Википедија

Kopaonik

највећи планински масив у Србији
Ukoliko ste tražili nacionalni park, pogledajte članak Nacionalni park Kopaonik.
Za druge upotrebe, pogledajte Kopaonik (višeznačna odrednica).

Kopaonik (poznat i kao Srebrna planina) je najveći planinski masiv u južnoj Srbiji koji se pruža od severozapada ka jugoistoku dužinom od oko 75 km, dosežući u srednjem delu širinu od oko 40 km. Jedan njegov deo je zaštićena zona pod imenom nacionalni park Kopaonik u okviru koga postoji veći broj zaštićenih prirodnih celina, a na njemu se nalazi i najveći skijaški centar u Srbiji. Njegov najviši vrh je Pančićev vrh sa 2017 m nmv. na kome se nalazi mauzolej čuvenog srpskog prirodnjaka po kome je dobio ime, oko koga se nalazi baza vojske Srbije. Ceo masiv je dobio naziv po velikom rudnom bogatstvu koje je na njemu eksploatisano još od srednjeg veka, a na njegovom širem prostoru je smešten čitav niz kulturno-istorijskih spomenika iz perioda od XII do XV veka. Zahvaljujući razvijenom turističkom centru sa savremenim hotelima i pratećim objektima, Kopaonik predstavlja jednu od najpopularnijih turističkih destinacija u Srbiji.

Kopaonik
Geografske karakteristike
Najviša tačkaPančićev vrh
Ndm. visina2017 m
Koordinate43° 16′ 10″ S; 20° 49′ 29″ I / 43.26945° S; 20.8247° I / 43.26945; 20.8247
43° 16′ 10″ S; 20° 49′ 29″ I / 43.26945° S; 20.8247° I / 43.26945; 20.8247
Geografija
Kopaonik na karti Srbije
Kopaonik
Kopaonik
Države Srbija
MasivDinarske planine
GrupaKopaoničke planine
Kopaonik - Pančićev vrh
Kopaonik - Nebeske stolice
Hotel - Nebeske stolice
Obronci Kopaonika, pogled sa vidikovca na magistralnom putu 207, Raška-Brus

Geološki sastav uredi

U građi Kopaonika učestvuju sve tri grupe stena. Njegovo jezgro sačinjeno je od intruzivne mase tonalitskog granita, koga od serpentinske mase odvaja zona škriljaca. Meridijanski pravac pružanja granitnog jezgra odredio je i pravac pružanja glavnog bila Kopaonika. U sastav ove planine ulaze još andezit i dacit, izlivne magmatske stene, odnosno krečnjaci i peščari, koji se prema načinu postanka klasifikuju kao sedimentne stene. Najvažnije rude Kopaonika nalaze se u pomenutim izlivnim magmatskim stenama.

Raniji naziv najvišeg vrha bio je Suvo Rudište, a poticao je od mnogobrojnih rudnih žica koje izbijaju oko njega. Ovo je bio jedan od brojnih toponima koji ukazuju na rudno bogatstvo Kopaonika.[1]

Reljef uredi

Kopaonik ima karakter horsta jer je sa svih strana ograničen rasedima (donjoibarski, župski, zapadnomoravski i kosovski).

Raščlanjen je dolinama, između njegovih vrhova nalaze se prevoji, a na planinskim stranama javljaju se površi (fluvijalna kopaonička površ). Središnji deo planine je prostrana, fluvijalna zatalasana površ visoka oko 1 700 m (nv), koja se naziva „Ravni Kopaonik”.[1] Oko površi se dižu Suvo Rudište sa Pančićevim (Milanovim) vrhom (2017 m), Karaman (1934 m), Gobelja (1834 m) i dr. Jugoistočno od Suvog Rudišta greben Kopaonika je sužen i raščlanjen u niz plastastih uzvišenja: Čardak (1590 m), Šatorica (1750 m) i Oštro koplje (1789 m), između kojih su široke presedline.

Sa zapadne strane, od Ibarske magistrale, vode dva puta za Ravni Kopaonik, jedan od Biljanovca uz Jošaničku reku, a drugi od Rudnice; i sa istočne strane od Kruševca i Toplice preko Brzeća. Od Ravnog Kopaonika odvaja se njegov istočni ogranak sa spuštanjem na prevoj Mramor (1140 m), zatim se penje ka Velikoj ogledni (1359 m) i talasastim grebenom Vrata (1072 m), Počar (1163 m) završava sa Javorcem i njegovim vrhom Žurla (869 m), spuštajući se strmo u Jankovu klisuru koja ga odvaja od planine Jastrebac.

Vrhovi na Kopaoniku¹
Ime Visina (m nmv) Napomena
Kukavica (Jadovnik) 1726 deo centralnog masiva
Treska 1622 deo centralnog masiva
Vučak 1714 nalazi se na Banjskom delu centralnog masiva
Oštri krš 1741
Velika Gobelja 1934 deo centralnog masiva
Veliki Karaman (Vučji krš ili Vučak) 1936 deo centralnog masiva
Mali Karaman 1917 deo centralnog masiva
Suvo Rudište 1976 deo centralnog masiva
Pančićev vrh 2017 deo centralnog masiva
Bugarin 1636 deo centralnog masiva
Nebeske stolice 1913 deo centralnog masiva
Bećirovac 1782 deo centralnog masiva
Vojetin 1561 deo centralnog masiva
Debela glava 1379
Veliki Čir 1369
Pilatovica 1703
Musinac 1725
Šatorica 1750
Oštro koplje (Bajrak) 1790 najviši vrh južnog Kopaonika
Barelj 1583
Manji vrhovi centralnog dela masiva Kopaonika²
Ime Visina (m nmv) Napomena
Mala Gobelja 1854
Markove stene 1721 skupina velikih granitnih blokova
Suvi vrh 1696 skupina velikih granitnih blokova
Lisičija stena 1686 skupina velikih granitnih blokova
Suvi Jelak 1662
Velika Šiljača 1625
Visoki Deo 1616
Struga 1608
Velika stena 1599
Bele Čuke 1544
Palež 1478
Prvanovica 1464
Prevoji na Ravnom Kopaoniku²
Ime Visina (m nmv) Spaja
Pajino preslo 1804 Mali Karaman sa Suvim Rudištem
Jaram 1778 Veliku Gobelju sa Velikim Karamanom (Vučkom)
Raskrsnica 1514 Donji Babin Grob sa Kukavicom
Velika greda 1440 Gredu sa Pašinim Bačištem
¹Podaci su preuzeti sa karte VGI iz 1986. godine, a vrhovi su poređani po položaju od severa ka jugu.[2]
²Podaci su preuzeti sa planinarsko-turističke karte Kopaonika iz 1992. godine, a poređani po visini[3].

Klima uredi

Sa skoro 200 sunčanih dana godišnje, Kopaonik zaslužuje svoje drugo ime „Sunčana planina“. Južni položaj, visina i otvorenost terena sprečava zadržavanje oblaka nad planinom. Hladan vazduh pada u okolne ravnice i uvale, tako da zimske temperature nisu preniske. Prosečna godišnja temperatura je 3,7 °C. Sneg počinje krajem novembra i traje do maja, prosečno 159 dana godišnje. Nivo padavina je veći od 1000 mm godišnje.

Prosečno mesečno i godišnje osunčavanje na Kopaoniku¹
Merna stanica Jan. Feb. Mart Apr. Maj Jun Jul Avg. Sep. Okt. Nov. Dec. God.
Moguće prosečno mesečno i godišnje osunčavanje na Kopaoniku
Kopaonik 291 295 370 403 456 560 466 432 375 342 291 280 4461
Stvarno prosečno mesečno i godišnje osunčavanje na Kopaoniku
Kopaonik 82 92 118 141 161 170 242 241 195 137 90 73 1741
Priština 73 102 140 189 224 261 311 299 230 172 94 67 2162
Kraljevo 63 87 129 176 205 230 273 267 207 154 86 54 1929
Beograd 68 88 138 184 224 256 292 274 220 174 87 55 2060
¹Podaci su dobijeni od republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije, a podaci za veće gradove oko Kopaonika i Beograd su iznete radi poređenja[4].
Temperaturna kretanja na Kopaoniku¹
Merna stanica Nmv. Jan. Feb. Mart Apr. Maj Jun Jul Avg. Sep. Okt. Nov. Dec. God. Kol. Zima Leto
Ravni Kopaonik 1710 -6.0 -5.2 -2.7 11.6 11.9 -0.1 -3.8 2.9 17.9 -5.0 11.0
Pančićev vrh 2017 -7.4 -6.9 -5.1 10.1 10.2 -0.6 -3.6 1.7 17.6 -6.0 9.6
Priština 573 -1.2 1.1 5.1 19.6 19.5 4.7 0.4 9.8 20.8 0.1 18.9
Kraljevo 219 -0.2 2.3 6.6 20.8 20.4 5.8 1.5 11.1 21.0 1.2 20.1
Beograd 132 0.6 2.4 7.0 22.1 21.8 6.9 2.7 12.0 21.5 1.9 21.4
¹Podaci su dobijeni od republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije, a podaci za veće gradove oko Kopaonika i Beograd su iznete radi poređenja[4].
Trajanje snežnog pokrivača na Kopaoniku¹
Merna stanica Nmv. Početak Kraj Trajanje
Lešak 12. decembar 5. mart 84 dana
Jošanička Banja 555 11. decembar 19. mart 99 dana
Kuršumlija 383 8. decembar 17. mart 100 dana
Podujevo 620 12. decembar 26. mart 105 dana
Ravni Kopaonik 1710 13. oktobar 12. maj 212 dana
¹Podaci su dobijeni od republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije, a podaci za veće gradove oko Kopaonika i Beograd su iznete radi poređenja[4].

Flora i fauna uredi

 
Opština Raška - Kopaonik, endemski ljiljan
 
Opština Raška - Kopaonik, endemska čuvarkuća
 
Flora Kopaonika

Na Kopaoniku je najrasprostranjenija raskomadana šumsko-pašnjačka zona središnje Srbije. Na višim delovima je četinarska smrčeva i jelova, a po stranama bukova i hrastova šuma.

Kopaonik je mesto na kome se mogu naći primerci endemske flore kao što su kopaonička čuvarkuća (Sempervivum kopaonicense Pancic), Pančićeva potočarka (Cardamine Pancici) i kopaonička ljubičica (Viola kopaonicensis).

Od mnogobrojnih životinjskih vrsta najznačajniji su sivi soko (Falco peregrinus), suri orao (Aquila chrysaetos), buljina (Bubo bubo), divlja mačka (Felix silvestris) i srna (Capreolus capreolus).

Ihtiofauna većih vodotokova na Kopaoniku i njegovoj okolini
Reka/Jezero Vrste
Bistrička reka krkuša i klen
Brvenica pastrmka, krkuša i klen
Brzećka reka pastrmka
Jezero Gazivode šaran, skobalj, ukljeva, klen i druge
Gobeljska reka pastrmka
Gokčanica pastrmka, krkuša i klen
Đerekarska reka pastrmka
Zlatarsko jezero šaran, smuđ, linjak, deverika, karaš, štuka i druge
Ibar šaran, skobalj, krkuša, mrena, som, belica, platica i klen
Jošanica pastrmka, krkuša, platica i klen
Krivorečka reka pastrmka
Paljevka pastrmka
Planska reka pastrmka i krkuša
Rasina krkuša, bela riba i klen
Rudnička reka pastrmka, krkuša i klen
Samokovka pastrmka
Studenica pastrmka, krkuša, mrena i klen
Podaci su preuzeti iz knjige Miodraga Jemuovića [5].
Veći vodotokovi na Kopaoniku po slivovima kojima pripadaju
Sliv Vodotokovi
Ibarski¹ Bistrička reka, Gobeljska reka, Rudnička reka (Barska i Lisinska reka), Samokovka
Rasinski¹ Bela reka, Brzećka, Graševačka
Toplički² Duboka, Đerekarska reka, Zaplaninska reka
¹zapadnomoravski sliv; ²južnomoravski sliv

Privreda uredi

 
Opština Raška - Kopaonik
 
Hoteli na Kopaoniku

Stočarstvo je glavno zanimanje stanovništva, a u novije vreme turizam. Kopaonik je već u srednjem veku bio rudarska oblast, pa su iz tog perioda ostali mnogi potkopi, nazivi i rudarski alati. Rudarstvo je obnovljeno u novije vreme, naročito u Trepči, koja na obroncima ove planine ima velika nalazišta olovno-cinkane rude. U samom podnožju Pančićevog vrha se nalazi rudnik Belo Brdo.

Danas je na Ravnom Kopaoniku veliki turistički planinski centar, sa brojnim smeštajnim kapacitetima, sistemom smučarskih staza i žičara i drugom infrastrukturom. Drugi takav kompleks se razvija kod sela Brzeća na istočnoj padini, gde u hotelima, apartmanima i kućama ima oko 1.000 ležaja. Planinski dom je podignut još 1935.[6]

Privlačnost Kopaonika leži u izuzetnoj dinamici njegovog reljefa. Prostrani planinski pašnjaci guste zimzelene i mešovite šume, kao i planinski vrhovi sa kojih se vide Šar planina, Stara Planina kao i ostale okolne planine ostaju u neizbrisivom sećanju svih koji su posetili ovu planinsku lepoticu.

Termalni izvori i banje uredi

Na Kopaoniku, u oblasti Jelovarnik i na nadmorskoj visini od oko 1.500 m, nalazi se vodopad visok 71 m, u okviru nacionalnog parka. [7]U regionu planine ima dosta termalnih izvora. Vrlo su poznate Vrnjačka Banja, Mataruška Banja i Sijarinska Banja. U samom podnožju nalazi se Jošanička Banja (termalni izvor, 78 °C), Lukovska Banja (36—56 °C) i Kuršumlijska Banja (38—57 °C). Pored termalnih izvora na Kopaoniku postoje i mineralni izvori kao i izvor niskoradioaktivne vode(najradioaktivniji u Srbiji) Krčmar na visini od 1950 m i Marine vode na visini od 1700 m.

Kulturno–istorijski spomenici na području Kopaonika uredi

 
Opština Raška - Kopaonik, Crkvine
 
Opština Raška - Kopaonik, Crkvine
 
Opština Raška - Kopaonik, Crkvine
 
Crkvine-Nebeske stolice

U okolini Kopaonika postoji veliki broj kulturno—istorijskih spomenika. Neki od njih su:

  • Ostaci srednjovekovnog manastira tzv. Crkvine kod Nebeskih stolica podno samog Pančićevog vrha
  • Ostaci srednjovekovnog puta — Kukavica (oko 4 km)
  • Ostaci srednjovekovnog rudnika — Gvozdac, selo Zaplanina, Smokovska reka, Kadijevac, Suvo Rudište, Brzećka reka, Bela reka,
  • Građevine sakralne arhitekture — svetilište Metođe, crkva Sv. Petra i Pavla u Krivoj reci,
  • Građevina iz turskog perioda — tursko kupatilo u Jošaničkoj banji
  • Spomenici iz oslobodilačkih ratova: spomenik na Mramoru, spomenici Đački grob, Raskrsnica, spomenik žrtvama fašizma u Krivoj Reci,
  • Pančićev mauzolej (smešten u kompleksu specijalne namene)
  • Značajni istorijski objekti — Mijatovića jaz, seoske kuće: selo Lisina, selo Đorđevići, selo Crna Glava, selo Kriva Reka, selo Brzeće, vodenice i pilane: Brzeće, Kriva Reka, Gobeljska reka, Jošanička Banja.

Srednjovekovni gradovi uredi

Manastiri uredi

NATO dejstva na području Kopaonika uredi

 
MINE! (znak koji upozorava na kasetne bombe zaostale iz NATO agresije)

Tokom NATO agresije na SRJ, avioni NATO pakta dejstvovali su po vojnim i civilnim ciljevima na području zakonom zaštićenog nacionalnog parka Kopaonik. Prve večeri agresije raketirana je radarska infrastruktura i prateći objekti na Pančićevom vrhu i tom prilikom je mauzolej Josifa Pančića pretrpeo manja oštećenja. Pored raketiranja vojnih objekata na samom vrhu NATO avioni su na širem području Pančićevog vrha izručili veću količinu kasetnih bombi čija je upotreba zabranjena, zbog čega je kretanje van puta na tom delu opasno po život o čemu jasno svedoče znaci upozorenja. O postojanju zaostalih kasetnih bombi svedoče i požari koje su one pokrenule proteklih godina u kojima je stradala samo biljna zajednica kleke i borovnice.

NATO avijacija je 13. aprila dejstvovala po hotelu Bačište koji je spaljen do temelja, a kretanje po obližnjoj šumi je strogo zabranjeno, zbog opasnosti od neaktiviranih kasetnih bombi.

Tokom leta 2005. godine predeo u okolini porušenog hotela Bačište je očišćen od 23 zaostale kasetne bombe. Lokacije u blizini Pančićevog vrha Krčmar 1 i 2 i Duboka 1 su očišćene od kasetnih bombi tokom 2006. godine i tom prilikom je pronađeno 70 zaostalih mina.

Vidi još uredi

Galerija uredi

  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Markov kamen
  •  
    Opština Raška - Kopaonik
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Samokovka
  •  
    Opština Raška, kanjon reke Samokovke -Kopaonik
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Kozje stene
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Markov kamen
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Markov kamen
  •  
    Opština Raška - Kopaonik
  •  
    Opština Raška - Kopaonik
  •  
    Opština Raška - Kopaonik
  •  
    Opština Raška - Kopaonik
  •  
    Opština Raška - Kopaonik
  •  
    Opština Raška, kanjon reke Samokovke -Kopaonik
  •  
    Opština Raška, kanjon reke Samokovke -Kopaonik
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Kadijevac
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Đorov most
  •  
    Opština Raška - Kopaonik, Đorov most
  •  
    Pančićev vrh — pogled sa manastira Đurđevi stupovi
  •  
    Hotel na Kopaoniku
  •  
    Padine Kopaonika
  •  
    Konaci
  •  
    Prvobitni planinarski dom na Kopaoniku
  •  
    Hotel na Kopaoniku
  •  
    Bajkovita brda Kopaonika
  •  
    Kopaonik
  •  
    Detalj sa Kopa
  •  
    Nebo
  •  
    Žičara
  •  
    Žičara Kop
  •  
    Šuma na Kopaoniku
  •  
    Pogled sa vrha planine

Reference uredi

  1. ^ a b Marković, Dr Jovan Đ.; Pavlović, Dr Mila A. (1995). Geografske regije Jugoslavije (Srbija i Crna Gora). Beograd: SAVREMENA ADMINISTRACIJA. str. 139. 
  2. ^ Radović, Jelena; Radović, Miladin (2005). Kopaonik : vodič (na jeziku: srpski). Kopaonik: Javno preduzeće Nacionalni park. ISBN 978-86-83249-01-5. 
  3. ^ „Prirodne odlike”. Kopaonik - infoKOP (na jeziku: srpski). Pristupljeno 27. 12. 2017. 
  4. ^ a b v Jelena i Miladin – Buda Radović, „Kopaonik: vodič“ (drugo izdanje), Kopaonik 2005. ISBN 86-83249-01-8
  5. ^ Miodrag Jemuović, „Kopaonik: turistički vodič“, Beograd 1992. ISBN 86-7041-016-8
  6. ^ "Politika", 21. nov. 1935
  7. ^ „Lepote Srbije - vodopadi za koje niste čule”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2015. g. Pristupljeno 11. 07. 2015. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Копаоник&oldid=27592221”