Kultura Srbije

Kultura Srbije je pojam koji se odnosi na celokupno društveno nasleđe Republike Srbije. Odnosi se na srpsko materijalno kao i na nematerijalno kulturno nasleđe. Pored kulture srpskog naroda obuhvata i kulturne uticaje ostalih država i naroda koji su uticali na prostor Srbije. Kulturu Srbije možemo slobodno deliti po regijama zbog drugačijeg delovanja različitih etničkih skupina. Takođe, deo kulture su i srpski jezik, narodni folklor i predanja. Poseban deo kulture su i narodni praznici i običaji vezani za njih.

Umetnost i arhitektura na teritoriji Srbije kroz istoriju uredi

Još u praistoriji nalazimo zaostavštinu na polju umetnosti. Prvi oblici kulture na ovim prostorima sreću se u obliku arheoloških nalazišta Lepenskog Vira. U rimskom periodu su postojale impozantne carske palate i hramovi, čiji se ostaci mogu videti u Sirmijumu, Gamzigradu i Caričinom gradu (Justiniana Prima). Srednjovekovni spomenici koji su očuvani do današnjih dana su uglavnom crkve i manastiri koje su podizali srpski vladari. Najpoznatiji su Studenica i Gračanica. Ovi manastiri su bili oslikani freskama. Verovatno najpoznatija srpska srednjovekovna freska je prikaz „Mironosnice na grobu“ (ili Beli anđeo) iz manastira Mileševa. Još neki poznati srpski manastiri su i Mileševa, Sopoćani i Visoki Dečani. Deo srpskog kulturnog nasleđa iz ovog perioda je i ikonoslikarstvo. Nakon pada Carigrada u ruke krstaša dolazi priliv Vizantijskih umetnika pa se uticaj vizantijske kulture odražava u srpskoj umetnosti. Po uzoru na vizantijski stil podignuti su manastiri Gračanica, Bogorodica Ljeviška. Manastir Visoki Dečani sagrađen je u romaničkom stilu. Izgradnju je nadzirao Fra Vita iz Kotora. Ovaj manastir je bogat raznim freskama koje opisuju događaje iz Novog zaveta. Još jedan stil crkvenog građevinarstva se razvio u Srbiji krajem 14. veka, i to u dolini reke Velike Morave (Moravska škola). Primer ovog stila je Manasija. Nakon ovog perioda Srpsko carstvo pada pod Osmansku vlast. Sa ovim staje razvitak srpske kulture, koja čak i nazaduje zbog manjka školovanih i pismenih ljudi i rušenja kulturnih spomenika od strane Turaka. Mnogi mladi umetnici iz novoustanovljene srpske države 19. veka su se školovali u inostranstvu, posebno u Francuskoj i Nemačkoj, i doneli su sa sobom avangardne stilove. Pored Pariza i Minhena, Beograd je bio u prvoj polovini 20. veka jedan od centara impresionizma. Nadežda Petrović je slikala u stilu fovizma, dok je Sava Šumanović bio pod uticajem kubizma. Ipak u tom periodu srpsko slikarstvo je obeležio Paja Jovanović.

Srpska književnost uredi

Po zvaničnoj teoriji početak srpske književnosti vezuje se za doba Ćirila i Metodija koji su sastavili prvo slovensko pismo. Postoje spomenici rane srpske književnosti pisani na glagoljici koja je kasnije zamenjena ćirilicom. Značajan spomenik ovog perioda je Miroslavljevo jevanđelje. Za vreme turske vladavine jedini oblik književnosti je bila epska i lirska narodna poezija. U 19. veku Vuk Stefanović Karadžić je preveo Novi zavet na srpski jezik i reformisao srpsko pismo i pravopis. Najznačajniji srpski pesnici 19. veka su bili Branko Radičević, Petar II Petrović Njegoš, Laza Kostić, Đura Jakšić i Jovan Jovanović Zmaj. U 20. veku najpoznatiji su bili pisci Ivo Andrić, Miloš Crnjanski, Danilo Kiš, Dobrica Ćosić i Meša Selimović.

Muzika uredi

Srbija na Evroviziji 2007. godine

Srpska muzika ima dugu tradiciju i istoriju. Narodni instrumenti Srba su gusle i frula. Srbi u Vojvodini su koristili tambure. Najpoznatija srpska narodna kola su užičko kolo i moravac. Najznačajniji srpski kompozitor je Stevan Mokranjac. On je bio i muzikolog, sakupljač narodne muzike i direktor prve muzičke škole u Srbiji. Njegovo najpoznatije muzičko delo su horske pesme Rukoveti. Trubački orkestri su veoma popularni u Srbiji. Sabor trubača u Guči se tradicionalno organizuje svake godine. Period turske vlasti ostavio je orijentalni trag u muzici celog Balkana, pa i Srbije. Primetan je i uticaj romske muzike. U poslednjih 20-ak godina, razvijen je trend kombinovanja narodne muzike, orijentalnih uticaja i dens muzike pod imenom turbo-folk. Srbija je pobedila na takmičenju za Pesmu Evrovizije 2007. u Helsinkiju sa pesmom „Molitva“ u izvođenju pop-pevačice Marije Šerifović.

Srpski pevači uredi

Svetska kulturna baština UNESKO-a u Srbiji uredi

1979 — Grad Stari Ras, manastir Sopoćani i Petrova crkva (najstarija crkva u Srbiji)
1986 — Manastir Studenica
2006 — Manastir Gračanica, Pećka patrijaršija i crkva Bogorodica Ljeviška
2007 — Carska palata Feliks Romulijana kod Gamzigrada

Tradicija uredi

Opanci

Tradicija srpskog naroda seže u daleku prošlost. Ona se može videti u načinu proslavljanja pojedinih narodnih i verskih praznika kao što su krsna slava, Badnji dan i Božić. Koreni običaja vezanih za ove praznike potiču još iz doba pre primanja hrišćanstva. Neki oblici tradicije će ući pod zaštitu UNESCO-a kao nematerijalna kulturna dobra. Takav primer je način izrade opanaka. Značajno kulturno dobro su i dela narodnog stvaralaštva: epske narodne pesme i lirske narodne pesme kao i mnoge druge priče, predanja, narodne izreke koje je sakupljao i zapisivao Vuk Stefanović Karadžić. Epske narodne pesme opevavaju podvige i slavne junake iz istorije srpskog naroda. Usmena predanja su se prenosila s koleno na koleno tokom turske vladavine kao jedini oblik kulturnog nasleđa.

Narodni praznici uredi

Spoljni kulturni uticaji i kulturne odlike regija uredi

Srpska narodna nošnja

Loženje badnjaka

Tokom istorije razni osvajači su uticali na pojedine delove Srbije, menjali i donosili nove kulturne uticaje. Dok je na prostoru Južne Srbija, Šumadije i Kosova i Metohije u najvećoj meri uticalo Osmansko carstvo tokom petovekovne vladavine, na prostoru Vojvodine je najvidljiviji uticaj Austrougarske. Uticaji velikih sila su vidljivi na narodnom folkloru, graditeljstvu, jeziku i ishrani.

Kultura Južne i Centralne Srbije uredi

Ovo područje odlikuje najraznovrsnija tradicija usled mešanja raznih uticaja. Način građenja kuća potiče još iz doba srpske srednjovekovne države sa uticajem Turskog carstva koje je ostavilo uticaje i na jezik. Dobar pokazatelj nasleđa ove regije je Sirogojno, etno selo u blizini Zlatibora. Kuće su građene od drveta. Bile su obično prizemne mada nije bila retkost ni videti kuću sa podzemnim prostorijama u kojoj je čuvana stoka. Kuće bogatijih ljudi su imale i jedan sprat (čardak). Unutrašnjost kuća je činila jedna prostorija sa ognjištem u sredini gde se porodica uveče skupljala. Gastronomiju ovog kraja odlikuju kačamak, sarme, musaka, burek, baklava, zlatiborska pršuta... Zvanična srpska narodna nošnja je preuzeta iz narodne nošnje ovog kraja.

Kultura Vojvodine uredi

Novi Sad neposredno posle završetka austrougarske vladavine

Vojvođanska kultura tipična panonska kultura i odlikuje je uticaj Nemaca. Habsburška Monarhija(kasnije Austrougarska je urezala dubok trag u načinu života ovdašnjeg stanovništva. Nemački uticaj se vidi na graditeljstvu. Kuće su u švapskom stilu. Za ovakvu vrstu stila karakteristični su ornamenti kod vrata, prozora i na zidovima. I zgrade u većim gradovima kao što su Beograd, Novi Sad i Pančevo su izgrađene u austrijskom stilu. Gastronomija ovog kraja je jako raznovrsna. Karakteristična jela Vojvodine su: kulen, somborski sir, riblja čorba...

Film u Srbiji uredi

Joakim Vujić je osnivač savremenog srpskog pozorišta. On je osnovao Knjažesko-srbski teatar u Kragujevcu 1835. Značajni srpski pisci pozorišnih komada bili su Jovan Sterija Popović u 19, i Branislav Nušić u 20. veku. U Beogradu se od 1967. održava međunarodni festival savremenog teatra BITEF. Tradicionalno najkvalitetnije pozorišne scene u Srbiji su Narodno pozorište u Beogradu, Atelje 212, Jugoslovensko dramsko pozorište i Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu.

Među pozorišnim radnicima koji su obeležili srpski teatar poslednjih decenija izdvajaju se Bojan Stupica, Mira Trailović i Jovan Ćirilov, a od pisaca Aleksandar Popović, Dušan Kovačević, Ljubomir Simović i Biljana Srbljanović.

Srpska filmska umetnost je jedna od vodećih kinematografija istočne Evrope. Pre Drugog svetskog rata u Srbiji je proizvedeno 12 filmova. U posleratnom periodu, na međunarodnoj sceni su se istakli režiseri: Goran Marković, Aleksandar Petrović, Dušan Makavejev, Slobodan Šijan, Goran Paskaljević i drugi. Najnagrađivaniji srpski filmski režiser je Emir Kusturica koji je između ostalog dobitnik dve Zlatne palme na festivalu u Kanu.

Među glumcima, u prvoj polovini 20. veka su se istakli Čiča Ilija Stanojević, Žanka Stokić i Dobrica Milutinović. Novije doba srpskog pozorišta i filma su obeležili glumci: Miodrag Petrović Čkalja, Pavle Vujisić, Radmila Savićević, Ljubiša Jovanović, Zoran Radmilović, Ljuba Tadić, Danilo Bata Stojković, Dragan Nikolić, Milena Dravić, Bata Živojinović, Mira Stupica, Jelisaveta Seka Sablić, Ljubiša Samardžić, Mira Banjac, Bora Todorović, Mija Aleksić, Olivera Marković, Ružica Sokić, Miki Manojlović, Svetlana Bojković ...

Galerija uredi

Gusle
Tamburica
Sarme

Literatura uredi

Dimić, Ljubodrag (1996). Kulturna politika u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941. 1. Beograd: Stubovi kulture.
Dimić, Ljubodrag (1997). Kulturna politika u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941. 2. Beograd: Stubovi kulture.
Dimić, Ljubodrag (1997). Kulturna politika u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941. 3. Beograd: Stubovi kulture.
Dimić, Ljubodrag; Tešić, Vladeta; Pavlović-Lazarević, Gordana (2000). Ministarstvo prosvete i ministri Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Kraljevine Jugoslavije 1918-1941. Beograd: Pedagoški muzej.
Ivić, Pavle; Kašić, Jovan (1981). „Kulturna istorija Srba u XIX veku (do sedamdesetih godina)”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 309—380.