Lokalitet „Orlovine”

Lokalitet „Orlovine” je arheološko nalazište na istoimenom visu, gde se nalaze ostaci srednjovekovnog utvrđenja. Lokalitet se nalazi iznad gradskog centra Malog Zvornika, poznato u narodu i kao „Jelenin grad”.^[1]^[2]

Sedamdesetih godina 20. veka, arheolog Milivoje Vasiljević iz Šapca, objavio je preliminarna istraživanja na području opština Srednjeg Podrinja. Konstatovao je da se na samom visu Orlovine i na zapadnim padinama nalaze ostaci utvrđenja. Kratke podatke o nalazištu je objavio u časopisu istorijskog arhiva u Šapcu. Na osnovu njegovih podataka Zavod za zaštitu spomenika kulture u Valjevu ubrzo je uveo ovaj lokalitet u evidenciju nalazišta. Nepravedno zapostavljen, lokalitet biva detaljno ispitan tek u periodu od 2013. do 2015. godine, na inicijativu profesora istorije Dejana Pavića iz Malog Zvornika.

Opis lokaliteta uredi

Oko zaravnjenog visa se pruža obimni zid utvrđenja debljine dva metra, rađen od pritesanog kamena, koji je zaliven malterom od živog kreča i peska, sa ostacima monumetalne kapije, koja je razdvajala Gornji i Donji grad. Sa severne strane, strmom padinom, utvrđenje se spušta prema Bučevskom potoku, sa južne strane, gotovo vertikalnom liticom prema sadašnjem jezeru i sa zapadne strane do Drine, u dužini od oko 700 metara i obuhvata prostor od 14 hektara.

Donji grad je trouglastog oblika u kojem se nalazilo obimno gradsko naselje, što je retko za to vreme. Dobar deo lokaliteta je uništen izgradnjom modernog gradskog centra pedesetih i šezdesetih godina 20. veka. Ostaci južnog i severnog zida, koji se kao kraci šestara, šireći se, spuštaju prema Drini, pokazuju da se treći krak zidina, obalom reke prostirao u dužini od četristo metara.

Uzvišeniji deo Donjeg grada i lokalitet Gornjeg grada Lipnika potpuno su očuvani i na njima najverovatnije nije bilo nikakvih značajnih aktivnosti u turskom kasnijem periodu. Danas je delimično pod livadama i delom pod šumom i retkim rastinjem. Na livadam postoje značajne razlike u vegetaciji trave tako da se u rrazličito doba godine mogu primetiti pravolinijske brazde, koje su posledica nedostatka vlage i humusa. Na južnoj livadi su vidljivi ostaci monumetaalne građevine za koju se može pretpostaviti da je crkva. Na području šume nalaze se ostaci zidina, sa rupama od drvenih santača. Južni zid ima barem jedno ispupčenje prema spolja, pravougaonog oblika, u širini od 1,10 i u dužini od 5,2 metra.

Na čitavom lokalitetu se nalaze brojne terase, odnosno ravne platforme na padinama, kao i velike količine oborenog i rasutog pritesanog kamena. Na istočnoj padini, pri vrhu, nalaze se kružna gomila kamena, za koju se može pretpostaviti da je cisterna.

Na osnovu pronađenih fragmenata keramike i drugih pokretnih nalaza (fragment gleđosane posude, delovi amfore, deo posude izvajane grnčarskim kolom na nožni pogon), pouzdano je utvrđeno da se radi o tvrđavi ranovizantijskog perioda, tačnije iz 6. veka, u vreme vladavine cara Justijana, koje je tokom vremena održavano i preuređivano.^[3]