Kotromanići

Kotromanići su bili srpska vladarska dinastija u srednjovjekovnoj Bosni, koja je vladala približno od 1250. do 1463. godine.

Kotromanić
Moderna rekonstrukcija grba Kotromanića
Država	Banovina Bosna Kraljevina Bosna
Vladarska titula	ban kralj
Osnivač	Prijezda I
Posljednji vladar	Stefan Tomašević
Vladavina	približno od 1250. do 1463.
Nacionalnost	srpska
Vjera	pravoslavna Crkva bosanska katolička (Stefan Tomaš Ostojić Kotromanić i Stefan Tomašević Kotromanić)

Istorija

Grb Kotromanića

Porijeklo joj nije u potpunosti razjašnjeno. Postoje različite spekulacije o tome, prikaz kojih se može naći u djelima Orbinija i drugih. Prvi poznati član dinastije, ban Prijezda I (1254 — nakon 1287), bio je rođak i naslednik bosanskoga bana Mateja Ninoslava. Prijezdu su naslijedili sinovi Prijezda II i Stefan I, zvan Kotroman, po kojem je dinastija dobila ime. Banovali su zajedno približno do 1290, a potom je čast bosanskog bana obavljao sam Stefan. Oko 1302. potisnuo ga je Mladen I Bribirski, koji je zavladao kao „ban bosanski“. Pri kraju njegove vladavine bansku vlast u Bosni preuzeo je sin Stefana I, Stefan II, najprije kao vazal Mladena II Bribirskoga, a zatim kao samostalan vladar (1322—1353).

Za vrijeme njegove vladavine (Stefana II Kotromanića) Bosna se znatno teritorijalno proširila. Udvostručio je teritoriju Bosne, pa tako u jednoj povelji piše "da ban vlada zemljom od Save do mora i od Cetine do Drine". Njegova kći Jelisaveta Kotromanić udala se za ugarskog kralja Lajoša I Anžujskog.

Stefana II naslijedio je bratanac Stefan Tvrtko I (ban 1353—1377; kralj 1377—1391), najistaknutiji vladar dinastije, koji se u manastiru Mileševi, na grobu Svetog Save krunisao sa srpskog kralja. Od vremena njegove vladavine rusag Bosanski birao je vladare isključivo iz roda Kotromanića. Za vrijeme Tvrtkovog naslednika Stefana Dabiše (1391—1395) ojačala je moć bosanskih velikaša Hrvoja Vukčića, Pavla Radinovića i Sandalja Hranića Kosače, koji su uticali na izbor pojedinih vladara u Bosni. Dabiša se u ljeto 1394. godine odrekao Hrvatske i Dalmacije i prepustio ih ugarskom kralju Žigmundu. Postao je vazal ugarskog kralja, a sa bosanskom vlastelom se dogovorio, da posle njegove smrti Žigmund Luksemburški postane kralj Bosne. Nakon kratke vladavine Dabiše naslijeđuje ga njegova udovica Jelene Grube (1395—1398), za čije se vladavine znatno osamostalila vlastela. Vlastela je tada počela da prisvaja izvjesna vladarska prava kao što su ubiranje carina. Održala je vlast do maja 1398. godine kada na presto Srba Bosne dolazi Stefan Ostoja koji je dva puta vladao prva vladavina (1398—1404), a druga vladavina (1409—1418). Kao protivnik ugarskog kralja, ratovao je sa Dubrovnikom 1403. godine, te čim je Žigmund ojačao, sklopio je sa njim savez i napustio dotadašnji sa Ladislavom Napuljskim, što je bio razlog njegovog zbacivanja sa vlasti, a za novog kralja izabran je Stefan Tvrtko II (1404—1409, 1421—1443), sin Tvrtka I. Slomivši otpor bosanskog plemstva ugarski kralj 1409. godine vraća na presto Stefana Ostoju. Formalno je priznata Žigmundova vlast, a tada je Bosna izgubila veći broj gradova, a na sjeveru je obrazovana oblast Usore koja je bila pod neposrednom upravom ugarskog kralja. Posle smrti Stjepana Vukčića 1416. godine, Ostoja se ženi njegovom udovicom te na taj način širi bosansku državu. Ostoju nasleđuje Stefan Ostojić (1418—1421), njegov sin koji vlada kratko, sa prestola je zbačen sredinom 1420. godine, a ostaje aktivan sve do aprila sledeće godine, nakon čega mu se gubi trag. Uz tursku pomoć, po drugi put kao kralj Srba, Bosne i Primorja kruniše se Tvrtko II, koji je brzo sredio situaciju u zemlji i poveo samostalnu politiku prema Turcima, približivši se kralju Žigmundu. Taj potez uznemirio je Turke koji nakon toga u Bosnu dovode Ostojinog sina Radivoja 1433. godine, koga uz pomoć velikaša Sandalja Hranića, Radoslava Pavlovića i despota Đurđa Brankovića, dovode kratkotrajno na presto Bosne. Tada Tvrtko drugi bježi u Ugarsku, a Radivoje Ostojić počinje da vlada Bosnom. Njegova vladavina traje skoro pune dvije godine, za to vrijeme Radivoje nije uspio objezbjediti trajno priznanje, kako u susjednim zemljama tako ni u zemlji. Poslije smrti Sandalja Hranića, Tvrtko II vraća se u Bosnu, marta 1435. godine. Naslednik Sandalja Hranića, Stefan Vukčić Kosača poziva Turke u Bosnu sredinom 1435. godine. Sledeće godine kralj je vodio pregovore oko izmirenja sa Stefanom Vukčićem, no otvoreno neprijateljstvo sa Kosačom izbilo je 1443. godine, kada je otvoreni sukob inicirao Tvrtko II Kotromanić. Sukob nije dugo trajao jer se kralj odmah obratio Dubrovniku od koga je tražio da posreduje u miru. Ta inicijativa je bila Tvrtkova zadnja aktivnost. Umire mjeseca novembra 1443. godine, nakon čega na srpski presto u Bosni nakon dolazi Stefan Tomaš (1443—1461) sin kralja Ostoje. Odmah se dao u akciju te je suzbio Stefana Vukčića i protjerao ga iz zapadnog Huma, od Turaka je iste 1444. godine maja mjeseca oslobodio Srebrenicu. Te godine došlo je do saveza između Stefana Vukčića Kosače i despota Đurđa, pa je tako sklopljen mir već 1446. godine, kada je Stefan Tomaš oženio Katarinu kći Stefana Vukčića.

Titulu srpskog despota Tomaš je dobio 21. marta 1459. godine, kada prima nečelstvo srpsko. On je isticao da je titulu despota dobio uz složnu volju svih Srba. Padom Smedereva 20. juna 1459. godine, prestala je da postoji srpska despotovina, što je označilo i početak kraja Bosne. Dobivši od pape nadu za pomoć u odbrani od Turaka, narednih godina, kralj je bio zaokupljen nasilnim pokušajima prekrštavanja bosanskih krstjana u katolicizam. Njegove akcije u prekrštavanju su bile bez rezultata. Kralj Stefan Tomaš umro je jula 1461. godine, a na njegovo mjesto dolazi Stefana Tomaševića.

Novi kralj je u proljeće 1462. godine odbio plaćanje harača Turcima i priznao ugarsku vrhovnu vlast, u nadi da će hrišćanska Evropa pomoći Srbima u odbrani od Turaka. Početkom 1463. godine, Turska vojska je krenula u osvajanje Bosne. Vojsku je predvodio lično sultan Mehmed II, Turci su preko Sjenice i Drine prodrli u Bosnu. Iste godine Bosna je pala, a dinastija Kotromanića nestala je s osmanskim osvajanjem srednjovjekovne Bosne 1463, pogubljenjem posljednjega kralja Stefana Tomaševića (1461—1463) te smrću njegovog strica Radivoja Ostojića.

Vjeruje se da su Kotromanići slavili Svetog Grigorija Nazijanskog.

Glavni posjedi nalazili su im se u srednjoj Bosni, u dolini rijeke Bosne do Vranduka i u župi Lašvi. Od značajnijih gradova posjedovali su Visoko, Sutjesku, Bobovac, Fojnicu i Kreševo te okolna rudarska naselja. Smrću Hrvoja Vukčića stekli su Plivsku i Lučku župu s Jajcem, u kojem su stolovala dva posljednja bosanska kralja.

Vladarski rodoslov

• ban Prijezda I (1250—1287)
• ban Prijezda II (1290—1322) / ban Stefan I Kotromanić (1290—1314)
• ban Stefan II Kotromanić (1322—1353)
• ban Stefan Tvrtko I Kotromanić, (1353—1391), kralj od 1377. godine
• kralj Stefan Dabiša (1391—1398)
• kralj Stefan Ostoja Kotromanić (1398—1404)
• kralj Stefan Tvrtko II Kotromanić (1404—1409)
• kralj Stefan Ostoja Kotromanić (1409—1418)
• kralj Stefan Ostojić (1418—1421)
• kralj Stefan Tvrtko II Kotromanić (1421—1443)
• kralj Stefan Tomaš (1443—1461)
• kralj Stefan Tomašević (1461—1463)

Vidi još

• Bosna u srednjem veku

Literatura

• Antić, Čedomir; Kecmanović, Nenad (2016). Istorija Republike Srpske. Beograd: Nedeljnik. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2002). Rodoslovi srpskih dinastija. Novi Sad: Platoneum. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2008). Srpske dinastije (2. izd.). Beograd: Službeni glasnik. 
• Glušac, Vaso (1992). Istina o bogomilima : istorijska rasprava. Beograd: Književne novine. 
• Isailović, Neven (2018). „Pomeni srpskog imena u srednjovekovnim bosanskim ispravama” (PDF). Srpsko pisano nasljeđe i istorija srednjovjekovne Bosne i Huma. Banja Luka-Istočno Sarajevo: Filološki fakultet, Filozofski fakultet. str. 261—282. 
• Mrgić, Jelena (2002). Donji Kraji: Krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet. 
• Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut. 
• Orbini, Mauro (1601). Il Regno de gli Slavi hoggi corrottamente detti Schiavoni. Pesaro: Apresso Girolamo Concordia. 
• Orbin, Mavro (1968). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Spasić, Dušan; Palavestra, Aleksandar; Mrđenović, Dušan (1991). Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele. Beograd. ISBN 978-86-7685-007-5. 
• Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćirković, Sima (1964b). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370. 
• Ćirković, Sima (1964v). Herceg Stefan Vukčić-Kosača i njegovo doba. Beograd: Naučno delo. 
• Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije. Beograd: Narodno delo. 
• Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija.