Kuš
Kuš (Gornja Nubija) je drevna civilizacija koja se razvila južno od starog Egipta u Nubiji, oblasti južno do 2. katarakte Nila, na teritoriji današnjeg Sudana.[6] Iako je bila pod velikim uticajem Egipta imala je različitu kulturu i često se posmatra kao prva civilizacija u podsaharskoj Africi. Južno od 1. katarakte nalazila se Donja Nubija ili Vavat.
| Kušitsko kraljevstvo[1][2][3] | |
|---|---|
| Službeni jezik | meroitski, nubijski, egipatski,[4] kušitski[5] |
| Vladavina | |
| Oblik države | monarhija |
| Istorija | |
| Istorijsko doba | bronzano doba do kasne antike |
| | |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | |
| Stanovništvo | |
| — | |
| — gustina | |
| Ekonomija | |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC |
Regija Nubija bila je rana civilizacija, koja je proizvela nekoliko složenih društava koja su se bavila trgovinom i industrijom.[7] Grad-država Kerma pojavio se kao dominantna politička sila između 2450. i 1450. godine pre nove ere, kontrolišući dolinu Nila između prve i četvrte katarakte, područje veličine slične Egiptu. Egipćani su prvi identifikovali Kermu kao „Kuš“, a tokom narednih nekoliko vekova dve civilizacije su vodile povremene ratove, što je bilo isprepletano periodima trgovinskog prosperiteta i kulturne razmene.[8]
Piramide uredi
U Nubiji je sagrađeno oko 220 piramida, koje su služile kao grobnice kraljeva i kraljica Napate i Meroe. Prve, grobnice kralja Kašta i njegovog sina Pije (Pjanki) i njihovih naslednika Šabaka, Šabataka i Tanvetamani, kao i 14 piramida — grobnica kraljica, izgrađene su u mestu el-Kuru. Kasnije piramide nalazile su se u Nuri, na zapadnoj obali Nila u Gornjoj Nubiji. U ovoj nekropoli otkrivene su grobnice 21 kralja i 52 kraljice. Najstarija i najveća piramida u Nuri je grobnica napatanskog kralja i faraona Dvadesetpete dinastije Taharke. Najprostranije mesto nubijskih piramida je Meroe, koje se nalazi između petog i šestog katarakta Nila, oko 100 km severno od Kartuma. Za vreme meroeskog perioda ovde je sahranjeno preko četdeset vladara.
Počeci uredi
Prva razvijena društva u Nubiji su nastala pre Druge egipatske dinastije (3100-2890. p. n. e.). Oko 2500. p. n. e., Egipćani su se počeli širiti na jug, i iz tog perioda potiče većina današnjih podataka o Kušu. Ovaj prodor je zaustavio pad Srednjeg kraljevstva, te se u to doba razvilo nezavisno kraljevstvo u Nubiji. Oko 1500. p. n. e. egipatski prodori su ponovno počeli, ali ih je ovog puta dočekao organizovani otpor. Istoričari se spore da li je otpor došao od strane više nezavisnih gradova-država ili od strane jedinstvenog carstva, isto kao i da li su Nubijci ideju države stvorili sami ili kopirali od Egipćana. Na kraju su Egipćani pobedili, a oblast Nubije je postala egipatska kolonija pod nadzorom Tutmosa I, čija je vojska izgradila niz snažnih tvrđava. Oblast Nubije je otada snabdevala Egipat raznim resursima.
U 11. veku p. n. e. unutrašnji sukobi u Egiptu su doveli do kolapsa kolonijalne vlasti te se stvorilo nezavisno kraljevstvo sa središtem u Napati u Nubiji. Tim su kraljevstvom vladali lokalni vladari koji su svrgnuli kolonijalni režim. U to je vreme Kuš bio primer kulturne difuzije s Egiptom. Kušiti i Egipćani su delili mnoga verovanja i bogove.
Napata uredi
Kraljevstvo sa sedištem u Napati je ujedinio Rose u periodu oko 780-755. p. n. e; nakon njega je Alara konačno osnovao Kušitsko kraljevstvo i kao takvog su ga priznali njegovi naslednici. Kraljevstvo je raslo po uticaju i na kraju počelo da dominira južnom egipatskom regijom oko Elefantine, a tokom vladavine Alarinog naslednika Kašte i Tebom. Kašta je u 8. veku p. n. e. uspeo da prisili Šepenupet I, polusestru Takelota III i služavku Božje supruge Amen, da usvoji Kaštinu kći Amenirdis I kao naslednicu. Nakon ovoga je Teba de fakto došla pod nadzor Napate. Vlast Napate je vrhunac dosegla pod kraljem Pijanhom, Kaštinim naslednikom, koji je u 20. godini vladavine osvojio celi Egipat i ustanovio 25. dinastiju.
Kada su Asirci napali Egipat 671. p. n. e., Kuš je ponovno postao nezavisna država. Poslednji kušitski kralj koji je preuzeo nadzor nad Egiptom bio je Tantamani, ali su ga konačno porazili Asirci 664. p. n. e. Nakon toga je moć kušitskih kraljeva nad Egiptom jenjavala i prestala 656. p. n. e. kada je Psamtik I, osnivač 26. Saiska dinastije, ponovno ujedinio Egipat. Godine 591. p. n. e. Egipćani pod Psamtikom II su napali Kuš, možda zato što se kušitski vladar Aspelta spremao napasti Egipat, te osvojili i spalili Napatu. Pola veka kasnije Kuš osvaja persijski vladar Kambiz II koji je ovdje ratovao sa Nubijcima, te Kuš nakratko postaje satrapija[9].
Seoba u Meroe uredi
Istorijski zapisi ukazuju da su Aspeltini naslednici preselili svoju prestolnicu na jug u Meroe, mnogo južnije od Napate. Tačan datum ove seobe se ne zna, iako neki istoričari veruju da se odvila za vreme Aspeltine vladavine, kao odgovor na egipatsku invaziju Donje Nubije. Drugi istoričari veruju da je kraljevstvo prema jugu pomakla izrada predmeta od željeza: oko Meroe, za razliku od Napate, bilo je šuma čije bi se drvo moglo koristiti za visoke peći. Kasniji dolazak grčki trgovaca je značio da Kuš više nije zavisio od trgovine duž Nila. Umesto toga je svoje proizvode mogao je da izvozi na obalu Crvenog mora i tamošnje grčke trgovačke kolonije.
Alternativna teorija navodi da su se stvorile dve bliske države, jedna sa središtem u Napati, a jedna u Meroe. Država sa sedištem u Meroeu je vremenom počela da dominira severnom državom. S obzirom da nije pronađena nijedna kraljevska palata severno od Meroe postoje tvrdnje da je Napata bila tek versko središte. Međutim Napata je ipak bila važna, s obzirom da su se kraljevi vekovima tamo krunili i sahranjivali, čak i kada su živeli u Meroeu.
Oko godine 300. p. n. e. seoba u Meroe je dovršena i monarsi su se tamo počeli sahranjivati umesto u Napati. Jedna teorija navodi da su monarsi tada uspeli da nadvladaju svećenike u Napati. Diodor Sikul navodi priču o meroitskom vladaru Ergamenu kome su sveštenici zapovedili da se ubije, ali je on prekršio tradiciju i umesto toga naložio da se pogube sveštenici. Neki istoričari veruju da je Ergamen stvari Arakamani, prvi vladar sahranjen u Meroeu. Međutim, moguće je i da je Ergamen transliteracija za Arkamanija, koji je vladao mnogo godina nakon stvaranja kraljevskog groblja u Meroeu. Druga teorija tvrdi da je prestonica uvek bila Meroe.
Kuš se održao vekovima, ali o njemu nije bilo mnogo podataka. Ranije je Kuš koristio hijeroglife, mada je u Merou razvijeno zasebno pismo i koristi se meroitski jezik, koji još uvek nije dešifrovan. Država je, po svemu sudeći, uživala prosperitet, trgovala sa susedima i gradila spomenike i grobnice. Godine 23. p. n. e. rimski guverner Egipta, Petronije, napao je Nubiju kao odgovor na nubijske napade na južni Egipat te opustošio severne delove i spalio Napatu (22. p. n. e.) pre povratka na sever.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Goldenberg, David M. (2005). The Curse of Ham: Race and Slavery in Early Judaism, Christianity, and Islam (New izd.). Princeton University Press. str. 17. ISBN 978-0691123707.
- ^ Spalinger, Anthony (1974). „Esarhaddon and Egypt: An Analysis of the First Invasion of Egypt”. Orientalia. Nova Series. 43: 295—326, XI.
- ^ Allen, James P. (2013-07-11). The Ancient Egyptian Language: An Historical Study. Cambridge University Press. str. 53. ISBN 9781107032460. Pristupljeno 2015-04-15.
- ^ Török 1998, p. 49 (1997 ed.).
- ^ Rilly, Claude (2019). „Languages of Ancient Nubia”. Ur.: Raue, Dietrich. Handbook of Ancient Nubia. De Gruyter. str. 133—4. ISBN 978-3110416695. Pristupljeno 2019-11-20. „The Blemmyan language is so close to modern Beja that it is probably nothing else than an early dialect of the same language.”
- ^ Stearns, Peter N., ur. (2001). „(II.B.4.) East Africa, c. 2000–332 B.C.E.”. The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (6th izd.). Boston: Houghton Mifflin Harcourt. str. 32. ISBN 978-0-395-65237-4.[mrtva veza]
- ^ Society, National Geographic (2018-07-20). „The Kingdoms of Kush”. National Geographic Society (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 05. 05. 2020. g. Pristupljeno 2020-08-29.
- ^ Alberge, Dalya. "Tomb reveals Ancient Egypt's humiliating secret". The Times. London.
- ^ „Darije: Četiri carske liste, Livius.org”. Arhivirano iz originala 02. 06. 2009. g. Pristupljeno 10. 04. 2021.
Literatura uredi
- Bianchi, Robert Steven (2004). Daily Life of the Nubians. Greenwood. ISBN 978-0313325014.
- Edwards, David N. (2004). The Nubian Past. London: Routledge. str. 348 Pages. ISBN 0-415-36987-8.
- Fisher, Marjorie M.; Lacovara, Peter; Ikram, Salima; et al., ur. (2012). Ancient Nubia: African Kingdoms on the Nile. The American University in Cairo Press. ISBN 978-977-416-478-1.
- Hintze, Fritz (1963). „Musawwarat as Sufra. Preliminary Report on the Excavations of the Institute of Egyptology, Humboldt University, Berlin, 1961-62” (PDF). Kush: Journal of the Sudan Antiquities Service. Vol. XI. The Service.
- Humphris, Jane; et al. (jun 2018). „Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe”. Journal of Field Archaeology. 43 (5): 399—416. doi:10.1080/00934690.2018.1479085
. - Leclant, Jean (2004). The empire of Kush: Napata and Meroe. London: UNESCO. str. 1912 Pages. ISBN 1-57958-245-1.
- Oliver, Roland (1975). The Cambridge History of Africa Volume 3 1050 – c. 1600. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-20981-1.
- Oliver, Roland (1978). The Cambridge history of Africa. Vol. 2, From c. 500 BC to AD 1050. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-20981-1.
- Shillington, Kevin (2004). Encyclopedia of African History, Vol. 1. London: Routledge. str. 1912 Pages. ISBN 1-57958-245-1.
- Török, László (1998). „The Kingdom of Kush: Handbook of the Napatan-Meroitic Civilization”. Handbook of Oriental Studies. Section 1 the Near and Middle East. Leiden: Brill. ISBN 978-9004104488.
- Baud, Michel (2010). Méroé. Un empire sur le Nil (na jeziku: francuski). Officina Libraria. ISBN 978-8889854501.
- Breyer, Francis (2014). Einführung in die Meroitistik (na jeziku: nemački). Lit. ISBN 9783643128058.
- Valbelle, Dominique; Bonnet, Charles (2006). The Nubian Pharaohs. The American University in Cairo Press. ISBN 978-9774160103.
- Yvanes, Elsa (2018). „Clothing the elite? Patterns of textile production and consumption in ancient Sudan and Nubia”. Dynamics and Organisation of Textile Production in Past Societies in Europe and the Mediterranean. str. 81—92.
- Jean Leclant. "The empire of Kush: Napata and Meroe" UNESCO General History of Africa
- A. Hakem with I. Hrbek and J. Vercoutter. "The civilization of Napata and Meroe" UNESCO General History of Africa
- P.L. Shinnie. "The Nilotic Sudan and Ethiopia c. 660 BC to c. AD 600" Cambridge History of Africa - Volume 2 Cambridge University Press, 1978.
Spoljašnje veze uredi
- Dan Morrison, "Ancient Gold Center Discovered on the Nile", National Geographic News
- "Civilizations in Africa: Kush", Washington State University Архивирано на сајту Wayback Machine (1. мај 2007)
- Kush
- Ancient Sudan (Nubia) website Архивирано на сајту Wayback Machine (14. мај 2019)
- Joseph Poplicha, "The Biblical Nimrod and the Kingdom of Eanna", Journal of the American Oriental Society, Vol. 49, (1929), pp. 303–317
- Kerma website Official website of the Swiss archeological mission to Sudan.
