenih, sa prihodom od 2.403 akče. Rajinsko selo Klisurica ima 11 kuća, 17 neoženjenih i 8 udovica, sa prihodom od 2.762 akče. Pri kraju veka derbendžijsko selo Klisurica ima 81 kuću i 48 neoženjenih, a rajinsko selo, sad pod imenom Mala Klisurica, 12 kuća i 10 neoženjenih.[3]
Lokalitet derbendžijske Klisurice danas je poznat kao Stara Klisura i Kuri Česma, a postoje i ostaci zidane česme. Prema predanju stanovništva današnje Klisure, Stara Klisura je 1660. uništena usled osmanskog nasilja, pošto su dva brata iz roda Ilinci opljačkala karavan sa 7 tovara zlata koji je išao iz Bosne za Carigrad. Tada su, navodno, Turci iz Pirota saznali za pljačku i izvršili pokolj nad lokalnim stanovništvom. Crkvu su zapalili, a naselje razrušili.[4]
Pećinsko selo Klisura uredi
Deo stanovništva koji je preživeo pokolj tada se preselio i osnovao današnje selo Kremenicu. Ubrzo potom su, prema tradiciji, deset porodica napravile pećinsko selo po imenu Klisura na bigrenim slapovima klisurske Dubrave. Prema tradiciji, od tih deset porodica samo dve su bile starinske porodice iz Kuru Česme. Ostatak su činili doseljenici s Kosova, knjaževačke Kamenice i pirotskog Strelca. Ostatke ovog sela otkrio je Jovan Cvijić 1894. godine. Dosad je nađeno 30 zemunica, 3 prirodne okapine, te 10-ak zatrpanih pećina. Središnji deo ove naseobine nalazi se u vrhu desne dolinske strane periodskog toka Pačke padine. Pećine se nazivaju imenima rodova koji su ih nastanjivali ili docnije koristili kao pribežišta. Dosad su poznate pećine: Đerina duvka, Misirska duvka, Popovske duvke, Budurovska duvka, Pištoljčovske duvke, Karinska duvka i Kalamkovske duvke. Pećinske prostorije su četvrtaste ili ovalne, sa podom širine 3 do 7 metara, a visine 2 do 3,5 metara. Pećine obično imaju dve jame, jednu za skladištenje žita, a drugu za skrivanje pokućstva. Zidovi nekih pećina takođe imaju otvore, a neke imaju i kamene ili drvane ploče kao poklopce za ulazna vrata.[5]
Staro Selo uredi
Zbog epidemije kuge, preživelih 12 kuća se iselilo na teme bigrenske terase Dubrave, osnivajući razređeno naselje starog tipa sa imenom Klisura u poslednjoj četvrtini 18. veka. U središtu tog sela podignut je obrok Krst Svetog Đorđa 1792. godine, koji je služio umesto crkve. Tu je podignuta zidana Stara česma. I obrok i česma još postoje. Da bi lakše kontrolisao naselje, osmanski buljukbaša Šaban je preselio Klisuru na današnju lokaciju 1860. godine. Austrijska karta iz 18. veka potvrđuje postojanje i sela Klisura i sela Kuru Česma u blizini Bele Palanke.[3]
Pećinsko naselje je od izmeštanja do 1860. godine služilo kao pribežište. U tom periodu selo je imalo svog glasnika, koji je sa uzvišenja Stojinog vrha dobošem obaveštavao kada glavnim drumom prolaze krdžalije, Čerkezi ili drugi razbojnici. Tada se stanovništvo skrivalo u duvke. Od preseljenja na današnje mesto, pećinski stanovi služe pretežno kao stočne staje. Neke pećine služe i kao smetlišta ili stočna groblja.[6]
Klisura u Kraljevini Srbiji i Kraljevini Jugoslaviji uredi
Zadružni oblik privrede zadržao se dugo u Klisuri. Porodične zadruge od preko 40 članova postojale su i 1890. godine (rodovi Đorini, Budurovi i Misirlijini).[7]
Klisura je 1900. godine dobila svoju kreditnu zadrugu (Klisurska zemljoradnička kreditna zadruga), jednu od najstarijih u Srbiji. U 1903. godini zadruga je brojala 23 zadrugara, obuhvatajući 108 domova sa 215 poreskih glava. Tri godine kasnije, zadruga je imala sopstvena sredstva od 1364,60 dinara. Zadruga je prestala sa radom već 1909. godine. Ova zadruga je imala veliki uticaj na uvođenje plugova i drugih tehničkih oruđa u belopalanačka sela, čime je poljoprivreda konačno preovladala u toj oblasti nad stočarstvom. Klisurski učitelj Anta Mladenović obrazovao je poljoprivredni rasadnik (koji je vremenom prerastao u poljoprivrednu stanicu). Ta stanica je zaslužna za uvođenje novih kultura u poljoprivredu Klisure s okolinom. Da bi se zaštitilo od trgovačke eksploatacije i zelenašenja, stanovništvo Klisure obrazovalo je zemljoradničku nabavno-prodajnu zadrugu, koja je ugašena 1931. godine. Godine 1937. osnovana je zemljoradničko-stočarska zadruga.[8]
Demografija uredi
U naselju Klisura živi 202 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 53,6 godina (50,8 kod muškaraca i 56,7 kod žena). U naselju ima 104 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,13.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 0 | 0 | ||
| 80+ | 6 | 14 | ||
| 75—79 | 8 | 12 | ||
| 70—74 | 14 | 13 | ||
| 65—69 | 13 | 11 | ||
| 60—64 | 12 | 10 | ||
| 55—59 | 4 | 9 | ||
| 50—54 | 5 | 6 | ||
| 45—49 | 8 | 2 | ||
| 40—44 | 8 | 7 | ||
| 35—39 | 7 | 2 | ||
| 30—34 | 6 | 1 | ||
| 25—29 | 2 | 4 | ||
| 20—24 | 9 | 4 | ||
| 15—19 | 6 | 3 | ||
| 10—14 | 3 | 0 | ||
| 5—9 | 1 | 6 | ||
| 0—4 | 3 | 3 | ||
| Prosek : | 50,8 | 56,7 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 108 | 29 | 61 | 12 | 6 | 0 |
| Ženski | 98 | 7 | 62 | 26 | 3 | 0 |
| UKUPNO | 206 | 36 | 123 | 38 | 9 | 0 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 39 | 5 | 0 | 2 | 18 |
| Ženski | 17 | 5 | 0 | 0 | 9 |
| UKUPNO | 56 | 10 | 0 | 2 | 27 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 4 | 2 | 0 | 0 | 3 |
| Ženski | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 |
| UKUPNO | 4 | 3 | 1 | 0 | 3 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 2 | 0 | 1 | 0 | 1 |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 2 | 0 | 1 | 1 | 1 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 0 | 0 | 0 | 1 | |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| UKUPNO | 0 | 0 | 0 | 1 | |
Reference uredi
- ^ Kostić, Mihajlo (1970). Belopalanačka kotlina. Društvenogeografska proučavanja. Beograd: Geografski institut "Jovan Cvijić". str. 34.
- ^ Kostić, Mihajlo (1970). Belopalanačka kotlina. Društvenogeografska proučavanja. Beograd: Geografski institut "Jovan Cvijić". str. 35.
- ^ a b Zirojević, Olga (1970). Carigradski drum od Beograda do Sofije: 1459-1683. Beograd: Istorijski muzej Srbije. str. 183.
- ^ Kostić, Mihajlo (1970). Belopalanačka kotlina. Društvenogeografska proučavanja. Beograd: Geografski institut "Jovan Cvijić". str. 35—36.
- ^ Kostić, Mihajlo (1970). Belopalanačka kotlina. Društvenogeografska proučavanja. Beograd: Geografski institut "Jovan Cvijić". str. 36—38.
- ^ Kostić, Mihajlo (1970). Belopalanačka kotlina. Društvenogeografska proučavanja. Beograd: Geografski institut "Jovan Cvijić". str. 38.
- ^ Kostić, Mihajlo (1970). Belopalanačka kotlina. Društvenogeografska proučavanja. Beograd: Geografski institut "Jovan Cvijić". str. 48.
- ^ Kostić, Mihajlo (1970). Belopalanačka kotlina. Društvenogeografska proučavanja. Beograd: Geografski institut "Jovan Cvijić". str. 50—51.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
