Википедија

Kovanica

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Kovanica (lingvistika).

Kovanica ili novčić je parče čvrstog metala koje se koristi kao platežno sredstvo. Imaju standardne veličine i prave se u velikim količinama. Kovanice se uglavnom prave od legure metala ili nekih drugih sintetičkih materijala. Okruglo su oblika koriste se kao novac uporedo sa novčanicama i uglavnom je najveća nominalna vredonst jedne kovanice manja od novčanice najmanje nominalne vrednosti. Najmanja kovanica iskovana je u Švajcarskoj 2020. godine. Ima lik Alberta Ajnštajna i prečnik od 2,96 milimetara.[1]

Valuta
Izbor metalnih novčića.
Kovanica iz rimskog doba

Istorijski gledano, znatna raznolikost kovanog metala (uključujući legure) i drugih materijala (npr. porcelana) korišćena je za proizvodnju kovanica za opticaj, prikupljanje i ulaganje u metal: kovani novac često služi kao pogodnije skladište za osigurnu količinu i čistoću metala od drugih poluga.[2]

Istorija uredi

Poluge i neoznačeni metali uredi

 
Bakarni ingot sa Krita. Metalni ingoti iz kasnog bronzanog doba dobili su standardne oblike, poput oblika „volove kože”, što ukazuje na to da predstavljaju standardizovane vrednosti.

Metalni ingoti, srebrne poluge ili neoznačene šipke verovatno su bili u upotrebi za razmenu među mnogim civilizacijama koje su ovladale metalurgijom. Težina i čistoća poluga bili bi ključna odrednica vrednosti. U Ahemenidskom carstvu u ranom 6. veku pre nove ere, kovanje novca još nije bilo poznato, a trampa i donekle srebrne poluge korišćene su umesto toga za trgovinu.[3] Smatra se da je praksa korišćenja srebrnih poluga za valutu takođe bila aktuelna u Centralnoj Aziji od 6. veka pre nove ere.[4] Kovanice su bile evolucija „valutnih“ sistema kasnog bronzanog doba, gde su se ingoti standardne veličine, i žetoni kao što je novac u obliku noža, koristili za čuvanje i prenos vrednosti.

Tongbej u Kini bronzanog doba (oko 1100. p. n. e.) uredi

U kasnom kineskom bronzanom dobu napravljeni su standardizovani liveni žetoni, poput onih otkrivenih u grobnici u blizini Anjanga.[5][6] To su bile replike u bronzi ranije kineske valute, kauriske školjke, te su dobile naziv bronzana školjka.[7]

Gvozdeno doba uredi

Lidijski i jonski elektrumski novac (oko 600. p. n. e.) uredi

 
Novčić Alijate iz Lidije. Oko 620/10-564/53. p. n. e.
 
Najranija urezana kovanica: elektrumski novčić Fejnsa od Efeza, 625–600. p. n. e. Lice: Jelen pase desno, ΦΑΝΕΩΣ (retrogradno). Naličje: Dva utisnuta žiga, svaki sa podignutim linijama koje se ukrštaju.[8]

Najranije kovanice uglavnom su povezani sa Anadolijom iz gvozdenog doba s kraja 7. veka p. n. e, a posebno sa kraljevstvom Lidije.[9] Rani elektrumski novčići (aluvijalna legura zlata i srebra, koji se jako razlikuju po proporcijama i obično sa oko 40–55% zlata) nisu bili standardizovani po težini, a u najranijoj fazi možda su bili ritualni predmeti, kao što su bedževi ili medalje, koje su izdavane sveštenicima.[10] Nepredvidivost sastava elektruma u prirodi implicirala je da ima promenljivu vrednost, što je uveliko otežalo njegov razvoj.[11]

Većina ranih lidijskih novčića ne uključuje pisanje („mit“ ili „natpis“), već samo sliku simbolične životinje. Stoga se datiranje ovih kovanica prvenstveno oslanja na arheološke dokaze, a najčešće citirani dokazi dolaze iz iskopavanja u Artemidinom hramu u Efesu, koji se naziva i Efeska artemisija (koja će kasnije evoluirati u jedno od Sedam čuda drevnog sveta), mesto najranijeg poznatog depozita elektrumskih novčića.[8] Budući da su u tom hramu otkriveni najstariji „novčići” iz lavlje glave, a izgleda da nisu korišćeni u trgovini, ovi predmeti možda nisu bili novčići već bedževi ili medalje koje su izdavali sveštenicima tog hrama. Anatolijska Artemida bila je Πὀτνια Θηρῶν (Potnija Teron, „Gospodarica životinja”), čiji je simbol bio jelen. Prošlo je neko vreme pre nego što su drevni novčići korišćeni za privredu i trgovinu. Čak i elektrumski novčići najmanjih apoena, možda vredni oko jedne dnevnice, bili bi previše vredni za kupovinu vekne hleba.[12] Moguće je da su prvi novčići koji su se koristili za maloprodaju na širokoj osnovi verovatno bili s malim udlom srebra, Hemiobol, starogrčki novac koji su kovali jonski Grci krajem šestog veka pne.[13]

Nasuprot tome, Herodot je pomenuo inovaciju koju su napravili Lidijci:[11]

Koliko imamo saznanja, oni [Lidijci] su bili prvi ljudi koji su uveli upotrebu zlatnog i srebrnog novca, i prvi koji su prodavali robu na malo.

— Herodot, I94[11]

Aristotel[14] i Poluks[15] pominju da je prvi izdavalac kovanog novca bio Hermodik/Demodik iz Kima.[16][17] Kim je bio grad u Eolidi, u blizini Lidije.

Još jedan primer lokalnog ponosa je spor oko kovanja novca, bilo da ga je prvi započeo Fekdon iz Argosa, ili Demodika od Kima (koja je bila žena Majdasa Frigijca i kćerka kralja Agamemenona od Kime), ili Eričtonios i Licos iz Atine, ili Lidijci (kako Ksenofan kaže) ili Naksijani (kako su mislili Anglosteni).

— Julije Poluks, Onamastikon IX.83[18]

Mnogi rani lidijski i grčki novčići kovani su pod vlašću privatnih osoba i stoga su više srodni žetonima ili značkama nego modernim kovanicama,[19] iako je zbog njihovog broja evidentno da su neki bili službena državna izdanja. Najraniji ispisani novčići su Fejnsovi, koji su datirani na period 625–600 godine pne iz Efesa u Joniji, sa natpisom ΦΑΕΝΟΣ ΕΜΙ ΣΕΜΑ (ili slično) („Ja sam bedž/znak/spomen Fejnesa/svetlosti“),[20] ili samo noseći ime ΦΑΝΕΟΣ („Fejnsov“).

Prvi elektrumski novčići koje je izdao monarh su oni koje je kovao kralj Alijat Lidijski (umro oko 560. p. n. e.), zbog čega se ovaj kralj ponekad pominje kao začetnik kovanja novca.[21]

Reference uredi

  1. ^ „Švajcarska napravila najmanju kovanicu na svetu od svega tri milimetra”. Politika. 23. 1. 2020. Pristupljeno 24. 1. 2020. 
  2. ^ Tony Clayton. „Comprehensive list of metals and their alloys which have been used at various times, in coins for all types of purposes”. coinsoftheuk.co.uk. Pristupljeno 2018-08-15. 
  3. ^ Metcalf, William E. (2016). The Oxford Handbook of Greek and Roman Coinage (na jeziku: engleski). Oxford University Press. str. 61—65. ISBN 9780199372188. 
  4. ^ Discovery of a hoard of currency with silver bars near Malayer, dated circa 600 BCE, with photographs in Bivar, Adrian David Hugh. Hoard of Ingot-Currency of the Median Period from Nūsh-i Jān, near Malayir (1971) (na jeziku: engleski). str. 97–111. 
  5. ^ „中國最早金屬鑄幣 商代晚期鑄造銅貝-河南概況”. Big5.henan.gov.cn. Arhivirano iz originala 2012-03-17. g. Pristupljeno 2012-05-22. 
  6. ^ Giedroyc, Richard (2006-11-15). The Everything Coin Collecting Book: All You Need to Start Your Collection …. ISBN 9781593375683. Arhivirano iz originala 2013-05-28. g. Pristupljeno 2012-05-21. 
  7. ^ YK Kwan. „A snap shot view of The history of China by YK Kwan”. Chinesechinese.net. Arhivirano iz originala 2012-05-03. g. Pristupljeno 2012-05-21. 
  8. ^ a b CNG: IONIA, Ephesos. Phanes. Circa 625–600 BC. EL Trite (14mm, 4.67 g). 
  9. ^ M. Kroll, review of G. Le Rider's La naissance de la monnaie, Schweizerische Numismatische Rundschau 80 (2001), p. 526. D. Sear, Greek Coins and Their Values Vol. 2, Seaby, London, 1979, p. 317.
  10. ^ "The Types of Greek Coins" An Archaeological Essay by Percy Gardner 1883 p.42 "Considering these and other facts it may be held to be probable, if not absolutely proved, that priests first issued stamped coin, and that the first mints were in Greek temples."
  11. ^ a b v Metcalf, William E. (2016). The Oxford Handbook of Greek and Roman Coinage (na jeziku: engleski). Oxford University Press. str. 49—50. ISBN 9780199372188. 
  12. ^ "Hoards, Small Change, and the Origin of Capitalism," Journal of the Hellenistic Studies 84 (1964), p. 89
  13. ^ M. Mitchiner, Ancient Trade and Early Coinage, Hawkins Publications, London, 2004, p. 214
  14. ^ fr. 611,37, ed. V. Rose
  15. ^ Onamastikon IX.83
  16. ^ Muscarella, Oscar White (2013-06-07). Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East: Sites, Cultures, and Proveniences. ISBN 978-9004236691. 
  17. ^ Muscarella, Oscar White (15. 6. 2013). Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East: Sites, Cultures, and Proveniences. ISBN 978-9004236691. 
  18. ^ Muscarella, Oscar White (15. 6. 2013). Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East: Sites, Cultures, and Proveniences. ISBN 978-9004236691. 
  19. ^ G. Hanfmann, pp. 73, 77. R. Seaford, p. 128, points out, "The nearly total lack of … coins in the excavated commercial-industrial areas of Sardis suggests that they were concentrated in the hands of the king and possibly wealthy merchants."
  20. ^ For the translation of "sēma" as tomb, see "ΣΕΜΑ ΦΡΑΣΙΚΛΕΙΑΣ"
  21. ^ A. Ramage, "Golden Sardis", King Croesus' Gold: Excavations at Sardis and the History of Gold Refining, edited by A. Ramage and P. Craddock, Harvard University Press, Cambridge, 2000, p. 18.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

  Mediji vezani za članak Kovanica na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кованица&oldid=27752726”