Lavaš
Lavaš je tradicionalni pljosnati beskvasni[1] hleb koji se vekovima priprema u Južnom Kavkazu, srednjoj Aziji i oblastima oko Kaspijskog mora.[2][3][4] Peče se u tandiru - metalnoj ili glinenoj ovalnoj peći,[a] ili na saju (sadž, kod nas poznat i kao talandara) - konkavnoj, kružnoj metalnoj posudi ispod koje se loži vatra.[5] Jedna je od najrasprostranjenijih vrsta hleba u Jermeniji, Azerbejdžanu, Iranu i Turskoj.[6] Tradicionalni recept se može prilagoditi modernoj kuhinji.[7]
.jpg) Priprema lavaša u Jermeniji | |
| Drugo ime | lavaš, katirma, jupka, jufka |
|---|---|
| Vrsta jela | hleb |
| Mesto porekla | Centralna Azija |
| Temperatura serviranja | toplo, hladno |
| Glavni sastojci | brašno, voda, i so |
 Mediji: Lavaš | |
| Lavaš | |
|---|---|
 Pravljenje lavaš hleba | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Zajednička kultura pečenja pljosnatog hleba (lavaš, katirma, jupka, jufka) |
| Uključuje | |
| Kriterijum | Nematerijalno kulturno nasleđe: |
| Referenca | 1181 |
| Upis | 2016. (11. sednica) |
| Veb-sajt | https://ich.unesco.org/en/RL/flatbread-making-and-sharing-culture-lavash-katyrma-jupka-yufka-01181 |
Zajednička kultura pečenja pljosnatog hleba u Azerbejdžanu, Iranu, Kirgistanu, Kazahstanu i Turskoj uvrštena je 2016. godine na Uneskovu Listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.[8]
Karakteristike i upotreba uredi
Lavaš je debljine nešto veće od palačinki, a može biti dugačak i do pola metra. Jede se rukama, uz svako jelo. Može se umakati u supu, mleko ili kiselo mleko, mazati maslacem, puniti sirom, raznim salatama od povrća ili mesa, a potom uviti u rolnu poput palačinke, a negde se služi i sa alvom.[5]
Gotov lavaš može se čuvati i do 4 meseca. Da bi se mogao pravilno i duže čuvati, trebalo bi da bude suv, a lepinje treba složiti jenu na drugu. Čuva se na suvom mestu, a pre konzumiranja treba ga malo navlažiti i prekriti krpom oko pola sata. Ovakav lavaš je gotovo isti kao sveže ispečeni.[7]
Tradicionalno se lavaš pravi bez, ali može i sa kvascem.[9] Lavaš koji se priprema sa kvascem prilikom pečenja se naduje poput somuna, pa se takav hleb u Turskoj zove ”balon lavaš”.[10]
Lavaš hleb se koristi u različitim obrocima i raznim prigodama i ritualima kao što su venčanja, rođendani, sahrane, verske ceremonije i gozbe. U nekim delovima Irana i Azerbejdžana, komad lavaša stavlja se na nevestina ramena ili se mrvi i posipa po njenoj glavi kao znak plodnosti i traženja blagoslova. U Turskoj se daje komšijama mladoženje i neveste. U Kazahstanu ljudi veruju da lavaš štiti mrtve, a u Kirgizstanu se smatra da će njegovo davanje olakšati zagrobni život.[8]
Kalorijska vrednost uredi
Istorija uredi
.jpg)
Lavaš se smatra jednom od najstarijih vrsta hleba, koji se pekao u glinenoj peći - tandiru još pre oko 6000 godina.[7] Adam Olearijus, nemački diplomata, putopisac, filolog, književnik, geograf i matematičar, još je u 17. veku pisao je o azerbejdžanskom hlebu: „Prisutne su razlite vrste hleba, napravljene od pšeničnog brašna, kao što su: komac – biskvit debeo oko tri prsta i dugačak kao polovina lavaša, zatim lavaš – okrugli hleb, piskeš – dužine jednog lakta, koji se peče prilepljen za kućnu peć i prošaran je sa pet brazdi, sengek – umešen na okruglim posudama, i na posletku juha – tanak hleb, gotovo kao papir, dužine jedne ruke i približno isto toliko i širok.” U pisanim izvorima iz 19. veka pominje se da i Tatari takođe pripremaju lavaš hleb, nazvan bak lavaš, a da se u turskim selima pripremaju lavaš pite.
O lavašu i proizvodima nastalim od njega napisano je i nekoliko naučnih istraživanja. U knjizi „Jermenska kuhinja“ iz 1960. godine se po prvi put spominju termini Jermenski lavaš hleb i Matnakaš.[5]
Nematerijalno kulturno nasleđe čovečanstva uredi
Zajednička kultura pečenja pljosnatog hleba u Azerbejdžanu, Iranu, Kirgistanu, Kazahstanu i Turskoj, nosi sa sobom i društvene funkcije koje su omogućile da se nastavi sa tradicijom koja se široko praktikuje. Pljosnati lavaš hleb je zajednički kulturni element u regiji srednje Azije koji promoviše kulturu gostoprimstva i afirmaciju identiteta.
U pripremi lavaša učestvuju najmanje tri osobe, uglavnom članovi porodice, od kojih svaka ima svoju ulogu u tom procesu. U ruralnim sredinama komšije zajedno prave hleb. Lavaš hleb se, takođe, pravi u tradicionalnim pekarama, u tandiru/tanuru (zemljana ili kamena peć), sadž (ili saj - metalna ploča) ili kazanu.
Tradicija koja se prenosi u okviru porodice ili sa majstora na šegrta, izražava gostoprimstvo, solidarnost i prenosi određena verovanja koja simbolizuju zajedničke kulturne korene koji jačaju pripadnost zajednici. Kultura pravljenja lavaš hleba je upisana na Unesko listu nematerijalnog kulturnog nasleđa 2016. godine.[8]
Galerija uredi
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Napomene uredi
- ^ Testo se u ovakvim pećima peče tako što se u tankom sloju lepi na vrele unutrašnje zidove.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Pavlović, Milica. „Kako da napravim Lavaš kod kuće?”. Bonapeti.rs. Pristupljeno 19. 6. 2021.
- ^ Alan Davidson (1999). The Oxford Companion to Food. Oxford University Press. str. 456. ISBN 978-0192806819. „Lavash a thin crisp bread usually made with wheat flour made in a variety of shapes all over the regions of the South Caucasus, Iran (where it is often so thin as to be like tissue and can be almost seen through), and Afghanistan. It is leavened and baked in a tandoor. Lavash is served with kebabs and is used to scoop up food or wrap round food before being eaten. Its origins are ancient and it is also known as lavaş depending on the region. As in the other countries of this region large batches of this bread are made and stored for long periods. In Turkey they are stored on a board suspended by all four corners from the ceiling. The bread becomes dry and is restored by sprinkling with water and reheated as and when needed. Yufka is also a name for filo pastry.”
- ^ Gil Marks (2010). Encyclopedia of Jewish Food. John Wiley and Sons. str. 355.
- ^ Morgan, Diane (2010). Skinny Dips. Chronicle Books. str. 14. ISBN 978-1452100241. „Lavash, lavosh, or lahvosh is a gigantic, paper-thin, blistery, tortilla-like flatbread common throughout Armenia, Turkey, and Iran.”
- ^ a b v Amirslanov, Tahir; Slavkovic, Aleksandar (15. 3. 2015). „Tradicionalni lavaš hleb”. 381 vesti. Pristupljeno 19. 6. 2021.
- ^ „Tastes of Memory: How to Bake an Authentic Armenian Lavash”. Smithsonian.
- ^ a b v g Aleksov, Toni. „Kako se pravi lavaš?”. Bonapeti.rs. Pristupljeno 19. 6. 2021.
- ^ a b v „Flatbread making and sharing culture: Lavash, Katyrma, Jupka, Yufka”. UNESCO. Pristupljeno 19. 6. 2021.
- ^ Ranisavljević, Milena. „KAKO SE PRAVI TURSKI HLEB: čuveno pecivo lavaš po receptu sultanije Mihrimah”. Lepa & Srećna. Pristupljeno 19. 6. 2021.
- ^ Knežević, Katarina. „Turski hleb Balon Lavaš”. Bonapeti.rs. Pristupljeno 19. 6. 2021.
Spoljašnje veze uredi
- Kulturni centar Ambasade Islamske Republike Iran u Beogradu
- (jezik: engleski) Zajednička kultura pečenja pljosnatog hleba na zvaničnom YouTube kanalu UNESCO
- „Turski hleb Balon Lavaš: Ukusniji ne postoji, uz njega je svaki prilog višak!”. Stil. 24. 6. 2018. Pristupljeno 19. 6. 2021.