Kriva Palanka
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Kriva Palanka je grad u Severnoj Makedoniji, u severoistočnom delu države, podno Osogovskih planina. Kriva Palanka je sedište istoimene opštine Kriva Palanka.
| Kriva Palanka | |
|---|---|
 Kriva Palanka | |
  | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Severna Makedonija |
| Opština | Kriva Palanka |
| Osnovan | 1633. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 14.558 |
| — gustina | 30,28 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 12′ 24″ S; 22° 20′ 13″ I / 42.206710224549845° S; 22.33699137105575° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 651 m |
| Površina | 480,81 km2 |
  Kriva Palanka Kriva Palanka na karti Severne Makedonije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Saško Mitovski (SDSM) |
| Poštanski broj | 1330 |
| Pozivni broj | (0)31 |
| Veb-sajt | |
| krivapalanka.gov.mk | |
Kroz Krivu Palanku protiče Kriva Reka. U blizini Krive Palanke se nalazi manastir Sveti Joakim Osogovski. Grad je udaljen od Kumanova 60 km, a od Skoplja 100 km. U opštini živi preko 20 hiljada stanovnika. Kriva Palanka se nalazi blizu graničnog prelaza sa Bugarskom „Deve Bair“. Gradonačalnik je Saško Mitovski.
Poreklo naziva uredi
Ime grada potiče od turskog naziva za Krivu reku, „Egri Dere“ (egri=kriva, dere=reka), na čijim obalama leži grad.[1] Ergi Dere bio je stari naziv grada. Vremenom je reč „palanka“ zamenila tursku reč „dere“.
Geografija uredi
Grad Kriva Palanka je smešten u krajnje severoistočnom delu Severne Makedonije, blizu državne tromeđe sa Srbijom i Bugarskom. Od najbližeg grada, Kumanova grad je udaljen 60 km istočno, a od glavnog grada Skoplja 100 km istočno.
Reljef: Kriva Palanka se nalazi u istorijskoj oblasti Slavište. Naselje je položeno u uzanoj dolini Krive reke, na približno 650 m nadmorske visine. severno od grada izdižu se planine German i Bilina, a južno Osogovske planine.
Klima u Krivoj Palanci je kontinentalna.
Vode: Kroz Krivu Palanku protiče Kriva Reka, koja deli grad na severni i južni deo.
Istorija uredi
Kriva Palanka je jedan od najmlađih gradova u Severnoj Makedoniji. Grad je pod imenom „Ergi Dere“ osnovao turski vezir Bajram-paša, kao utvrdu za zaštitu važnog karavanskog puta od Skoplja za Sofiju. Grad je bio namenjen jačanju ove oblasti Makedonije. U turskim dokumentima je zabeleženo da je grad osnovan 1633. godine po hrišćanskom, odnosno 1403. godine po muslimanskom kalendaru. Taj dokument, koji je bio napisan na ploči, čuvan je na ulazu u na tvrđavu i bio je napisan arapskom azbukom. Kasnije je ploča premeštena u džamiju, koja se nalazila u samom središtu grada. Danas se ova ploča sa datumom osnivanja grada čuva u Istorijskom muzeju u Skoplju. Po drugom izvoru mesto sa okolinom pominje se 1371. godine kao posed srpskih velikaša Dejanovića.[2]
Dobar položaj na kome se nalazi, ovom malom naselju je omogućio da preraste u veće naseljeno mesto. Prema popisima iz 19. veka, grad se vodio kao mesto naseljeno Bugarima (hrišćanima) i Turcima (muslimanima).
Za vreme Karpoševog ustanka 1689. godine, Kriva Palanka zajedno sa okolinom bila je važno uporište njegovih ustanika. Zbog toga su nakon gušenja ustanka, osmanske vlasti provele masovnog pritiska na stanovništvo, pa i nasilna preseljenja u druge krajeve. U gradu je obrazovan značajan hrišćanski sloj, koji je u 19. veku na svojim plećima poneo preobražaj i razvoj grada u grad sa hrišćanskim i pravoslavnim manirima. Tokom ovog perioda u Krivu Palanku dolazi Joakim Krčovski, koji je pomogao lokalnim trgovcima od 1814—1819. godine, i koji je u Budimu odštampao svojih pet poznatih knjiga, uz to održavši i javni govor. Krčovski ne samo da je razvio potrebu za opismenjavanjem, već je izvršio i presudni podsticaj za osnivanje crkveno-ćelijne škole 1817. godine. koja je bila smeštena u privatnoj kući, u čijoj blizini je 1833. godine, uz veliki doprinos lokalnog trgovca Davida Jereja, izgrađena gradska Crkva Svetog Dimitrija.
Kriva Palanka je krajem 19. veka bila varoš sa 4-5.000 stanovnika, a pored Turaka ima dosta pravoslavnih, među kojima i Vlasa stočara koji nomade. Preko Duračke reke vodio je tada kameni most, a preko Krive reke su tri loše drvene ćuprije. Dućani i zanatske radnje su sve u nizu, oko ućumata (sudnice). U okolini ima malo krečnjaka pa su kuće zato retko okrečene. Od kultura dosta ima šljiva, od kojih se pravi rakija šljivovica. Od javnih zdanja tu su dve džamije i jedna tekija sa 2-3 derviša. Srbi i bugarski egzarhisti dele jedne crkvu na kraju varoši. Srpska škola je takođe na kraju naselja a otvorena 1894. godine.[1]
Nakon Prvog balkanskog rata 1912. godine, Osmanlije su napustile Krivu Palanku, te je ona potpala pod vlast Kraljevine Srbije sve do 1915. godine. Za vreme Prvog svetskog rata, između 1915. i 1918. godine, okupirali su je Bugari. Nakon rata tu je sagrađena spomen-kapela izginulim srpskim ratnicima za oslobođenje.[3] Od 1918. godine, grad je u sastavu Kraljevine SHS i tad prvi put postaje središte opštine. Tad je izgrađeno i nekoliko značajnih građevina: zgrada opštine, oficirski dom, zgrada gimnazije, bolnica itd. Tad je napravljena i prva regulacija korita Krive Reke i prvi urbanistički plan. Gradić je počeo da dobija izgled koji je u osnovi zadržao i danas. Za vreme Drugog svetskog rata, od 1941. do 1944. godine, Krivu Palanku su ponovo okupirali Bugari. Od 1944. do 1991. godine grad je u sastavu SFRJ, a od 1991. godine u sastavu Severne Makedonije.
Stanovništvo uredi
Kriva Palanka je prema poslednjem popisu iz 2002. godine imala 14.558 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Pretežna veroispovest mesnog stanovništva je pravoslavlje.
Ekonomija uredi
Još od nastanka grada, trgovina je najrazvijenija grana ekonomije zbog blizine bugarske granice. Druge razvijene grane su zemljoradnja (najviše se uzgaja krompir a u manjoj meri kukuruz, pšenica, ječam, raž, ovas i dr.) i rudarstvo (poznatiji rudnici su rudnik olova i cinka Toranica i rudnik „Bentomak”). U centru Krive Palanke postoji više starih zanatskih radnji poput časovničara, kazandžija, optičara i drugih zanatlija koji i dalje aktivno rade. U centru grada nalazi se i robna kuća, a na obodima grada postoji nekoliko pilana i postrojenja za seču i obradu drveta za ogrev i nameštaj.
U gradu se nalazi nekoliko obdaništa, tri osnovne škole i gimnazija „Ѓorče Petrov“.
Zbog svog geografskog položaja grad se nalazi sa evropskom železničkom koridoru G-8 i to je razlog što već dugo godina postoji plan za produžetak železničke pruge od Kumanova do Krive Palanke i dalje do granice sa Bugarskom. Izgradnja prve deonice ove pruge je u toku i do sada je izgrađeno 8 km pruge od Kumanova do mesta Beljakovce a kraj svih radova očekuje se 2023. godine. [4]
U planu je i skorija realizacija projekta gasifikacije grada za šta je već obezbeđen novac.
Kulturne znamenitosti uredi
Pored grada nalazi se manastir svetog Joakima Osogovskog. Osnovan je u 12. veku i poznat je i po imenu „Sarandapor“.
Po predanju, njegov osnivač bio je pustinjak i čudotvorac Sveti Joakim Osogovski ili Sv. Janićije Osogovski[1] (po srpski). Današnji izgled potiče iz 19. veka, kada je manastir u potpunosti obnovljen.
Zanimljivosti uredi
Okolina ovog malog planinskog gradića bogata je rudama (lokalitet iz antičkih vremena), pa su je u 13. veku naselili Sasi, koji su se vremenom stopili sa slovenskim stanovništvom. No i danas postoje njihovi tragovi u brojnim toponimima, koji imaju nemačko poreklo (npr. planina i selo German, selo Luke, planina Osogovo itd).
Galerija uredi
-
Središte Krive Palanke -
Glavna gradska crkva, Crkva Sv. Dimitrija -
Zdanje Opštine Kriva Palanka -
Spomenik borcima iz NOB-a
