Kulevrina
Kulevrina (franc. couleuvrine, engl. Culverin) je vatreno oružje korišćeno od 15. do 17. veka. Rane kulevrine pojavile su se u 15. veku kao ručni topovi, preteča musketa. Po obliku i mehanizmu opaljivanja, bile su minijaturna verzija primitivnog topa - bombarde, pričvršćena na drveni kundak koji se drži pod miškom, ili oslonjena na gvozdenu viljušku zabodenu u zemlju. Za razliku od ovih prvih, malokalibarskih kulevrina, koje su upotrebljavane do kraja 15. veka, kasnije kulevrine bile su teška artiljerijska oruđa, bronzani topovi veoma duge cevi[a], koji su korišćeni do kraja 17. veka.[1]
Ručni topovi uredi
Ručno vatreno oružje, koje se smatra pretečama pušaka, pojavilo se početkom 15. veka: arkebuze i kulevrine bile su tako teške i velikog kalibra (preko 20 mm), da su ih posluživala dva čoveka; zato se većinom i ne ubrajaju u puške, već u njihove preteče. Prve prave puške, muskete fitiljače, pojavile su se u 16. veku, a početkom 17. veka zamenjene su efikasnijim kremenjačama.[2][b]
Kao malokalibarsko vatreno oružje kulevrina se pojavila početkom 15. veka u Francuskoj, a zatim u Engleskoj, italiji, Nemačkoj. Imala je cev od bronze, izlivenu izjedna, umesto od kovanog gvožđa i sastavljenu iz dva dela, kakvu je imala tadašnja arkebuza. Zato je bila tanja i znatno duža od arkebuze, pa je po tome i po boji bronze dobila ime: franc. couleuvre od lat. colubra, barska zmija. Cev je bila smeštena u drveni kundak dužine oko 1 m. U početku je kulevrina bila teška 11-12 kg, pa ju je nosio i njome rukovao jedan čovek. Kasnije su se pojavile kulevrine težine 55-60, pa i 100 kg, iz kojih se gađalo sa podupirača. Da bi se razlikovale, prve su dobile naziv ručne kulevrine (franc. couleuvrine à main). Postojala je još jedna vrsta, sa metalnom kukom ili zubom sa donje strane, kojim se oružje (franc. couleuvrine à croc/à crochet) za vreme gađanja zakačinjalo za neki čvrst predmet da bi se smanjio efekat trzanja. Izradom jevtinijih gvozdenih malokalibarskih cevi iz jednog komada, u drugoj polovini 15. veka, bronzane su potisnute iz upotrebe, a time se izgubio i naziv kulevrina za malokalibarsko oružje.[1]
Artiljerijsko oruđe uredi
Kao artiljerijsko oruđe kulevrina je nastala iz težnje da se dobiju oruđa velikog i srednjeg kalibra koja će imati veći domet od bombardi, merzera i topova. To se moglo ostvariti samo upotrebom velikih barutnih punjenja kod kojih je odnos između njihove težine i težine zrna bio znatno veći (čak i 1 prema 1) nego kod ostalih oruđa gde se kretao između 1 : 3 i 1 : 2. Zbog male brzine sagorevanja tadašnjeg baruta bilo je potrebno, radi potpunog iskorišćenja tako velike količine, da se dužina cevi toliko poveća da bi u njoj sav barut sagoreo pre nego što je napusti zrno. Tako se došlo do oruđa sa cevima dugačkim 30-50 i više kalibara. Po tome su ova oruđa bila slična ručnim kulevrinama, pa su i ona nazvana kulevrine. Takva oruđa postojala su u Francuskoj, Španiji, Engleskoj, Italiji, Švedskoj. Od njih je bio sastavljen najveći deo artiljerije u armiji francuskog kralja Šarla VIII u pohodu na Italiju 1494. Kalibar ovih kulevrina bio je 8-16 funti.[v]
U Francuskoj uredi
Ukazom kralja Šarla IX iz 1572. o tipiziranju artiljerijskih oruđa u Francuskoj su bile dozvoljene 3 vrste kulevrina: velika (kalibra 15 funti), bastardna (kalibra 7 funti) i srednja (kalibra 3 funte). Težine ovih oruđa bile su 3.000, 1.850 i 800 kg, krajnji dometi 8.000. 5.500 i 3.000, a dometi kojima je odgovarala prirodna nišanska linija oko 500 m kod velike kulevrine i oko 300 m kod druge dve. Veliku je vuklo 17, bastardnu 13, a srednju 9 konja.[1]
U Španiji uredi
Prema španskom matematičaru i istoričaru s kraja 16. veka Luisu Koljadu (šp. Luis Collado), u Španiji je je u 16. veku bilo 5 vrsta kulevrina: polukulevrina (kalibra 12 funti), dvotrećinska (od 17 funti), kulevrina (24 funte), kraljevska kulevrina (32 funte) i dvostruka kulevrina (48 funti). Sve one, zajedno sa nekim drugim oruđima dugačkih cevi, spadale su u prvu klasu (drugu su činili topovi, treću kamenjari, a četvrtu merzeri). Najveći domet kulevrine od 24 funte bio je 6.000 m, a domet kojem je odgovarala prirodna nišanska linija oko 1.600 m.[1]
U Engleskoj uredi
Englezi su u 16. veku imali 3 vrste kulevrina: bastardnu (kalibra 4.56 inča, 1 inč = 2.54 cm), polukulevrinu (kalibra 4 inča) i kulevrinu (kalibra 5.2 inča). Prva je bila teška oko 2.700 kg, druga 3.000 kg, a treća 3.600 kg. Na ratnom brodu Trijumf (engl. Triumph, oko 1.100 tona) iz 1585. među 40 težih oruđa bilo je 14 kulevrina od 18 funti i 7 polukulevrina od 9 funti. Tropalubni brod iz 1637. Kraljevski Vladar (engl. Royal Sovereign, od 1.683 t) imao je u srednjoj bateriji 26 kulevrina od 18 funti, a u gornjoj 46 polukulevrina od 9 funti.[1]
Nestanak uredi
Naziv kulevrina za određenu vrstu artiljerijskog oruđa prestao se koristiti krajem 17. veka iz dva razloga. U to vreme gotovo je prestala izrada oruđa sa naročito dugačkim cevima, jer su upotrebom baruta veće brzine sagorevanja takve cevi postale više štetne nego korisne. U Francuskoj je već važilo pravilo da se ne izrađuju cevi duže od 3,25 m. Pored ovoga, uvedena je sve stroža tipizacija artiljerijskog materijala, pa je tako nestalo šarenila u pogledu kalibara i izgleda oruđa, a zajedno s tim njihovih najčešće metaforičkih naziva. Oruđa svrstavaju samo u jednu od sledećih triju klasa: topovi, haubice i merzeri. Oruđa slična kulevrinama ušla su u klasu topova.[1]
Napomene uredi
Reference uredi
Literatura uredi
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (knjiga 7). Beograd: Vojnoizdavački zavod.