Kraljevina Portugalija
Kraljevina Portugalija (port. Reino de Portugal) je naziv za monarhiju koja je na prostorima današnje Portugalije postojala između 1139. i 1910. godine. Od 1580. do 1640. godine Portugalija je u personalnoj uniji sa Španijom. Od 1815. do 1822. godine nosi naziv Ujedinjeno kraljevstvo Portugalije, Brazila i Algarve. Portugalija sa prekomorskim kolonijama poznata je i kao Portugalska imperija.
| Reino de Portugal Regnum Portugalliae Kraljevina Portugalija | |||
|---|---|---|---|
| Himna Hino da Carta (1826—1910) | |||
 Portugal i prekomorske teritorije oko 1800. godine | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Pirinejsko poluostrvo | ||
| Glavni grad | Koimbra (1139—1255), Lisabon (1255—1810), Rio de Žaneiro (1810—1821), Lisabon (1821—1910) | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | portugalski, latinski | ||
| Politika | |||
| Oblik države | Kraljevina | ||
| — Kralj | |||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | Srednji i novi vek | ||
| — Osnivanje | 1139. | ||
| — Ukidanje | 1910. | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 92,391 km² (1910) km² | ||
| Stanovništvo | 5.969.056 (1910) | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Portugalije | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
| ||
|
.svg){kind=small}
| ||
.svg)
.svg)
Nastanak uredi
Nakon bitke kod Gvadalete (711), Muslimani osvajaju teritoriju Portugalije. Od 756. godine Portugalija je deo Kordopskog emirata. Od 10. veka otpočinje borba za oslobođenje španskih teritorija od muslimana. Portugalska narodnost i prva portugalska država izgradila se tokom rekonkiste. Kao godina osnivanja Portugalije smatra se 1095. godina kada je leonski kralj Alfonso VI od novoosvojenih teritorija u današnjoj severnoj Portugaliji obrazovao Grofoviju Portugal, nazvanu po gradu Portus Kale. Poverio ju je na upravu burgundskom grofu Henriju. Posle velike pobede nad Arabljanima kod Orikea (1139. godina), Henrijev sin Alfonso I Veliki proglašava se kraljem. Leon mu 1143. godine priznaje nezavisnost.
Portugalija u srednjem veku uredi
Vladajuću klasu u Portugalu sačinjavalo je feudalno plemstvo koje je u svojim rukama držalo svu civilnu i vojnu vlast. U slučaju rata plemstvo je imalo obavezu da dovede državi određeni broj konjanika iz redova imućnijih zemljoposednika i pešaka iz redova onih sa oskudnijim sredstvima. Severni oslobođeni deo Portugalije postao je uporište za dalje borbe protiv Arabljana. Feudalci su primorani da dozvole obrazovanje oslobođenih seoskih opština, konseljuša, u koje su se okupljali slobodni seljaci, zanatlije i niže plemstvo. Opštine su imale samoupravu, držale su zajedničku zemlju i sazivale su sopstvenu vojsku na kraljev poziv. Kmetski odnosi uzimaju maha tek u drugoj polovini 12. veka. Već krajem narednog veka su ukinuti pod uticajem naglog jačanja novčane privrede na krupnim posedima juga. Konseljuši se raspadaju tek nakon završetka rekonkiste. Do 1249. godine oslobođen je jug Portugalije, a do kraja 13. veka i istočni deo Portugalije.
Gradovi severne Portugalije u početku su bili vojna utvrđenja za borbu protiv Arabljana. Kasnije su postali centri kolonizacije novooslobođenih oblasti. Gradski život razvijao se veoma sporo za razliku od ostalih država Zapadne Evrope. Milicije portugalskih gradova nisu bile cehovskog karaktera već su osnivane od strane plemstva. Od takve policije vodi poreklo i jedini portugalski viteški red — Aviš. Vlast kralja ograničavali su kortesi — predstavnički staleški organi crkvene i svetovne aristokratije i gradova, obrazovani sredinom 13. veka. Kralj se u borbi sa plemstvom oslanjao na seljake i niže plemstvo ugroženo nizom antifeudalnih ustanaka. Poslednji burgundski vladar, Fernando I Portugalski, gine krajem 14. veka u pobuni krupnih feudalaca. Kastilja je iskoristila krizu i pripojila Portugal svojoj teritoriji. Portugalski vitezovi obratili su se za pomoć kraljevini Engleskoj koja im šalje 300 strelaca. Uz pomoć njih, Portugalci odnose pobedu 1385. godine kod Alžubarote. Za novog kralja izabran je Žoao I (1385—1433). Sledeće godine Žoao sklapa Vindzorski sporazum sa Engleskom kojim su položeni temelji vekovnoj anglo-portugalskoj saradnji na vojnom i političkom polju. Prvi portugalski zbornik zakona iz 1446. godine utro je put stvaranju apsolutne monarhije.
Geografska otkrića uredi
Nizak stepen poljoprivede, odsustvo prirodnih bogatstava u zemlji, nagli razvoj trgovačkih luka kojima je pogodovao povoljan geografski položaj, razvoj nauke i brodograđevne tehnike koju je podržavao i dvor podstakli su vladajuće slojeve Portugalije da organizuju pomorske ekspedicije za otkrivanje novih delova sveta. Portugalija je otpočela eru velikih geografskih otkrića. Za njih su podjednako bili zainteresovani i plemići i trgovci i besposleni vitezovi. Za početak geografskih otkrića smatra se putovanje Henrika Moreplovca. Godine 1415. osvojena je oblast Seuta u Maroku, a zatim arhipelag Madeira (1418—1419) i Azorska ostrva (1432). Istraživajući zapadne obale Afrike, Portugalci su došli na obale Mauritanije, a 1444. godine do Senegala gde su osnovali prva trgovačka naselja za trgovinu zlatom i robovima. Dijego Kaun je 1482. godine otkrio ušće Konga i obalu Angole. Bartolomeo Dijaz je 1487/8. godine obišao Rt dobre nade i prodro u Indijski okean. Vasko de Gama je oplovio Južnu Afriku i stigao u Indiju. Sporazumom u Alkazovi (1479) kojim je završen rat za nasleđe Kastilje, Izabela je predala Portugaliji pravo isključivog prisustva u Africi zbog čega se kastiljske ekspedicije usmeravaju ka zapadu. Sporazumom iz 1493. godine Portugalija je dobila sve zemlje istočno od linije mediterana utvrđene na 100 mi (160 km) zapadno od Azorskih i Zelenortskih ostrva. Sporazumom iz Tordesiljasa (1494), uz lično posredovanje pape Aleksandra VI, linija je pomerena za 270 mi (430 km) ka zapadu pa je zahvatala veliki deo današnjeg Brazila. Brazil postaje najveća portugalska kolonija u Južnoj Americi. Portugalija je u 15. i 16. veku stvorila niz uporišta u današnjim državama Gani, Obali Slonovače, Nigeriji, Gvineji, Kameruna, Gabona, Južnoafričke republike, Mozambika, Kenije, Zimbabvea. Nakon putovanja Vaska de Game, Portugalci prodiru i na područje Azije. Njihovi brodovi plove ka Indiji i Malajskom poluostrvu. Zauzeli su Sejšelska ostrva, Mauricijus, Reinion, Šri Lanku i Molučka ostrva. Pobedom nad arabljansko-egipatskom flotom (1509) kod Dija, Portugal je obezbedio monopol u pomorskoj trgovini Indijskim okeanom. Osnivaju se kolonije Diju, Gou, Doman i Kojlikotu u Indiji, Malaku u Maleziji, Timor u Indoneziji i Makao u Kini. Špansko-portugalskim sporazumom u Saragosi (1529) podeljene su interesne sfere na Pacifiku. Linija razgraničenja određena je na 17 stepeni istočno od Molučkih ostrva. Filipini su pripali Španiji. Portugalci se 1542. godine iskrcavaju u Japan gde osnivaju trgovačke kolonije. Formirali su koloniju u Indiji sa centrom u Goi. Njihova kolonijalna imperija sastojala se od oko 20 utvrđenih uporišta, kontrole pomorskih komunikacija i monopola u trgovini dragocenim proizvodima Afrike i Azije. Sredinom 16. veka Portugalija je na vrhuncu moći.
Portugalija u novom veku uredi
Lisabon postaje jedna od najznačajnijih trgovačkih luka za trgovinu sa Istokom. Nastupio je nagli ekonomski procvat koji, međutim, ne traje dugo. Zbog zastoja u razvoju portugalskih proizvodnih snaga i talasa verskih progona Jevreja (koji drže gotovo sve bankarske ustanove) počinje opadanje Portugalije. Tome doprinose i neuspeli ratovi kralja Sebastijana (1554—1578) u Maroku 1578. godine. Prilikom slabljenja Portugalije koristi se Španija koja, pod Filipom II 1581. godine, pripaja Portugaliju u vidu personalne unije. Portugalija tokom „šezdesetogodišnjeg ropstva” gubi većinu poseda u Aziji i Brazilu, a veliki broj portugalskih vojnika gine u sukobu Španske armade i Engleske u Anglo-španskom ratu (1585—1604). Japan 1638. godine zatvara luke za trgovačke brodove. Ustanak protiv španske vlasti podignut je 1637. godine tokom Tridesetogodišnjeg rata. Prvi ustanak je ugušen, ali je posle ustanka iz 1640. godine proglašena nezavisnost. Novi kralj, Žoao IV, ponovo organizuje vojsku. Država je podeljena na 22 vojne oblasti — komarke. Svo muško stanovništvo između 22 i 70 godina regrutovano je u stajaću vojsku. U Holandsko-portugalskom ratu (1656—1661) Portugalija je uspela da sačuva Brazil i kolonije u Africi. Od 1659. godine ponovo je u ratu sa Španijom. Lisabonskim mirom iz 1668. godine Španija joj konačno priznaje nezavisnost. U Ratu za špansko nasleđe Španija učestvuje na strani Engleske. Sa Engleskom je 1702. godine potpisala Metjuinove ugovore kojima joj se potpuno ekonomski i politički potčinila. Pomaže joj u Sedmogodišnjem ratu protiv Francuske. Sredinom 18. veka u vreme vlade ministra Sebastijana Pumbala se u Portugaliji javlja prvi pokušaj reformi u duhu prosvećenog apsolutizma.
U Francuskim revolucionarnim ratovima Portugalija stupa u Prvu koaliciju (1793). Od 1801. godine je u ratu sa Španijom koji je završen nepovoljnim mirom u Badahosu kojim Portugalija gubi oblast Estremaduru. U Napoleonovim ratovima Portugaliju okupiraju 1807. godine francuske trupe ispred kojih vlada i dvor beže u Brazil. Ustankom protiv okupatora iz 1809. godine koristi se Britanija. Kao saveznici, Britanci se iskrcavaju u Portugaliju i pretvaraju je u bazu borbi protiv Napoleona. Sredinom 1811. godine Francuzi su proterani, ali je britanska okupacija potrajala do 1820. godine. Ustanak garnizona u Portu (24. avgust 1820.) označio je početak buržoaske revolucije. Kortesi 1821. godine donose liberalni ustav i pozivaju kralja natrag u zemlju. Oslobodilački pokreti u kolonijama, začeti pod uplivom francuske i španske revolucije, zahvataju i Brazil koji se 1822. godine otcepljuje od Portugalije koja gubi svoj najveći prekomorski posed. Portugalija ide iz jednog građanskog rata u drugi (1836, 1842, 1846, 1906, 1910). Republika je proglašena 5. oktobra 1910. godine.
Vidi još uredi
Reference uredi
- Vojna enciklopedija, tom 7, Redakcija vojne enciklopedije, Beograd, 1974. godina. str. 193—196