Marko Vukobrat Jarić

Marko Vukobrat Jarić (Beograd, 17. mart 1952 - Koledž Stejšn, 25. oktobar 1997) bio je srpski i američki fizičar, pilot, sportista, profesor univerziteta.

Marko Vukobrat Jarić
Marko Vukobrat Jarić, snimak iz sredine 90-ih
Datum rođenja	(1952-03-17)17. mart 1952.
Mesto rođenja	Beograd
Datum smrti	25. oktobar 1997.(1997-10-25) (45 god.)
Mesto smrti	Koledž Stejšon, SAD

Mladost

Marko Vukobrat Jarić je rođen 17. marta 1952. godine u Beogradu, od oca Vojina i majke Mileve, rođene Vukobrat. Vojnu vazduhoplovnu gimnaziju "Maršal Tito" u Mostaru je završio 1970. godine kao najbolji đak, i sa zvanjem vojnog pilota, a Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Beogradu, Odsek za Fiziku 1974. godine, kao najbolji student. Za uspeh na studijama nagrađen je Oktobarskom nagradom grada Beograda. Originalne radove u naučnim časopisima počeo je da objavljuje još u toku studija ("Izingov model i Treći princip termodinamike“). Uz naučni angažman, uspešno se bavio i sportom, i bio je džudista u Džudo klubu „Partizan“, pod mentorstvom profesora Jorge. Takođe se bavio i raketnim modelarstvom.

Rana karijera

Marko Vukobrat Jarić i Dragan Grbić, snimak iz gimnazijskih dana

Nakon završetka redovnih studija, 1974. godine odlazi na doktorske studije u SAD, na Gradski koledž Njujorka (City College of New York), koje je i završio u proleće 1978. godine, u rekordnom roku, kao najbolji doktorand. Doktorirao je kod profesora Džozefa Birmana (Josef Birman), jednog od najcenjenijih fizičara u oblasti fizike kondenzovanog stanja materije. Tema doktorske disertacije Marka V. Jarića je bila „Teorije grupa i renormalizaciona teorija grupa strukturnih faznih prelaza u A-15 sistemima“. Za vreme doktorskih studija u Njujorku, Marko V. Jarić je sticao i predavačko iskustvo, jer je već bio uključen u predavanja, u svojstvu asistenta i zamenika predavača (Adjunct Lecturer).

Profesionalni uspon

Postdoktorskim stažom u periodu 1978-1980. godine na Univerzitetu Kalifornije u Berkliju (University of California, Berkeley), kao dobitnik prestižne Milerove stipendije (Miller Fellow), i u periodu 1982-1984. na Slobodnom Univerzitetu u Berlinu (Freie Universitat Berlin), kao dobitnik cenjene Humboltove stipendije (Humboldt Fellow), počinje i zvanično blistava naučna karijera Marka V. Jarića. Prihvata ponudu da tokom 1983—1984. godine, kao profesor po pozivu (Visiting Assistant Professor)predaje na Državnom Univerzitetu Montane u Bozemanu (Montana State University, Boseman), a 1985. godine, u istom svojstvu predaje na Univerzitetu Severne Dakote (University of North Dakota). Već sledeće, 1986. godine prihvata ponudu za mesto vanrednog profesora (Associate Professor) na poznatom Teksaškom A&M Univerzitetu (Texas A&M University, College Station, Texas), gde 1990. godine dobija status redovnog profesora, i gde ostaje sve do svoje smrti, 1997. godine. Profesor Marko Vukobrat Jarić je preminuo 25. oktobra 1997. godine od posledica jednog od statistički najređih tumora, glioblastoma multiforme, zloćudnog tumora na mozgu.

Akademska gostovanja

Sliku o aktivnom i izuzetno uspešnom naučnom životu Marka V. Jarića upotpunjavaju gostovanja, kraći i duži boravci u prestižnim naučnim institucijama u svetu, u periodu 1983-1996. godine. Kao postdoktorand, a u svojstvu naučnog saradnika (Visiting Scholar), 1983. i 1984. godine, provodi nekoliko meseci u Centru za visoke naučne studije u Bir sir Ivetu (Institut des Hautes Études Scientifiques, Bures-sur-Yvette) u Francuskoj, kao i u „Ajnštajnovom centru za studije teorijske fizike“ Vajcmanovog instituta u Izraelu. Period od 1984. do 1986. godine karakterišu duži boravci profesora Jarića na Univerzitetu Harvard, a period 1987-1988. provodi kao gost Instituta za teorijsku fiziku Univerziteta Kalifornije u Santa Barbari (Institute for Theoretical Physics of University of California, Santa Barbara). Kao vanredni profesor, po jedan semestar školske 1989, 1990. i 1995. godine predaje na Institutu za teorijsku fiziku Univerziteta Kalifornije u Santa Kruzu (Institute for Theoretical Physics of University of California, Santa Cruz), dok školske 1995. i 1996. provodi kao predavač na Univerzitetu Kornel u Itaki (Cornell University, Ithaca, New York). Profesor Marko Vukobrat Jarić nije zaboravljao svoje prijatelje i kolege u svojoj otadžbini, pa je bio redovan i rado viđen gost u ovoj sredini, darovavši je svojim uvek svežim i originalnim idejama, na seminarima i predavanjima koja je izuzetno nadahnuto držao. Bio je takođe izuzetno ponosan kada je 1993. godine izabran za vanrednog profesora na Univerzitetu „Nikola Tesla“ u Kninu, u tadašnjoj Republici Srpskoj Krajini.

Naučno-istraživačka delatnost

Istraživački rad Marka V. Jarića pripada teorijskoj fizici, u oblasti kondenzovanog stanja materije. Veoma često je publikovao svoje radove u matematičkoj fizici i biofizici. Svi njegovi dosadašnji radovi mogu se grupisati u domene sledećih tematika:

1. Izingovi modeli
2. Teorija grupa
3. A-15 poluprovodnici
4. Magnetni superprovodnici
5. Polimeri
6. Uređenje orijentacionih veza
7. Funkcional gustine
8. Kvazikristali
9. Kvantni transport
10. Fotoreaktivni materijali, i
11. Biofizika

O uspešnosti istraživačke delatnosti i rezultatima rada profesora Jarića već dovoljno govori lista njegovih publikacija sa više od 1300 citata. Publikovao je više od 100 radova u najboljim međunarodnim časopisima, objavio je četiri knjige, od kojih se tri u njegovom editorstvu:

1. Introduction to Quasicrystals
2. Introduction to the Mathematics of Quasicrysytals, i
3. Extended Icosahedral Structures (Academic Press, 1989)

smatraju osnovnom referentnom literaturom u oblasti kvazikristala. Najznačajniji rezultati rada profesora Jarića, kojima je on dostigao sam vrh u fizici, predstavljaju:

1. Primene teorije prostornih grupa na strukturne fazne prelaze
2. Istraživanje koegzistencije magnetizma i superprovodnosti
3. Teorija ravnotežne polimerizacije, i
4. Fizika kvazikristala.

Njegovi pionirski radovi u fizici kvazikristala doneli su mu slavu i velika naučna priznanja, zbog čega ga i danas smatraju za najvećeg eksperta u toj oblasti u svetu. Treba reći i to da je bio rukovodilac više naučnih projekata finansiranih od strane Upravnog odbora Teksaškog A&M Univerziteta, Programa za vrhunsku tehnologiju države Teksas (Texas Advanced Technology Program), kao i Nacionalne fondacije za nauku SAD (National Science Foundation, USA). Bio je recenzent za vodeće međunarodne časopise u fizici: "Physical Review" i "Physical Review Letters". Organizovao je četiri međunarodne konferencije, a na isto toliko konferencija je bio član organizacionog komiteta. Kao uvodni predavač učestvovao je na 30 međunarodnih konferencija. Pod njegovim rukovodstvom urađene su dve doktorske disertacije i jedna magistarska teza. Među kolegama fizičarima je početkom devedesetih godina prethodnog stoleća važio za jednog od najozbiljnijih budućih kandidata za Nobelovu nagradu, zbog svog izuzetnog rada na polju kvazikristala.

Nagrade i priznanja

1. Oktobarska nagrada grada Beograda za 1974. godinu, za uspeh postignut na studijama
2. Fulbrajtova stipendija (Fulbright Grantee) 1974-1980.
3. Stipendija Gradskog koledža Njujorka (Graduate Fellow of the City College of New York) 1976-1978.
4. Milerova stipendija Univerziteta Kalifornije u Berkliju (Miller Fellow of University of California, Berkeley)1978-1980, i
5. Humboltova stipendija (Humboldt Fellow), 1981-1982.

Ostale aktivnosti

Pored natprosečne inteligencije i urođene obdarenosti za prirodne nauke, krajiško poreklo Marka V. Jarića (porodica potiče sa Tromeđe u Kninskoj krajini) umnogome je doprinelo da se razvije kao ličnost za koju su čast, poštenje i ponos predstavljale najviše ljudske vrednosti. Bio je istaknuti član više udruženja Srba u rasejanju, od kojih je jedno od danas najbitnijih Kongres srpskog ujedinjenja (Serbian Unity Congress), inicijator i jedan od osnivača Udruženja Srba u Teksasu (TASC, Texas American Serbian Coalition), kao i jedan od glavnih pokretača mnogobrojnih protestnih skupova Srba u Americi, u jednom od najtežih perioda u istoriji srpskog naroda. Kao učesnik brojnih televizijskih intervjua, panel-diskusija, i kao autor brojnih članaka, pokušavao je da približi srpska gledišta američkoj javnosti, i da popravi nepovoljnu sliku koja je o srpskom narodu stvorena u američkim medijima. Svojim ubedljivim, nepokolebljivim i argumentovanim stavovima, od samog početka se nametnuo kao visoki autoritet i ličnost kojoj se veruje, što mu je u znatnoj meri omogućilo da uspe u tim svojim patriotskim nastojanjima. Ostalo je upamćeno da je insistirao da se na svim zvaničnim spisima, bilo naučnim, bilo intervjuima, njegovo ime piše sa ispravnom, srpskom fonetikom, odnosno sa vidnim slovom „ć“ u prezimenu (uobičajena praksa u SAD je da se imena koja se završavaju sa „ć“ pišu sa latiničnim slovom „c“ na kraju, odnosno Jarić=Jaric). Zbog svojih aktivnosti je u srpskim krugovima u SAD prozvan i ”1301 kaplar“. Svoj talenat je pokazivao i kao slikar-amater, i iza njega je ostalo više desetina slika. Za sve što je uradio tokom svog kratkog života, zaslužio je sasvim izvesno jedno od najznačajnijih mesta u istoriji srpskog naroda.

Zaostavština

U spomen na profesora Marka Vukobrat Jarića, 1998. godine, njegov profesor Ilija Savić, Markova porodica i njegovi prijatelji i saradnici pokrenuli su zajedno Fond "Prof. dr Marko V. Jarić", namenjen stipendiranju istaknutih pojedinaca i grupa naučnika iz oblasti fizike. Kandidati moraju biti državljani Jugoslavije/Srbije, ili stranci srpskog porekla. Nagrada se dodeljuje jednom godišnje, na rođendan Marka V. Jarića, 17. marta. Za kratko vreme, ova stipendija je dospela u red najprestižnijih domaćih priznanja u oblasti nauke, a to je samo jedan od načina da se sačuva uspomena na lik i delo ovog čoveka, u kome su objedinjeni ličnost vrhunskog naučnika, izuzetnog patriote i velikog humaniste.

Dobitnik nagrade za 2018. godinu je Zoran Hadžibabić, za 2019. je Marko Lončar, za 2020. je Đorđe Minić, a za 2021. je Stevan Nađ-Perge.

Porodica

Porodica Jarić, fotografija iz 50-ih godina dvadesetog veka

Marko Vukobrat Jarić potiče iz porodice krajiških Srba. Otac Vojin (1919—2001) je bio potomak ustaničke i svešteničke porodice iz krajiškog sela Tiškovca. Majka Mileva (1926—1989) potiče od poznate krajiške porodice Vukobrat, takođe iz sela Tiškovac, i svi koji su je poznavali kažu da je Marko svoju lucidnost i prirodni talenat za nauku nasledio baš od majke. Da bi pokazao veliku ljubav i poštovanje prema majci, svom prezimenu je dodao i majčino devojačko prezime Vukobrat.

Vojin Jarić i Mileva Vukobrat, fotografija iz 1945. godine

Marko ima i dve starije sestre, Mirjanu i Maru. Marko Vukobrat Jarić je stric poznatog srpskog košarkaša Marka Jarića, i brat od ujaka matematičara Jove Jarića.

Ipak, najveći ponos Marka V. Jarića predstavlja njegov sin jedinac Vojin Pavle Jarić (Voyin Pavle Jaric), rođen 1996. godine u braku sa Marijom Nikolić, takođe fizičarem.

Literatura

• Sveske fizičkih nauka SFIN god. XIII broj 1 (2000)

Spoljašnje veze

• Fond „Prof. dr Marko V. Jarić“
• Kongres srpskog ujedinjenja
• Balkan Repository Project
• Kvazikristali
• Texas A&M University