Milenko Paunović
Milenko Paunović (Sentivan, 17/29. novembar 1889 — Beograd, 1. oktobar 1924) bio je srpski kompozitor i dramski pisac, autor prve muzičke drame u Srbiji.
| Milenko Paunović | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 29. novembar 1889. |
| Mesto rođenja | Sentivan, Austrougarska |
| Datum smrti | 1. oktobar 1924. (34 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Kraljevina SHS |
Biografija uredi
Paunović se školovao u Srpskoj pravoslavnoj velikoj gimnaziji u Novom Sadu (1900-1908) gde je pohađao i svoje prve časove violine. Bio je student završne godine violine na Konzervatorijumu u Pragu (1909). Kompoziciju je studirao kod Regera na Konzervatorijumu u Lajpcigu (1909-1911), prateći i Rimanova predavanja na Univerzitetu u istom gradu.
Bio je horovođa u Rumi, Novom Sadu (1913) i u Akademskom pevačkom društvu Obilić (1923), učitelj muzike u Muškoj učiteljskoj školi u Jagodini (1914; 1918-20) i profesor u Muzičkoj školi Stanković (1921–22). Kao vojnik na Solunskom frontu aktivno je učestvovao u srpskoj umetnosti u izbeglištvu. Od 1921. bio je vojni kapelnik Orkestra Kraljeve garde. Na mestu referenta pri Ministarstvu vojske zalagao se za poboljšanje materijalnog statusa vojnih muzičara.
Nosilac je Ordena Sv. Save IV reda, Ordena Rumunske krune V stepena i Albanske spomenice. Preminuo je iznenada u 35. godini života.
Stvaralaštvo uredi
Paunović se uporedo bavio kompozitorskim i književnim radom, ali je jedan broj njegovih dela uništen tokom Prvog svetskog rata. Njegova najznačajnija ostvarenja su dve muzičke drame (Divina tragoedia, 1912 i Čengić-aga, 1923) i dve Jugoslovenske simfonije (1914–20; 1924). Od klavirskih kompozicija sačuvani su rani komadi (Praeludim, Ustaj diko, Fugue, Moj čardače), Album klavirskih pesama i nedovršena Svita. Ostavio je i nekoliko orkestarskih komada komponovanih 1909–11. (npr. Serenada, Romansa, Uvertira Smrt majke Jugovića) i jednu četvorostavačnu simfonijsku svitu iz 1921. Napisao je mnoga prigodna dela (npr. Svečani svadbeni marš posvećen kralju Aleksandru) koja su doprinela profesionalizaciji u komponovanju vojne muzike.
Paunovićev književni opus sastoji se od sedam drama (Šajkaši, 1908; Divina tragoedia, 1910; Primorci, 1911; Đavolova tragedija, 1912; Model, 1917; Čengić-aga, 1918; Dvori Srđe Zlopogleđe, 1919), pripovetke Dr Vrač, kao i mnogih pesama i izreka.
Muzička i književna dela Milenka Paunovića višestruko su povezana istim krugom tema i filozofskih preokupacija. On je svoje muzičke drame pisao na sopstvene dramske tekstove. Od samog početka bio je inspirisan idejnim i kompozicionim aspektima Vagnerove muzike, što se u određenoj meri može uočiti u njegovim dramama, muzičkim dramama, ali i ranim orkestarskim komadima i simfonijama. U dramama je evidentan i uticaj Ničeove filozofije, posebno onog segmenta koji se odnosi na kritiku hrišćanstva. Taj aspekat doprineo je da se Paunović približi duhovnoj klimi koja je označila rane ekspresionističke impulse u srpskoj književnosti oko Prvog svetskog rata. U svom muzičkom stvaralaštvu, on je naklonjen poznoromantičarskoj tradiciji nemačkog kova, obraćajući se i elementima istog, ali mlađeg, modernističkog nasleđa. Te stilske koordinate dobijaju posebnu fizionomiju posle 1914, kada u svoja dela uključuje i stvaralačku komunikaciju s elementima srpskog muzičkog folklora[1].
Paunovićeve muzičke drame i simfonije označavaju nagli profesionalni i kvalitativni skok u odnosu na celokupnu dotadašnju kompozitorsku praksu u srpskoj muzici. Već njegova prva muzička drama, jednočinka Divina tragoedia, pokazuje uspešan kompoziciono-tehnički pristup osnovnim postulatima vagnerovske koncepcije. Kompozitor izostavlja horove i ansamble, strukturu zasniva na dijalozima i monolozima, brižljivo organizovanim lajtmotivima i gusto simfonizovanoj orkestarskoj fakturi s harmonskim jezikom najbližem Vagnerovom Holanđaninu lutalici. Sam libreto temelji na smelom, blasfemijskom tretmanu teme o Hristovom vaskrsnuću prevertiranom u prevaru, čineći da prva muzička drama u istoriji srpske muzike dobije i jednu specifičnu avangardnu dimenziju[2].
Paunović se naslovima obe simfonije određuje prema ideologiji jugoslovenstva, zastupajući ovim žanrom aktuelnu konstrukciju nacionalnog identiteta u kontekstu tadašnje novoformirane države. Istovremeno, prva simfonija s podnaslovom Na Liparu ukazuje na preovlađujuće trenutke introspekcije podstaknute poezijom Đure Jakšića. Kompozitor ispisuje i programski diskurs okrećući se filozofskim traganjima kojima se u svom stvaralaštvu stalno vraćao razmišljajući o sudbini, otuđenju, ljubavi i pronalaženju mira u okrilju prirode. Obe simfonije zasniva na cikličnom principu i monotematizmu. Ostvaruje tip nestandardnog, trodelnog simfonijskog ciklusa sa završnim stavom koji upućuje na igrački karakter kola. Poput Malera, u prvoj simfoniji služio se stereotipnim ilustrativnim elementima (imitacija kukavice) i preznačava ih u apstraktnu muzičku materiju kojoj daje ulogu monotematskog jezgra, uključujući ga u strukturu dela. Slično se odnosi i prema muzičkom citatu, kao i autocitatu koji ima važnu ulogu u drugoj simfoniji. Razvija poseban varijacioni odnos prema folkloru koji je u njegovim simfonijama i drugoj muzičkoj drami propušten kroz različite nivoe transformacije u rasponu od folklornog do nefolklornog zvuka, od igračkog do snažnog dramskog karaktera. Takav pristup čini da heterogeni muzički materijali postaju segmenti integralnog zvučnog korpusa i moćno sredstvo muzičke dramaturgije[3].
Paunovićeva dela su retko izvođena i štampana. U uslovima lokalnog muzičkog konteksta po nastanku njegove prve muzičke drame dugo nije bilo mogućnosti za izvođenje partiture s pretežno četvornim sastavom orkestra. S druge strane, Paunovićeva iznenadna smrt prekinula je njegov rad na orkestraciji muzičke drame Čengić-aga i druge simfonije. Od njegovih značajnih dela izvođena je samo prva simfonija (Ljubljana 1924, Beograd 1925, 1932, 1940, 1956), ali njen uspeh nije imao trajniju recepciju[4]. Decenijama gotovo zaboravljen, Paunovićev opus postao je aktuelan u novijim muzikološkim istraživanja u okviru kojih je objavljena i njegova prva simfonija (2009).
Izvori uredi
Literatura uredi
- Milanović Biljana (1995) Uloga Vagnerovih ideja u muzičkim dramama Milenka Paunovića, u: N. Mosusova (ur.) Srpska muzička scena, Beograd: Muzikološki institut SANU, 173-181.
- Milanović Biljana (2002a) Milenko Paunović i srpska muzička tradicija, u: T. Marković (ur.) Josif Marinković (1851-1931), Novi Bečej: Radnički dom „Jovan Veselinov Žarko“, 85-96.
- Milanović Biljana (2002b) „Osobenosti dramskog i muzičko-dramskog stvaralaštva Milenka Paunovića“, Mokranjac 4: 22–28.
- Milanović Biljana (2002v) „Značaj i uloga prepiske u osvetljavanju ličnosti i stvaralaštva Milenka Paunovića“, Muzikologija: 2, 27-55.
- Milanović Biljana (2004) „Paunovićeva drama Čengić aga i odnos prema izvorima“, Zbornik Matice srpske za scenske umetnosti i muziku: 30-31, 81-95.
- Milanović Biljana (2006a) Umetnost Milenka Paunovića od identifikacije sa Vagnerovim dostignućima do sopstvenog umetničkog izraza, u: S. Marinković (ur.) Vagnerov spis „Opera i drama“ danas, Novi Sad: Matica srpska, 137-146.
- Milanović Biljana (2006b) Recepcija „Prve jugoslovenske simfonije“ Milenka Paunovića (1889-1924), u: I. Perković-Radak, D. Stojanović-Novičić, D. Lajić-Mihajlović (ur.) Istorija i misterija muzike, Beograd: Fakultet muzičke umetnosti, 337-346.
- Milanović Biljana (2006v) „Kontekstualizacija ranog modernizma u srpskoj muzici na primeru dva ostvarenja iz 1912. godine“, Muzikologija: 6, 251–266.
- Milanović Biljana (2009) Serbian Musical Theatre from the Mid–19th Century until World War II and Features of the Serbian Symphony in the First Half of the 20th Century in K. Romanou (ed.) Serbian and Greek Art Music. A Patch to Western Music History, Bristol–Chicago: Intellect Books & University of Chicago Press, p.p. 15–32 and 55–67.
- Papandopulo Boris (1936) „Milenko Paunović i njegova Jugoslovenska simfonija“, Zvuk, 3: 10-18.
- Paunović Milenko (2009) Prva jugoslovenska simfonija – Na Liparu, orkestarska partitura, Novi Sad: Matica srpska.
- Vlastimir Peričić, Muzički stvaraoci u Srbiji, Beograd, Prosveta, 1969, 375