Logocentrizam

Logocentrizam (franc. logocentrisme), pojam koji je, zajedno sa manje upotrebljivanim terminom istog značenja (fonocentrizam), skovao francuski filozof Žak Derida u knjizi O gramatologiji (1967). Logocentrizam podrazumeva potvrđivanje znakova ili njihovih sadržaja spolja, posredstvom autoriteta čije značenje ili istinu prenose. Suštinska pretpostavka logocentizma počiva na stavu da jezik ima svoju referencu u stvarnosti koja se nalazi izvan granica samog jezika. To, prema Deridi, predstavlja metafiziku fonetskog pisma koja se proteže od Platona do Frojda.

Kritika logocentrizma je jedna od važnijih karakteristika Deridine dekonstrukcije. Prema Deridi, zapadna filozofija je od Platona naovamo uvek bila logocentrična jer je govoru, ili logosu, dodelila mesto početka i izvora istine, te je privilegovala fonetski vid jezika u odnosu na grafički vid pisma. Govor je tako spontano i potpuno izražavao značenje subjekta, koji je samoprisutan kroz samotransparentnost, samosvest i racionalističku samodovoljnost. Logocentrizam pretpostavlja da se jezikom govora izražavaju već postojeće ideje, a da je pisanje samo drugorazredni ili čak parazitski suplement govora. De Sosirovo razumevanje znaka, tvrdi Derida, klasičan je primer logocentrizma pošto, po njemu, značenje izražava podudarnost između zvuka (oznake ili označitelja) i ideje ili slike (označenog). Takva teorija u suštini predstavlja vraćanje na biblijsku tezu: „U početku beše reč“, koja podrazumeva postojanje prvobitne ili transcedentne oznake (označitelja) kao porekla svog značenja. Prema Deridi, logocentrizam, kao i njemu srodan fonocentrizam, najsnažniji su oblici etnocentrizma, budući da daju prednost zapadnom fonetskom alfabetu u odnosu na druge forme pisma, pa se otuda zapadni razum (logos) shvata kao jedini i isljučivi kriterijum znanja. Deridina dekonstrukcija logocentrizma, dakle, razgrađuje poreklo filozofije koje se tradicionalno smešta u govor, tj. govor povezuje sa autorom ili (raz)umom i, istovremeno, logocentrizmu suprotstavlja pojam pisanje (franc. écriture), koji označava beskonačnu igru izmeštanja, odgađanja i izmicanja značenja, kojom se podriva bilo kakva prisutnost.

Srodan pojam logocentrizmu jeste i falocentrizam, termin feminističke kritike koji Derida takođe koristi u svojoj kritici Lakana. Prema Deridi, Lakanovo insistiranje na privilegovanoj ulozi falusa u subjektivnom pristupu simboličkom samo je još jedan oblik logocentrizma.

Izvori

• Popović, Tanja. 2007. Rečnik književnih termina. Beograd: Logos Art