Medijsko kraljevstvo
Međani su bili drevni iranski narod koji je živeo na severozapadnom delu današnjeg Irana, i na teritorijama današnjih Kurdistana, Hamadana, Teherana, Azerbejdžana, Ishafana i Zandžana. Država Međana bila je na starogrčkom poznata kao Medija ili Medea. Pod asirskom vlašću, Međani su nazivani Mādāyu.[1] U ovu regiju su ušli sa prvim talasom iranskih plemena, krajem drugog milenijuma p. n. e. (krajem bronzanog doba).[2]
Posle 6. veka p. n. e. nakon što su zajedno sa Haldejcima porazili Novoasirsko kraljevstvo, Međani su stvorili sopstveno carstvo,[3] koje se protezalo od južnih obala Crnog mora i provincije Aran (današnjeg Azerbejdžana) do severne i srednje Azije i Avganistana, a uključivalo je mnoge vazalne države, kao npr. Persijance, koji će na kraju i nadvladati i apsorbovati Medijsko u Ahemenidsko carstvo.[3]
Međanima se pripisuje osnivanje prvog iranskog carstva, najvećeg u to vreme, sve dok Kir Veliki nije uspostavio ujedinjeno iransko carstvo Međana i Persijanaca, često nazivano Ahemenidsko ili Staropersijsko kraljevstvo, tako što je pobedio svog dedu i vrhovnog vladara, Astijaga, šaha Medije.
Poreklo uredi
Osnovno objašnjenje porekla Međana je da su oni migrirali iz evroazijskih stepa na jug prema planinama Zagrosa tokom drugog milenijuma p. n. e.[4]
Međani se takođe obično smatraju precima današnjih Kurda.[5][6] Štaviše, istoričar Parpola je napisao da su natpisi Asiraca, Urartianaca, Manaeanaca i drugih medijskih suseda, oslovljavaju medijce kao Kuti, ili Kutu (i druge slične varijacije) kao alternativnim imenom.[7] Neki naučnici smatraju ovaj naziv kao drevnu varijaciju imena Kurd drevnim semitskim jezicima.[8] Međutim, ovo direktno poreklo Kurda od Međana nije univerzalno prihvaćeno[9][10]
Medijsko carstvo uredi
U drugoj polovini 7. veka p. n. e., Međani su izborili nezavisnost i ujedinjeni su od dinastije. Za kraljeve koji su uspostavili Međansko carstvo obično se smatraju Fraort i njegov sin Kijaksar. Oni su verovatno bili vođe nomadskog međanskog plemena u pustinji i na južnoj obali Kaspijskog mora, Manda, koje pominje i Sargon, i verovatno su osnovali glavni grad Ekbatanu. Kasniji vavilonski kralj Nabonid takođe je označavao Međane i njihove kraljeve sa Manda. [traži se izvor]
Prema Herodotu, pohodima Kijaksara prethodili su upadi Skita i dvadesetosmogodišnja dominacija (653-625. p. n. e.). Međanska plemena su čini se odmah došla u sukob sa državom zapadno od njih poznatom kao Mane, saveznicom Asiraca. Asirski zapisi govore da su rani međanski vladari, koji su dizali bune protiv Asiraca u vreme Esarhadona i Asurbanipala, bili u savezništvu sa Ašguzima (Skiti) i drugim plemenima - koja su dolazila sa severnih obala Crnog mora i napadala Jemeniju i Malu Aziju; i Jeremija i Zefanija u Starom zavetu se slažu sa Herodotom da velika varvarska invazija Sirije i Filisteje desila 626. p. n. e. Međani su konačno pokorili i asimilovali državu Mane 616. p. n. e.
Kijaksar je, 612. godine p. n. e. pokorio Urartu, i u savezu sa haldejskim carem Nabopolasarom, uspeo da uništi asirsku prestonicu Ninivu; a do 606. p. n. e., preostale tragove asirske kontrole. Od tada, međanski kralj je vladao većim delom Irana, Asirije i severne Mesopotamije, Jermenije i Kapadokije. Njegova moć je bila veoma opasna za susede, i, sudeći po Starom zavetu, proterani Jevreji su očekivali da Međani unište Vavilon (Isaiah 13, 14m 21; Jerem. 1, 51.).
Kada je Kijaksar napao Lidiju, kraljevi Kilikije i Vavilona su intervenisali i dogovorili mir 585. p. n. e., pri čemu je reka Halis ustanovljen kao granica Medije i Lidije. Vavilonski kralj Navukodonosor se oženio sa Kijaksarovom ćerkom, i ravnoteža između velikih carstava je trajala sve do uspona Persijanaca pod Kirom Velikim.
Što se tiče unutrašnje organizacije Međanskog carstva, poznato je da su Grci prihvatili mnoge ceremonijalne elemente persijskog dvora, kraljevsku odeću, itd., preko Međana. [traži se izvor]
Medijski kraljevi uredi
- Dejok (staroiranski *Dahyu-ka) 727-675 B.C.[11]
- Fraort (staroiranski *Fravarti) 674-653
- Madij (vladavina Skita) 652-625
- Kijaksar (staroiranski *Uvaxštra) 624-585[12]
- Astijag (staroiranski *Ršti-vêga) 589-549[12]
Moderna istraživanja profesora asiriologije, Roberta Rolingera, su dovela u pitanje Međansko carstvo i sferu njegovog uticaja, smatrajući da npr nije kontrolisala srce Asirije.[13]
Medijski jezik uredi
Strabon, u svojoj „Geografiji“, pominje bliskost međanskog sa drugim iranskim jezicima:
Ime Arijana se dalje proteže na deo Persije i Medije, kao i do Baktrijaca i Sogdianaca na severu; jer ovi govore otprilike istim jezikom, sa malim varijacijama.
— Geografija, 15.8
Reči verovatno međanskog porekla pojavljuju se u drugim iranskim dijalektima, uključujući i staropersijski. Npr., Herodot pominje reč Spaka (pas), koja se još uvek može naći u iranskim jezicima kao što je Tališi. Druge reči za koje se takođe smatra da su medijskog porekla uključuju:
- Farnah: Nebeska slava,
- Paridajza: Raj,
- Vazraka: Veliki,
- Vispa: Svi,
- Kšajatija: Carski.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Simo Parpola. „Assyrian Identity in Ancient Times and Today” (PDF). Asiriologija (na jeziku: engleski). Journal of Assyrian Academic Studies. str. 3. „Ethnonyms like Arbāyu "Arab", Mādāyu "Mede", Muşurāyu "Egyptian", and Urarţāyu "Urartian" are from the late eighth century on frequently borne by fully Assyrianized, affluent individuals in high positions.”
- ^ Daniel J Hopkins, Merriam-Webster's Geographical Dictionary. . 1997. str. 527. ISBN 978-0-87779-546-9. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ a b Simo parpola. „Assyrian Identity in Ancient Times and Today” (PDF). Asiriologija (na jeziku: engleski). Journal of Assyrian Academic Studies. str. 14. „Sa padom asirske prestonice Ninive, carstvo je podeljeno na dva dela, zapadna polovina je pala u ruke Haldejske dinastije, a istočno u ruke međanskih kraljeva. Godine 539. p. n. e. oba dela su potpala pod vlast persijske dinastije Ahemenida, zapadni deo kao velika satrapija Asirija, a istočni satrapija Medija.”
- ^ Chahin 1996, str. 109.
- ^ V. Minorsky, Studies in Caucasian History. London: Taylor's Foreign Press. 1953.
- ^ Prof. Gernot Windfuhr in the article: Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes, in Hommages et Opera Minora, Monumentum H. S. Nyberg, Vol. 2., Acta Iranica 5. Tehran-Liège: Bibliothèque Pahlavi, 457-472.
- ^ Parpola, Johns & Tallqvist 1970, str. 138.
- ^ Hennerbichler, Ferdinand (2004). Die Kurden. Albert & Hennerbichler Bt. ISBN 978-963-214-575-4.
- ^ Løken, Kjersti; Simonsen, Sven Gunnar (2004). The Kurds. str. 2.
- ^ Kreyenbroek 1992, str. 11.
- ^ R. Schmitt, DEIOCES in Encyclopedia Iranica [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. mart 2008), Pristupljeno 12. 4. 2013.
- ^ a b I.M. Diakonoff, “Media” in Cambridge History of Iran 2
- ^ „Page-not-found” (PDF).
Literatura uredi
- Løken, Kjersti; Simonsen, Sven Gunnar (2004). The Kurds. str. 2.
- Hennerbichler, Ferdinand (2004). Die Kurden. Albert & Hennerbichler Bt. ISBN 978-963-214-575-4.
- Chahin, M. (1996). Before the Greeks. James Clarke & Co. ISBN 978-0-7188-2950-6.
- Parpola, Simo; Johns, Claude Hermann Walter; Tallqvist, Knut Leonard (1970). Neo-Assyrian Toponyms. Butzon und Bercker Kevelaer, Neukirchener Verlag des Erziehungsvereins.
- Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan (1992). The Kurds: A Contemporary Overview (na jeziku: engleski). Routledge. str. 11. ISBN 978-0415072656. OCLC 24247652.
