Википедија

Ksilofon

Ksilofon (od ξύλον - drvo i φωνή - zvuk, glas)[1][2] je muzički instrument koji pripada grupi udaraljki sa određeniom visinom tona, a vodi poreklo iz jugoistočne Azije. Savremeni ksilofon je na izled vrlo sličan vibrafonu, samo što su mu pločice drvene, a rezonantne cevi otvorene na oba kraja i, naravno, bez pokretnih poklopaca. One daju puniju zvučnost pločicama, čiji je ton zbog prirode materijala, sasvim kratak i suv, ali i svetao, prodoran i oštar, tim viš što se udar vrši, po pravilu, takođe drvenim palicama. Uobičajen raspon je od s¹ do s4, ali postoje i neke registarske varijante (tenor-, bas-) sa nižim zahvatom.

Ksilofon
Ksilofon gambang, tradicionalni burmanski instrument (Muzej istorije Jugoslavije)

Stariji tipovi ksilofona su bez rezonatora. Pločice se postavljaju na drvene letve, obložene gumom ili filcom, ili čak na slamnu podlogu. Poredak im je specifičan: u četiri vertikalne kolone, hromatski isprepletane, ali može biti i sličan klavijaturi.

Izvođačka tehnika je, kao i kod vibrafona, usavršena do virtuoznosti, da se instrument koristi i solistički, u efektnim, iako umetnički malo vrednim kompozicijama. U orkestru ksilofon daje sjaj i prodornost gornjoj ivici zvučne mase u fortisimu, ali mu se poveravaju i posebni, karakteristični motivi. Vrlo je uobičajena primena ksilofona u dočaravanju dalekoistočnog kolorita, pošto je njegovo poreklo u folkloru Indonezije, odakle je već u 16. veku prenet u Evropu. Tu se, u primitivnom obliku, sa svega nekoliko pločica, odomaćio kao neka vrsta folklornog instrumenta u nekim slovenskim i nemačkim krajevima (Tirol), ali je u širu primenu ušao u 19. veku.

Primitivni folklorni instrumenti sa drvenim pločicama nalaze se u nekim oblastima Afrike i srednje i južne Amerike. Ima ih i sa rezonatorima, od rogova ili šupljih tikava, pa je takva građa - sa drvenim, potom i metalnim rezonatorima - karakteristična i za marimbu, latinoamerički folklorni i zabavno-muzički instrument. On se naziva i maraimbafon i ksilorimba, i praktično se ne razlikuje od savremenog ksilofona sa rezonantnim cevima.

Termin ksilofon se može koristiti uopšteno, da uključi sve takve instrumente kao što su marimba, balafon, pa čak i semantron. Međutim, u orkestru se termin ksilofon specifično odnosi na hromatski instrument nešto većeg tonskog opsega i suvljeg tona od marimbe, i ova dva instrumenta ne treba mešati. Osoba koja svira ksilofon je poznata kao ksilofonista ili jednostavno svirač ksilofona.[3]

Istorija uredi

Instrument ima nejasno drevno poreklo. Netl je predložio da potiče iz jugoistočne Azije i da je dospeo u Afriku oko 500. godine nove ere, kada je grupa naroda koji govore malajsko-polinezijskim jezikom migrirala u Afriku, i uporedila istočnoafričke ksilofonske orkestre i javanske i balijske gamelan orkestre.[4]‍:18–19, 100 Ovo je nedavno osporio etnomuzikolog i lingvista Rodžer Blenč koji postavlja nezavisno poreklo ksilofona u Africi, navodeći, među dokazima za lokalni pronalazak, različite karakteristike afričkih ksilofona i veću raznolikost tipova ksilofona i instrumenata sličnih protoksilofonu u Africi.[5]

Azijski ksilofon uredi

Najraniji dokaz o pravom ksilofonu potiče iz 9. veka u jugoistočnoj Aziji, dok Bečka simfonijska biblioteka kaže da je sličan viseći drveni instrument, vrsta harmonika,[6] postojao 2000. godine pre nove ere na području koje je danas deo Kine. Ranat sličan ksilofonu korišćen je u hinduističkim regionima (kašta tarang). U Indoneziji, nekoliko regiona ima svoj tip ksilofona. U Severnoj Sumatri, Toba Batak narod koristi drvene ksilofone poznate kao garantung.[7][8] Java i Bali koriste ksilofone (koji se nazivaju gambang,[9][10] rindik i tingklik) u gamelanskim ansamblima. Oni i dalje imaju tradicionalni značaj u Maleziji, Melaneziji, Indoneziji, Tajlandu, Mjanmaru i regionima Amerike. U Mjanmaru, ksilofon je poznat kao patala[11][12][13][14] i obično je napravljen od bambusa.

Afrički ksilofon uredi

 
Afrički ksilofon poznat i kao Ogbongelenge od strane plemena Igbo.[15]

Termin marimba se takođe primenjuje na razne tradicionalne narodne instrumente kao što je balafon zapadne Afrike. Rani oblici su bili izgrađeni od šipki na vrhu tikvice.[16] Drvo se termički obraćuje oko vatre pre nego što se oblikuje ključ da bi se postigao željeni ton. Rezonator se podešava na ključ pažljivim odabirom veličine rezonatora, podešavanjem prečnika otvora rezonatora pomoću osinog voska i podešavanjem visine ključa iznad rezonatora. Vešt zanatlija može proizvesti zapanjujuće pojačanje. Maljevi za sviranje dibinde i mbila imaju glave napravljene od prirodne gume uzete od divlje biljke puzavice.[17] „Interloking“ ili naizmenični ritam je karakteristulab u istočnoafričkoj ksilofonskoj muzici, kao što je ona Makonde dimbile, Jao mangolongondo ili Širima mangvilo u kojoj na opačera, početnog pozivača, odgovara drugi svirač, vakulela.[18] Ovo obično udvostručuje već brzi ritmički puls koji takođe može postojati zajedno sa kontra-ritmom.

 
Timbila

Mbila uredi

Mbila (množina „timbila“) je povezana sa čopijskim narodom iz provincije Inhambane,[19][20] u južnom Mozambiku.[17] Ne treba ga mešati sa mbirom. Smatra se da je stil muzike na njemu najsofisticiraniji metod komponovanja koji se do sada nalazio među prepismenim narodima.[21] Mozambička heptatonska mbila sa rezoniraćom tikvicom, jednakog odnosa, obično se svira u velikim ansamblima u koreografskom plesu, koji možda predstavlja istorijsku dramu. Ansambli se sastoje od desetak ksilofona u tri ili četiri veličine. Pun orkestar bi imao dva bas instrumenta koja se zovu gulu sa tri ili četiri drvena ključa koja se sviraju stojeći pomoću teških maljeva sa čvrstim gumenim glavama, tri tenor dibinde, sa deset tastera i sviraju se sedeći, i samu mbilu, koja ima do devetnaest tastera, od kojih se može istovremeno svirati do osam. Gulu koristi tikvice, a mbila i dibinda masala ljuske jabuke kao rezonatore. Oni prate ples dugim kompozicijama zvanim ngomi ili mgodo, i sastoje se od oko 10 muzičkih dela grupisanih u 4 odvojena stava, sa uvertirom, u različitim tempom i stilovima. Vođa ansambla služi kao pesnik, kompozitor, dirigent i izvođač, stvarajući tekst, improvizujući melodiju delimično zasnovanu na karakteristikama čopijskog tonskog jezika i komponujući drugu kontrapunktnu liniju. Muzičari ansambla delimično improvizuju svoje delove. Kompozitor se zatim konsultuje sa koreografom ceremonije i vrše se prilagođavanja.[4] Najduži i najvažniji od njih je „Mzeno“ koji će uključivati pesmu koja govori o problemu od lokalnog značaja ili čak ismejava istaknutu ličnost u zajednici.[17] Izvođači su Eduardo Durao i Venansio Mbande.[17][22][23]

Reference uredi

  1. ^ „Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, ξύλον”. www.perseus.tufts.edu. Pristupljeno 2023-02-24. 
  2. ^ „Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, φων-ή”. www.perseus.tufts.edu. Pristupljeno 2023-02-24. 
  3. ^ „Xylophonist | Definition of Xylophonist by Oxford Dictionary on Lexico.com also meaning of Xylophonist”. Lexico Dictionaries English (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 7. 12. 2020. g. Pristupljeno 2020-09-19. 
  4. ^ a b Nettl, Bruno (1956). Music in Primitive Culture. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 9780674590007. 
  5. ^ Blench, Roger (1. 11. 2012). „Using diverse sources of evidence for reconstructing the prehistory of musical exchanges in the Indian Ocean and their broader significance for cultural prehistory”. African Archaeological Review. special issue: 7—11. S2CID 162200224. doi:10.1007/s10437-014-9178-z. 
  6. ^ Class notes from "History of Musical Instruments" taught by Dr. Jon C. Mitchell at the University of Massachusetts, Boston. Spring 2008.
  7. ^ Jacob Cornelis Vergouwen (2004). Masyarakat Dan Hukum Adat Batak Toba. PT LKiS Pelangi Aksara. ISBN 9-7933-8142-6. 
  8. ^ Julia Suzanne Byl (2006). Antiphonal Histories: Performing Toba Batak Past and Present. University of Michigan. 
  9. ^ Yee-Seer. (2002). Gambang, Indonesian Gamelan Main Site. Center for Southeast Asian Studies, Northern Illinois University. http://www.seasite.niu.edu/Indonesian/Budaya_Bangsa/Gamelan/Javanese_Gamelan/counter-melody/gambang.htm Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. jul 2019), accessed 10 March 2006.
  10. ^ Mantle Hood. The Nuclear Theme as a Determinant of Pathet in Javanese Music. New York: Da Capo, 1977. Page 240-242 is a discussion of the gambang gangsa.
  11. ^ A Description of the Burmese Empire. Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland. 1833. str. 128. 
  12. ^ Rice, Timothy (2011). Ethnomusicological Encounters with Music and Musicians. Ashgate Publishing. str. 185. ISBN 9781409434023. 
  13. ^ Brandon, James R. (2009). Theatre in Southeast Asia. Harvard University Press. str. 127. ISBN 9780674028746. 
  14. ^ „Musical Instruments - Xylophone (Pattala)”. Union of Myanmar Ministry of Hotels and Tourism. 2006. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 31. 8. 2013. 
  15. ^ AID Project
  16. ^ „Annotated Checklist of Musical Instruments From Sub-Saharan Africa on Display in the NMM's Beede Gallery”. National Music Museum. Arhivirano iz originala 15. 03. 2016. g. Pristupljeno 5. 6. 2015. 
  17. ^ a b v g „Music of Mozambique: Information from”. Answers.com. 25. 11. 2010. Pristupljeno 2011-11-01. 
  18. ^ Kubik, Gerhard; Robotham, Donald Keith (27. 1. 2012). „African music – musical structure”. Encyclopædia Britannica. 
  19. ^ Tracey, Hugh (1970). Chopi Musicians: Their Music, Poetry, and Instruments. 1st ed., reprinted, with a new introduction. London and New York: Oxford University Press. First published in 1948. ISBN 0-19-724182-4
  20. ^ Maluleke, V.M. (2013), "My Roots", Retrieved on September 29 2018, from https://vhutshilosthoughts.wordpress.com/2013/11/21/my-roots/
  21. ^ Mitchell, Barry (14. 1. 2008). „Theory of Music”. Theoryofmusic.wordpress.com. Pristupljeno 2011-11-01. 
  22. ^ „African Heartbeats”. pointofdeparture.org. Pristupljeno 2011-11-01. 
  23. ^ Romney, Jonathan (5. 3. 1991). „Timbila album review”. Q Magazine. 55: 68. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ксилофон&oldid=27550153”