Milan Gorkić
Milan Gorkić, pravo ime Josip Čižinski (češ. Josef Čižinský; Bosanski Brod, 19. februar 1904 — Moskva, 1. novembar 1937), bio je revolucionar, politički i generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije od 1932. do 1937. godine.
| milan gorkić | |
|---|---|
 Milan Gorkić | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 19. februar 1904. |
| Mesto rođenja | Bosanski Brod, Austrougarska |
| Datum smrti | 1. novembar 1937. (33 god.) |
| Mesto smrti | Moskva, Ruska SFSR, Sovjetski Savez |
| Profesija | politički radnik, revolucionar |
| Porodica | |
| Supružnik | Beti Nikolajevna Glan |
| Delovanje | |
| Član KPJ od | 1919. |
| Politički/generalni sekretar Komunističke partije Jugoslavije | |
| Period | 1932 — 1937. |
| Prethodnik | Jovan Mališić |
| Naslednik | Josip Broz Tito |
Biografija uredi
Rođen je 19. februara 1904. godine u Bosanskom Brodu, kao Josip Čižinski. Otac Vaclav mu je bio tapetar, doseljenik iz Češke, a majka Antonija Mimerova krojačica. Stariji brat Ladislav je bio mašinovođa, a mlađi brat Bogomil projektant i arhitekta, i živeo je do 1986. godine u Čehoslovačkoj.[1][2]
Osnovnu školu, Gorkić je završio u Bosanskom Brodu, 1914. godine, a nižu gimnaziju u Slavonskom Brodu, 1918, kada se upisao na Trgovačku akademiju u Sarajevu. Bio je odličan učenik i već kao gimnazijalac, uhapšen je zbog rasturanja revolucionarnog materijala i letaka. Po izlasku iz zatvora, učestvovao je u „Organizaciji intelektualnih radnika“ na Trgovačkoj akademiji u Sarajevu. Postao je član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) i Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), 1919. godine. Iste godine postao je sekretar Mesnog komiteta SKOJ-a za Sarajevo. Zbog svoje komunističke delatnosti isključen je iz trećeg razreda Trgovačke akademije. Sa 17 godina je postao sekretar Okružnog komiteta SKOJ-a za Bosnu i Hercegovinu, a sa 18 zamenik glavnog urednika sindikalnog lista „Radničko jedinstvo“. Članke i tekstove koje je pisao objavljivao je pod pseudonimom Gorkić, po uzoru na pisca Maksima Gorkog.[2][3]
Godine 1922. učestvuje na Prvoj zemaljskoj konferenciji KPJ u Beču, u svojstvu delegata. Po povratku s nje, bio je uhapšen. Uspeo je, međutim, da se vrati u Beč, i 1923. godine učestvuje na Drugoj zemaljskoj konferenciji KPJ. U jesen iste godine poslat je u Sovjetski Savez. Godinu dana je proveo studirajući na ekonomskom odeljenju Komunističkog univerziteta nacionalnih manjina Zapada (KUNMZ), a u međuvremenu je radio u Informacionom odeljenju Kominterne. U Izvršni komitet Sportske internacionale je izabran 1924. godine.[3]
Već 1924. postao je član Centralnog komiteta SKOJ-a, ali ubrzo je proteran iz zemlje i postao je predstavnik Jugoslovenske komunističke internacionale, od 1924. do 1927. godine u Moskvi, a nedugo nakon toga je izabran i u Prezidijum IKKIM-a (Izvršni komitet komunističke internacionale Moskve) i Sekretarijatu KOI, kao i u Komisiji za balkanske zemlje.[3]
Mnogo je putovao po partijskim zadacima: u Austriju, Nemačku i Čehoslovačku. U Nemačkoj se oženio Beti Nikolajevnom Glan, sa kojom je 1928. godine dobio ćerku Jelenu.[2] Početkom 1928. godine izabran je za organizacionog sekretara Komunističke omladinske internacionale (KOI), a već u leto, na Kongresu Kominterne izabran je za člana Međunarodne kontrolne komisije. To je bilo veliko priznanje. Već 1930. je postao stalni predstavnik Kominterne u Komunističkoj partiji Britanije. Sve vreme je delovao u KPJ i Balkanskom sekretarijatu KI. U to vreme je Balkanskim sekretarijatom rukovodio Georgi Dimitrov, koga je Gorkić visoko cenio. Od 1928—31. Gorkić je sarađivao i sa sekretarom komunističke organizacije Jugoslavije, Nemanjom Borjanom.[3]
Milan Gorkić je ilegalno dolazio u Kraljevinu Jugoslaviju nekoliko puta, ali kada je 1932. izabran za političkog sekretara CK KPJ, zabranjeno mu je da putuje u zemlju, zbog mera bezbednosti. Od 1932. godine radio je van zemlje i rukovodio CK KPJ pri Kominterni iz Beča, Pariza i Moskve. Od 1932. do 1936, provodio je u Moskvi samo po dva–tri meseca, a 1935. je postao delegat na VII kongresu Kominterne, gde je izabran i u Izvršni komitet. Početkom 1937. godine zatekao se u Parizu. Iz Moskve je dobio direktivu da se hitno vrati iz Pariza u Moskvu na referisanje i tada se poslednji put u životu javio svojoj ženi Beti Glan u Nemačkoj.
Sa hapšenjem Gorkića, uhapšeno je i celo partijsko predstavništvo KPJ u Kominterni.[4] Prvo glavni predstavnik Ivan Gržetić, a zatim i ostali.[5]
Postoje svedočenja da je Gorkić u zatvoru bio politički aktivan, da je držao predavanja o Španskom građanskom ratu i dizao moral zatvorenicima.[6] Gorkić je, između ostalog, pred sudom optužen i osuđen kao britanski špijun.[7] 1. novembra 1937. godine je osuđen na smrt i streljan istog dana od strane NKVD-a, u Lubjanki, u Moskvi.[8] Takođe je optužen za učešće u antipartijskoj organizaciji u Kominterni, kojom je navodno rukovodio Osip Pjatnicki. Pjatnicki i Gorkić nisu priznali optužnicu.[6] Sahranjen je na Novom donskom groblju.
Rehabilitacija uredi
Njegova supruga je 7. aprila 1956. godine, nakon Dvadesetog kongresa KPSS, uspela da se izbori za odluku o punoj rehabilitaciji. Za razliku od svih ubijenih sekretara CK KPJ, Gorkić je i politički rehabilitovan, rešenjem Kontrolne partijske komisije CK KPSS, 20. juna 1956. godine, kao generalni sekretar CK KPJ.[1]
Više od dvadeset godina posle poništavanja lažnih optužbi protiv Gorkića u sovjetskim partijskim i sudskim organima, Tito je 1977. izjavio da „ni Gorkić nije bio nikakav strani špijun“ i kako mu „moramo dati odgovarajuće mesto u historiji našeg revolucionarnog pokreta“.
Reference uredi
- ^ a b Staljinski obračun s jugoslavenskim partijskim vodstvom u SSSR-u
- ^ a b v Gorkić
- ^ a b v g GORKIĆ, Milan (pravo ime Josip Čižinsky)
- ^ Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora
- ^ Jugoslaveni-žrtve staljinskih čistki: dokumentarna kronika - Petar Požar - Google Books
- ^ a b „Ivan Očak, O sudbini obitelji jugoslovenskih emigranata "narodnih neprijatelja" u Sovjetskom Savezu” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 09. 08. 2014. g. Pristupljeno 08. 10. 2014.
- ^ Stevan K. Pavlowitch, Tito - Yugoslavia's Great Dictator: A Reassessment (str. 23)
- ^ Resolution of the ECCI Presidium regarding the expulsion of ECCI members and candidate members and of ICC members "who turned out to be enemies of the people" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. maj 2012), Pristupljeno 8. 10. 2014.
.svg){kind=small}