Википедија

Kreoli

Kreoli (šp. Criollos) su etnička grupa koja je nastala tokom kolonijalne ere iz rasnog mešanja uglavnom između Afrikanaca, kao i drugih ljudi rođenih u kolonijama, poput Evropljana, a ponekad i južnoazijskih i američkih indijanskih naroda; ovaj proces je poznat i kao kreolizacija.[1] Kreoli je termin koji se ranije koristio za osobe rođene u španskim kolonijama, navodno isključivo španskog porekla, iako je u praksi bilo moguće da to budu i deca mestika pod određenim uslovima. Takođe su taj naziv nosila i deca kreola. Ovo ime se ne koristi danas za evropske imigrante u Latinsku Ameriku niti za njihove potomke, osim na Južnom rogu.[2][3]

Kreolski gospodin iz Nju Orleansa sa izuzetnim kreolskim turbanom

Danas je veoma teško utvrditi broj kreola na latinoameričkom kontinentu. Potomci kreolskih porodica iz kolonijalnih vremena obično pripadaju visokoj društvenoj klasi, poznaju svoje porodično stablo i ponosni su na njega iako se više ne nazivaju kreolima. U Argentini, zemlji koja je imala izuzetno veliki procenat imigracije Španaca i Italijana između 1880. i 1920, naziv kreol je sve više nestajao da bi se sveo na imenovanje ljudi iz unutrašnjosti zemlje za koje se pretpostavlja da su kreolskog porekla koje međutim, može biti i mestičko, ali u svakom slučaju, na koje imigracija od druge polovine 19. veka nije uticala.

U Venecueli ovaj termin se koristi da bi označio osobe, životinje ili stvari koje su venecuelanskog porekla. U Meksiku, termin kreol se odnosi na pripadnike bele rase, posebno ukoliko je reč o osobama španskog, baskijskog i francuskog, a u manjoj meri i italijanskog i portugalskog porekla.

Kreoli su bili ti koji su pokrenuli borbu za nezavisnost latnoameričkog kontinenta od španske kolonijalne vlasti, jer su bili nezadovoljni ograničenjima u trgovini koje im je nametala Španija, odsutnosti svojih predstavnika u lokalnim organima uprave koju su obavljali vicekraljevi i drugi državni službenici koje je postavljala španska vlada.

U širem smislu, ovaj kvalifikativni pridev se može dodati svemu što su proizveli kreoli, ili kreolska kultura, kao na primer: kreolski konj, kreolski hleb itd. kao i sinonim za „nacionalni“, kao što je slučaj sa Venecuelom, gde je kreol sinonim za venecuelanski/Venecuelanac, bez obzira na rasu. Za Francuze, termin kreol je sinonim za mestike.

Često nevoljno iseljeni iz svog prvobitnog doma, doseljenici su bili primorani da razviju i kreativno spoje poželjne elemente iz svog različitog porekla, da proizvedu nove varijante društvenih, jezičkih i kulturnih normi koje su zamenile prethodne forme.[2][3][4] Ovaj proces, poznat kao kreolizacija,[1][5] karakteriše brzi društveni tok regularizovan u kreolsku etnogenezu.

Etimologija i pregled

uredi
 
Trojezični natpisi na Kafe Kreol na Zelenortskim Ostrvima.

Engleska reč creole[a] potiče od francuske reči créole, koja je zauzvrat došla od portugalskog crioulo, deminutiv od cria, što znači osoba odgajana u svojoj kući. Cria potiče od criar, što znači „podići ili odgajati“, a sama potiče od latinskog creare, što znači „napraviti, iznedriti, proizvesti, roditi“;[6] — sama je izvor engleske reči „stvoriti“.

U Luizijani, termin kreolski se koristi od 1792. da predstavlja potomke roditelja afričkog ili mešovitog nasleđa, kao i decu francuskog i španskog porekla bez mešanja rasa.[7][8][9] Njegova upotreba za opisivanje govornog jezika počela je od 1879. godine, a kao pridev od 1748. godine.[6] U nekim zemljama španskog govornog područja, reč criollo se danas koristi da opiše nešto lokalno ili vrlo tipično za određenu latinoameričku zemlju.[10]

Na Karibima, termin se široko odnosi na sve ljude, bez obzira na njihovu klasu ili poreklo — Afrikance, Istočnoazijce, Evropljane, Indijce — koji su deo kulture Kariba.[11] Na Trinidadu se termin kreolski koristi za označavanje svih Trinidađana osim onih azijskog porekla. U Surinamu, termin se odnosi samo na potomke porobljenih Afrikanaca, a u susednoj Francuskoj Gvajani termin se odnosi na svakoga, bez obzira na boju kože, koji je usvojio evropski stil života.[3][11]

U Africi, termin kreolski se odnosi na bilo koju etničku grupu formiranu tokom evropske kolonijalne ere, sa nekom mešavinom afričkog i neafričkog rasnog ili kulturnog nasleđa.[12] Kreolske zajednice nalaze se na većini afričkih ostrva i duž priobalnih regiona kontinenta gde su autohtoni Afrikanci prvi put stupili u interakciju sa Evropljanima. Kao rezultat ovih kontakata, pojavilo se pet glavnih kreolskih tipova: portugalski, afroamerički, holandski, francuski i britanski.[12]

Crioulos afričkog ili mešovitog portugalskog i afričkog porekla na kraju su doveli do nekoliko etničkih grupa u Zelenortskim Ostrvima, Gvineji Bisao, Sao Tome i Prinsipu, Angoli i Mozambiku.[13] Mauricijanski i sejšelski kreoli koji govore francuski su bilo afrički ili su etnički mešani i hristijanizovani. Na Reunionu se termin kreolski odnosi na sve ljude rođene na ostrvu,[14] dok je u Južnoj Africi mešanje robova iz Istočne Afrike i Jugoistočne Azije sa holandskim naseljenicima kasnije dovelo do kreolizovanog stanovništva.[15] Fernandino kreolski narodi u Ekvatorijalnoj Gvineji su mešavina Afro-Kubanaca sa Emancipadima i oslobođenih Afrikanaca koji govore engleski,[16] dok su Ameriko-Liberanci i kreolci iz Sijera Leonea nastali mešanjem afričkih zarobljenika sa Afrokaribijcima i AfroAmerikancima.[17][18]

Sjedinjene Države

uredi
 
Aleutski muškarac sa Aljaskom kreolkom na Aleutskim ostrvima.
 
Kreolka iz Nju Orleansa koja nosi tradicionalni tinjon

Aljaska

uredi

Aljaški kreoli, koji se ponekad kolokvijalno nazivaju „Kriol“ na engleskom (od ruskog kreol), jedinstven su narod koji je prvi put nastao mešanjem sibero-ruskih promišlenika sa aleutskim i eskimskim ženama krajem 18. veka i zauzeo istaknuto mesto u ekonomiji Ruske Amerike i Severnopacifičkog obruča.[19][20][21][22]

Česapiške kolnije

uredi

Atlantski kreolski jezik je termin koji je skovao istoričar Ajra Berlin da bi opisao grupu ljudi iz Angole i Centralne Afrike u 16. i 17. veku sa kulturnim ili etničkim vezama sa Afrikom, Evropom, a ponekad i sa Karibima. Neki od ovih ljudi stigli su u kolonije Česapik kao čarter generacija robova tokom evropske kolonizacije Amerike pre 1660. Neki su živeli i radili u Evropi ili na Karibima pre nego što su došli (ili bili transportovani) u Severnu Ameriku.[13] Primeri takvih ljudi su Džon Panč i Emanuel Drigus (njegovo prezime verovatno potiče od Rodrigesa). Takođe, tokom ranog naseljavanja kolonija, deca rođena od imigranata u kolonijama često su nazivana „kreolcima“. Ovo se češće nalazi u kolonijama Česapik.[23]

Luizijana

uredi

U Sjedinjenim Državama, reči „luizijanski Kreolci“ se odnose na ljude bilo koje rase ili njihove mešavine koji potiču od kolonijalnih francuskih doseljenika iz La Luizijane i kolonijalnih španskih doseljenika iz Luizijane (Nova Španija) pre nego što je region Luizijane postao deo Sjedinjenih Država 1803. kupovinom Luizijane. Ovaj naziv i etnička grupa potiču iz slične upotrebe, počevši od Kariba u 16. veku, što je razlikovalo ljude rođene u francuskim, španskim i portugalskim kolonijama od raznih novopridošlih rođenih u njihovim domovinama koje nisu sa Kariba. Neki pisci iz drugih delova zemlje pogrešno su pretpostavili da se termin odnosi samo na ljude mešovitog rasnog porekla, ali ovo nije tradicionalna upotreba u Luizijani.[7][8][9][24]

Luizijanci koji potiču od francuskih Akadijaca iz Kanade su takođe Kreoli u strogom smislu, i postoji mnogo istorijskih primera ljudi punog evropskog porekla i sa akadskim prezimenima, kao što su uticajni Aleksandar i Alfred Mouton,[25] koji su eksplicitno opisani kao „Kreoli.“[26]

Napomene

uredi
  1. ^ Webster's online etymological dictionary states the meaning of creole as a "person born in a country but of a people not indigenous to it," but also notes that the meaning varies according to local use.

Reference

uredi
  1. ^ a b Stewart, Charles (2016). Creolization history, ethnography, theory. Walnut Creek, CA: Left Coast Press. Walnut Creek, CA: Left Coast Press. str. 1—25. ISBN 9781598742787. 
  2. ^ a b Cohen, Robin (2007). „Creolization and Cultural Globalization: The Soft Sounds of Fugitive Power”. Globalizations. 4 (3): 369—384. S2CID 54814946. doi:10.1080/14747730701532492. 
  3. ^ a b v Eriksen, T.H. (2020). Creolisation as a Recipe for Conviviality. In: Hemer, O., Povrzanović Frykman, M., Ristilammi, PM. (eds) Conviviality at the Crossroads. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-28979-9_3 Arhivirano 2023-03-20 na sajtu Wayback Machine
  4. ^ Baron, Robert A., and Cara, Ana C. (2011). Creolization as Cultural Creativity. Jackson, MS: University Press of Mississippi. str. 12—23. ISBN 9781617031069. 
  5. ^ „Creolization”. www.sciencedirect.com. Arhivirano iz originala 2022-06-20. g. Pristupljeno 2022-06-23. 
  6. ^ a b „creole | Origin and meaning of creole by Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2019-05-01. g. Pristupljeno 2019-04-29. 
  7. ^ a b Dominguez, Virginia R. White by Definition: Social Classification in Creole Louisiana. New Brunswick: Rutgers University Press, 1986.
  8. ^ a b Dormon, James H. Louisiana's 'Creoles of Color': Ethnicity, Marginality, and Identity, Social Science Quarterly 73, No. 3, 1992: 615-623.
  9. ^ a b Eaton, Clement. A History of the Old South: The Emergence of a Reluctant Nation, third edition. New York: Macmillan, 1975.
  10. ^ „Criollo, criolla | Diccionario de la lengua española”. Arhivirano iz originala 2021-02-26. g. Pristupljeno 2022-06-14. 
  11. ^ a b „Creole”. www.britannica.com. Arhivirano iz originala 2022-06-27. g. Pristupljeno 2022-06-14. 
  12. ^ a b „Creoles of Africa”. www.geography.name. Arhivirano iz originala 2022-08-17. g. Pristupljeno 2022-06-14. 
  13. ^ a b Berlin, Ira (1. 4. 1996). „From Creole to African”. William and Mary Quarterly. 53 (2): 266. JSTOR 2947401. doi:10.2307/2947401. Arhivirano iz originala 31. 3. 2022. g. Pristupljeno 6. 6. 2022. 
  14. ^ Robert Chaudenson (2001). Creolization of Language and Culture. CRC press. str. 11. ISBN 978-0-203-44029-2. 
  15. ^ Markey, Thomas L. (1982). „Afrikaans: Creole or Non-Creole?”. Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik. 49 (2): 169—207. ISSN 0044-1449. JSTOR 40501733. Arhivirano iz originala 2021-08-02. g. |archive-url= zahteva |url= (pomoć). 
  16. ^ Glimpses of Africa, West and Southwest coast. By Charles Spencer Smith; A.M.E. Sunday School Union, 1895; p. 164
  17. ^ Murray, Robert P., Whiteness in Africa: Americo-Liberians and the Transformative Geographies of Race (2013). Theses and Dissertations--History. 23. https://uknowledge.uky.edu/history_etds/23 Arhivirano 2022-06-14 na sajtu Wayback Machine
  18. ^ Walker, James W (1992). „Chapter Five: Foundation of Sierra Leone”. The Black Loyalists: The Search for a Promised Land in Nova Scotia and Sierra Leone, 1783–1870 . Toronto: University of Toronto Press. str. 94–114. ISBN 978-0-8020-7402-7. , originally published by Longman & Dalhousie University Press (1976).
  19. ^ „Creoles in Alaska”. Arhivirano iz originala 2011-07-24. g. Pristupljeno 2010-07-30. 
  20. ^ „Creoles of Alaska – Kreol explores their fascinating history | International Magazine Kreol”. Arhivirano iz originala 2022-10-22. g. Pristupljeno 2022-04-12. 
  21. ^ „Alutiiq Word of the Week Archive - People - Creole”. [mrtva veza]
  22. ^ „Featured Article: Creole Policy and Practice in Russian America – Center for the Study of the Pacific Northwest”. Arhivirano iz originala 2022-04-12. g. Pristupljeno 2022-04-12. 
  23. ^ Carol Berkin (jul 1997). First Generations: Women in Colonial America. str. 9. ISBN 9780809016068. Arhivirano iz originala 2023-03-20. g. Pristupljeno 2016-10-03. 
  24. ^ Fowler, H.W. (1926) A Dictionary of Modern English Usage, Oxford University Press
  25. ^ Buman, Nathan. „Two histories, one future: Louisiana sugar planters, their slaves, and the Anglo-Creole schism, 1815-1865”. Arhivirano iz originala 2021-08-04. g. Pristupljeno 2019-07-23. 
  26. ^ Landry, Christophe. „Attakapas Post Spanish Militia Rolls, 1792” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 2022-10-09. g. 

Literatura

uredi
  • Brasseaux, Carl A. Acadian to Cajun: Transformation of a people, 1803–1877 (Univ. Press of Mississippi, 1992)
  • Eaton, Clement. The Growth of Southern Civilization, 1790–1860 (1961) pp. 125–49, broad survey
  • Eble, Connie (2008). „Creole in Louisiana”. South Atlantic Review. 73 (2): 39—53. JSTOR 27784777. 
  • Paul d. Gelpi, Jr (2007). „Mr. Jefferson's Creoles: The Battalion d'Orléans and the Americanization of Creole Louisiana, 1803-1815”. Louisiana History: The Journal of the Louisiana Historical Association. 48 (3): 295—316. JSTOR 4234285. 
  • Landry, Rodrigue, Réal Allard, and Jacques Henry. "French in South Louisiana: towards language loss." Journal of Multilingual and Multicultural Development (1996) 17#6 pp: 442–468.
  • Stivale, Charles J. Disenchanting les bons temps: identity and authenticity in Cajun music and dance (Duke University Press, 2002)
  • Tregle, Joseph G. (1952). „Early New Orleans Society: A Reappraisal”. The Journal of Southern History. 18 (1): 20—36. JSTOR 2954790. doi:10.2307/2954790. 
  • Douglas, Nick (2013). Finding Octave: The Untold Story of Two Creole Families and Slavery in Louisiana. CreateSpace Independent Publishing Platform. 
  • Jacques Anderson, Beverly (2011). Cherished Memories: Snapshots of Life and Lessons from a 1950s New Orleans Creole Village. iUniverse.com. 
  • Malveaux, Vivian (2009). Living Creole and Speaking It Fluently. AuthorHouse. 
  • Kein, Sybil (2009). Creole: The History and Legacy of Louisiana's Free People of Color. Louisiana State University Press. 
  • Jolivette, Andrew (2007). Louisiana Creoles: Cultural Recovery and Mixed-Race Native American Identity. Lexington Books. 
  • Gehman, Mary (2009). The Free People of Color of New Orleans: An Introduction. Margaret Media, Inc. 
  • Clark, Emily (2013). The Strange History of the American Quadroon: Free Women of Color in the Revolutionary Atlantic World. The University of North Carolina Press. 
  • Dominguez, Virginia (1986). White by Definition: Social Classification in Creole Louisiana. Rutgers University Press. 
  • Hirsch, Arnold R. (1992). Creole New Orleans: Race and Americanization. Louisiana State University Press. 
  • Wilson, Warren Barrios (2009). Dark, Light, Almost White, Memoir of a Creole Son. Barrios Trust. 
  • laFleur II, John, Costello, Brian, Fandrich, Dr Ina (2013). Louisiana's French Creole Culinary & Linguistic Traditions: Facts vs Fiction Before and Since Cajunization. BookRix GmbH & Co. KG. 
  • Thompson, Shirley Elizabeth (2009). Exiles at Home: The Struggle to Become American in Creole New Orleans. Harvard University Press. 
  • Martin, Munro, Britton, Celia (2012). American Creoles: The Francophone Caribbean and the American South. Liverpool University Press. 
  • Bruce, Clint, ed. and trans. (2020). Afro-Creole Poetry in French from Louisiana's Radical Civil War–Era Newspapers: A Bilingual Edition. Historic New Orleans Collection. ISBN 9780917860799. 
  • Douglas, Nick (2013). Finding Octave: The Untold Story of Two Creole Families and Slavery in Louisiana. CreateSpace Independent Publishing Platform. ISBN 9781493522088. 
  • Jacques Anderson, Beverly (2011). Cherished Memories: Snapshots of Life and Lessons from a 1950s New Orleans Creole Village. iUniverse.com. ISBN 9781462003198. 
  • Malveaux, Vivian (2009). Living Creole and Speaking It Fluently. AuthorHouse. ISBN 9781467846486. 
  • Kein, Sybil (2009). Creole: the history and legacy of Louisiana's free people of color. Louisiana State University Press. ISBN 9780807126011. 
  • Jolivette, Andrew (2007). Louisiana Creoles: Cultural Recovery and Mixed-Race Native American Identity. Lexington Books. ISBN 9780739118962. 
  • Martin, Munro; Britton, Celia (2012). American Creoles: The Francophone Caribbean and the American South. Liverpool University Press. ISBN 9781846317538. 
  • Gehman, Mary (2009). The Free People of Color of New Orleans: An Introduction. Margaret Media, Inc. ISBN 9781508483670. 
  • Clark, Emily (2013). The Strange History of the American Quadroon: Free Women of Color in the Revolutionary Atlantic World. The University of North Carolina Press. ISBN 9781469607528. 
  • Dominguez, Virginia (1986). White by Definition: Social Classification in Creole Louisiana . Rutgers University Press. ISBN 9780813511092. 
  • Cossé Bell, Caryn (2004). Revolution, Romanticism, and the Afro-Creole Protest Tradition in Louisiana 1718-1868. Louisiana State University Press. ISBN 9780807141526. 
  • Anthony, Arthe A. (2012). Picturing Black New Orleans: A Creole Photographer's View of the Early Twentieth Century. University Press of Florida. ISBN 9780813041872. 

Spoljašnje veze

uredi
 
Kreoli na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Креоли&oldid=27553220”