Moris Gamlen
Moris Gistav Gamlen (franc. Maurice Gamelin; 20. septembar 1872 — 18. april 1958) je bio francuski general. Gamlen je ostao upamćen po neuspešnom komandovanju francuskom odbranom (koje je trajalo do 17. maja 1940), tokom bitke za Francusku (10. maj – 22. jun 1940), za vreme Drugog svetskog rata, kao i po strastvenom zalaganju za republikanske vrednosti.
| Moris Gamlen | |
|---|---|
 Francuski general Moris Gamlen, 1936. god. | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 20. septembar 1872. |
| Mesto rođenja | Pariz, Francuska |
| Datum smrti | 18. april 1958. (85 god.) |
| Mesto smrti | Pariz, Francuska |
| Obrazovanje | Sen-Sir, Collège Stanislas de Paris |
| Vojna karijera | |
| Služba | 1893–1940. |
| Vojska | Francuska vojska |
| Rod | pešadija |
| Čin | general armije |
| Učešće u ratovima | Bitka za Francusku |
Glavnokomandujući francuskih snaga u Drugom svetskom ratu, Gamlen je smatran za čoveka sa zavidnim intelektualnim sposobnostima. Bio je poštovan čak i u Nemačkoj, zbog svoje inteligencije i "suptilnog intelekta", iako su ga neki nemački generali smatrali krutim i predvidivim. Uprkos tome, kao i uprkos njegovoj besprekornoj službi u Prvom svetskom ratu, njegovo komandovanje francuskim armijama tokom prelomnih dana u maju 1940. godine bilo je katastrofalno. Istoričar i novinar Vilijem L. Širer izneo je stav po kojem je Gamlen koristio metode iz Prvog svetskog rata za borbu u Drugom svetskom ratu, ali sa mnogo manje poleta i sa usporenim reakcijama.[1]
Gamlen se istakao u službi pod Žozefom Žofrom (1852—1931) tokom Prvog svetskog rata. Često su mu pripisivali zasluge za izradu plana francuskog kontra-napada 1914. godine, koji je doveo do pobede u prvoj bici na Marni. Godine 1933. Gamlen je postavljen za glavnokomandujućeg francuske vojske. Sa ove pozicije nadzirao je proces modernizacije i motorizacije vojske kao i završne radove na izgradnji Mažino linije.
Eduard Daladije podržavao je Gamlena tokom njegove karijere zbog njegovog odbijanja da dopusti da politika utiče na vojne planove kao i zbog njegove posvećenosti republikanskom modelu vladavine – pozicija koja se nije mogla smatrati beznačajnom ukoliko se ima u vidu da su u to vreme komunisti na levici i rojalisti i fašisti na desnici, otvoreno zagovarali promenu vlasti u Francuskoj.
Detinjstvo, mladost i školovanje uredi
Gamlenov otac Zefirin borio se u bici kod Solferina 1859. godine. Već u ranoj mladosti Gamlen je pokazao potencijal za vojnika, odrastajući u generaciji koja je stremila da se osveti Nemačkoj zbog aneksije Alzasa i Lorene, nakon završetka Francusko-pruskog rata.
Gamlen je, 31. oktobra 1891. god. upisao vojnu akademiju u Sen-Siru.[2] Diplomirao je 1893. god. kao prvi u klasi.
Prva jedinica u kojoj je služio bio je 3. puk francuskih strelaca koji je bio stacioniran u Tunisu. Zatim je stupio u topografsku brigadu. Kada se vratio u Pariz 1897. god. Gamlen je upisao prestižnu Visoku školu rata (Ecole Superieure de Guerre), koju je završio kao drugi u klasi od oko osamdeset najboljih budućih oficira Francuske vojske. Šarl Lanrezak, tada zamenik komandanta Visoke škole rata koji će početak Drugog svetskog rata dočekati u činu generala, okarakterisao je Gamlena kao inteligentnog, kultivisanog i preduzimljivog mladog oficira, kome je bilo suđeno da u budućnosti obavlja neku visoku funkciju. Gamlen je pridodat štabu 15. armijskog korpusa, gde mu je 1904. god. poverena komanda nad 15. bataljonom alpskih strelaca (Chasseurs Alpins).
1906. god. objavio je delo "Filozofska studija umetnosti ratovanja" koju su kritičari pozdravili predviđajući mu lepu budućnost, a zatim je postao ađutant franuskog generala Žozefa Žofra, budućeg maršala Francuske, dok je komandovao francuskom vojskom za vreme Prvog svetskog rata. Na ovu poziciju postavljen je uz podršku Ferdinanda Foša (takođe budućeg maršala Francuske, koji je predvodio francuske snage do pobede na Zapadnom frontu 1918. god.). Ove veze omogućile su Gamlenu da akumulira solidno znanje u oblasti strategije i taktičkog ratovanja. 1911. god. Gamlenu je poverena komanda nad 11. bataljonom alpskih strelaca u Anesiju.
Prvi svetski rat uredi
U martu 1914. god. prekomandovan je u štab generala Žofra. Na početku Prvog svetskog rata, Gamlen je učestvovao u izradi plana koji je doveo do francuske pobede u prvoj bici na reci Marni. Unapređen je u potpukovnika i borio se u Alzasu na reci Linge i kasnije na reci Somi. Postao je pukovnik u aprilu 1916. god., a zahvaljujući dobrim rezultatima na terenu, za manje od osam meseci unapređen je u čin brigadnog generala. Komandovao je 11. pešadijskom divizijom od aprila 1917. godine, pa sve do kraja Prvog svetskog rata. U oblasti Nion demonstrirao je prefinjene taktičke sposobnosti osvajajući teritoriju bez nepotrebnih ljudskih žrtava (što je bilo veoma netipično za visoke francuske oficire u Prvom svetskom ratu).
Između dva svetska rata uredi
U periodu od 1919. do 1924. godine Gamlen je bio šef vojne misije u Brazilu. Zatim je preuzeo komandu nad francuskim trupama u Levantu, današnjoj Siriji i Libanu. Komandovao je 30. vojnim distriktom u Nansiju u Francuskoj, od 1919. do 1931. godine, kada je postavljen za načelnika generalštaba francuske vojske. Vršio je pripreme francuske vojske pred Drugi svetski rat uprkos drastičnom smanjenju finansijskih sredstava i izostanku političke reakcije na ponovno naoružavanje Nemačke, kasnije Trećeg rajha, koje je intenzivirano nakon prestanka savezničke okupacije Rajnske oblasti i njegove ponovne militarizacije. Na početku Drugog svetskog rata, u septembru 1939. godine Gamlen je smatran za jednog od najboljih vojnih komandanata u Evropi i bio je uvažen čak i među visokim oficirima nemačkog Vermahta.
Drugi svetski rat uredi
Pripreme i Lažni rat uredi
U trenutku kada je počeo Drugi svetski rat, 1. septembra 1939. god. Gamlen se nalazio na položaju vrhovnog komandanta francuske vojske. Nakon što je rat počeo, Gamlen je predao francuskoj vladi plan koji je predviđao ofanzivu francuske vojske protiv nacističke Nemačke, sa pravcima nastupanja preko teritorija Belgije i Holandije.[3] Međutim, Belgija i Holandija proglasile su netralnost i nisu želele da učine ništa što bi je kompromitovalo zbog čega je Gamlenov plan propao iz političkih razloga. U trenutku kada je Gamlen predložio ovaj plan, francuska vojska je skoro u potpunosti završila mobilizaciju. Gamlen je na dan 10. septembra, na zapadnom frontu raspolagao sa 60 divizija naspram 11 nemačkih, sa šest puta više topova od Nemaca, sa 3286 tenkova naspram 0 nemačkih i sa oko 1.600 francusih i britanskih aviona dok Nemci u tom trenutku nisu imali nijedan avion na svojoj zapadnoj granici.[4] Prema nemačkom generalu Zigfridu Vestfalu koji je bio štabski oficir na zapadnom frontu, da je Francuska napala Nemačku u septembru 1939. godine, Nemačka ne bi bila u stanju da pruža otpor duže od jedne do dve nedelje.
Tokom Lažnog rata, francuska vojska nije bila previše aktivna, osim tokom Sarske ofanzive kada je nekoliko francuskih divizija prešlo nemačku granicu i prodrlo 8 km u dubinu nemačke teritorije. Francuske divizije zaustavile su se čak i pre nego što su stigle do nezavršene Zigfridove linije. Gamlen je naredio povlačenje francuskih jedinicama iza Mažino linije, ali tek nakon što je izvestio francuskog saveznika Poljsku da su njegove jedinice probile Zigfridovu liniju i da je pomoć na putu. Gamlenova dugoročna strategija za cilj je imala prenaoružavanje francuske vojske i nagomilavanje francuskih i britanskih trupa dok se nepostigne paritet u brojevima u odnosu na Vermaht, pa makar to značilo da će prve ratne operacije biti moguće tek u 1941. godini.[5] Zabranio je bombardovanje iz vazduha industrijske oblasti Rur u Nemačkoj, kako bi izbegao nemačku odmazdu.
Gamlenova vizija odbrane Francuske zasnivala se na statičnoj odbrani duž francusko-nemačke granice, koja je bila utvrđena Mažino linijom. Međutim, Mažino linija je bila samo 87 km dugačka i nije se prostirala duž granice sa Belgijom. Zima 1939-1940., koja je bila jedna od najhladnijih zima u 20 veku, usporila je radove na produžetku Mažino linije duž belgijske granice, a ni sami radovi na ovoj deonici nisu bili istog kvaliteta kao već izvedeni radovi. Gamlen je, kao i većina visokih francuskih komandanata, smatrao Ardene neprobojnim[6] i odlučio je da ih brani sa samo deset divizija iz rezervnog sastava. Gamlen je zauzeo ovakav stav uprkos činjenici da je bio upoznat sa rezultatima manevara održanih 1938. godine, kojima je komandovao francuski general Pretelat i koji su za scenario imali zamišljeni neprijateljski napad kroz Ardene. Manevri su se završili katastrofalnim porazom branilaca, zbog čega rezultati manevara nisu objavljeni kako ne bi narušili moral vojske.[7] U martu 1940. godine, član francuskog parlamenta upozorio je Gamlena da su odbrambeni položaji kod Sedanu u lošem stanju, ali je malo učinjeno da se to stanje popravi.[7] Najveći deo francuske vojske nalazio se na granici sa Belgijom. Prema nemačkom generalu oklopnih snaga Hasu fon Majntofelu, Francuska je imala bolje tenkove i u većem broju ali je odlučila da ih rasporedi za podršku pešadijskim divizijama, a ne da ih koncentriše u oklopne brigade i divizije.
Defanzivni karakter Mažino linije nije bio u saglasnosti sa Gamlenovim stavovima. On je prednost dao agresivnom nastupanju ka Belgiji i Holandiji kako bi se nemačke snage presrele pre nego što stupe na francusku teritoriju. Ova strategija, poznatija kao plan D (ulazak savezničkih snaga u Belgiju i zauzimanje položaja na reci Dil), uklapala se u belgijske odbrambene planove kao i u planove Britanskog ekspedicionog korpusa. Gamlen je za realizaciju ovog plana angažovao najveći deo motorizovanih jedinica francuske vojske i celokupan Britanski ekspedicioni korpus. Ovakav potez značio je i da će francuske jedinice napustiti odbrambene položaje u severnoj Francuskoj koji su pripremani godinu dana kako bi stupile u bitku na napoznatoj belgijskoj odbrambenoj liniji.
Uprkos izveštajima o gomilanju nemačkih snaga i informaciji o tačnom datumu nemačkog napada, Gamlen nije činio ništa tvrdeći da "iščekuje događaje". Zanimljivo je da Gamlen, u svom štabu u Vensansu, u istočnom predgrađu Pariza, nije imao ni jedan radio uređaj, već se veza sa potčinjenim štabovima održavala putem telefona ili kurira na motorima.[8] U završnoj fazi bitke za Francusku, francuska vrhovna komanda biće prinuđena da vezu sa svojim jedinicama u okruženju kod Denkerka uspostavlja preko Londona.[8] Takođe, vrhovni komandant francuske vojske nije imao kontrolu nad Francuskim ratnim vazduhoplovstvom. Načelnik generalštaba Francuskog ratnog vazduhoplovstva general Žozef Vuleman (Joseph Vuillemin) bio je neposredno potčinjen francuskom Ministarstvu odbrane.[9]
Kada su Nemci napali, Gamlen je insistirao da 40 njegovih najboljih divizija, uključujući i Britanski ekspedicioni korpus otpočnu nastupanje na severoistočnom pravcu, a u skladu sa planom D.
Bitka za Francusku uredi
Tokom prvih nekoliko dana bitke za Belgiju, veliki broj saveznički aviona uništen je na zemlji. Saveznički napadi iz vazduha, na dan 10. maja bili su značajno ograničeni Gamlenovim naređenjem da se ne smeju bombardovati rejoni masiranja nemačkih trupa. Gamlen je bio prestravljen mogućnošću nemačkog uzvratnog bombardovanja u znak odmazde. Kasnije je dozvolio napade na nemačke kolone, a kao sekundarni ciljevi određeni su nemački aerodromi, ali rejoni masiranja nemačkih trupa i dalje nisu smeli da budu bombardovani.[10]
Preostale vazdušne snage upotrebljene su za podršku francuskom nastupanju, umesto da napadaju kolone koje su snabdevale nemačke jedinice čiji poredak je na pravcu proboja bio razvučen u dužini od 150 km. Usled brzog prodora nemačkih oklopnih jedinica, nastala je opasnost od opkoljavanja britanskih i francuskih jedinica zbog čega je naređeno da se one povuku sa belgijske teritorije. Međutim, ovo povlačenje nije izvedeno dovoljno brzo da bi se sprečilo njihovo opkoljavanje.
Levo krilo nemačkog poretka koje je napadalo na južnom pravcu uspelo je da forsira reku Mezu u kraćem roku od planiranog, zahvaljujući podršci iz vazduha. Iako je francuska vojska uništila najveći broj prelaza preko reke Meze, nemačke snage su 13. maja uspešno forsirale Mezu kod Sedana, a 14. maja kod Dinana.[11] U međuvremenu francuskoj artiljeriji naređeno je da ograniči svoja dejstva kako ne bi ostala bez municije. Na ovom sektoru fronta nemački general-pukovnik Hajnc Guderijan nije poslušao naređenja svojih pretpostavljenih i nastavio je sa nastupanjem. Gamlen je povukao snage sa ovog područja kako bi ojačao odbranu Pariza, smatrajući da je Pariz, a ne obala, glavni cilj nastupanja nemačkih jedinica.[12]
U uverenju da je loše stanje na frontu posledica izdaje, a ne njegovog lošeg komanodovanja, Gamlen je smenio dvadeset frontovskih komandanata.
Dalje na severu, general-major Ervin Romel takođe je nastupao velikom brzinom, uprkos naređenjima pretpostavljenih. Njegove jedinice izbile su na obalu Lamanša, zapadno od položaja Britanskog ekspedicionog korpusa, zbog čega su se britanske jedinice i delovi francuskih i belgijskih jedinica našle opkoljene u blizini Denkerka i Arasa. Prilikom nastupanja i povlačenja iz Belgije, savezničke jedinice ostavile su za sobom značajan broj tenkova i oklopnih vozila, najčešće usled mehaničkih kvarova. Zbog toga Francuzi i Britanci više nisu bili u mogućnosti da izvrše tenkovski kontranapad i da se probiju iz okruženja. Brzina nemačkog nastupanja, potpuna prevlast u vazduhu, nesposobnost Francusa i Britanaca da preduzmu kontranapad i sumnja u izdaju otežali su položaj savezničkih jedinica u toj meri da su Britanci odlučili da napuste borbu na kontitentu. Tokom pomorske evakuacije iz Denkerka u Veliku Britaniju, preko Engleskog kanala prebačeno je 338.226 vojnika (uključujući 120.000 francuskih vojnika).
Holandija se predala nakon pet dana od početka napada, Belgija nakon 18 dana, a Francuska je za nastavak borbe raspolagala samo sa razbijenim ostacima nekadašnjih armija. Gamlena je 18. maja 1940. godine smenio Pol Reno, koji je u martu, na mestu premijera zamenio Eduarda Daladijea. Gamlena koji je u trenutku smene imao 68 godina zamenio je Maksim Vegan koji je imao 73 godine. Pol Reno je Gamlena okarakterisao sledeći rečima: "Možda bi on bio dobar za prefekta ili biskupa, ali ne i za vođu ljudi".[13]
Nakon pada Francuske uredi
Za vreme Višijevske Francuske, Gamlen je uhapšen i bezuspešno mu je suđeno za izdaju zajedno sa drugim ključnim političkim i vojnim ličnostima treće republike kao što su Eduard Daladije, Gi la Šambr, Leon Blum i Robert Žakomet. Tokom suđenja Gamlen je odbio da odgovara na optužbe protiv njega izabravši da se brani đutanjem. Višijevski režim ga je zatočio u tvrđavu Portalet na Pirinejima, a Nemci su ga kasnije deportovali u dvorac Iter u Severnom Tirolu. Oslobođen je nakon bitke za dvorac Iter. Nakon rata objavio je svoje memoare.
Umro je u Parizu, aprila 1958. godine u 85 godini života.
Reference uredi
- ^ William L. Shirer The Collapse of the Third Republic 1969
- ^ The Republic in Danger: General Maurice Gamelin and the Politics of French Defence 1933–1940
- ^ Grupa autora 1982, str. 61.
- ^ Grupa autora 1982, str. 62.
- ^ Sheppard 1990, str. 28.
- ^ Sheppard 1990, str. 29.
- ^ a b Evans 2000, str. 48.
- ^ a b Evans 2000, str. 26.
- ^ Evans 2000, str. 25.
- ^ Sheppard 1990, str. 36.
- ^ Evans 2000, str. 47.
- ^ Sheppard 1990, str. 76.
- ^ Sheppard 1990, str. 8.
Literatura uredi
- Evans, Martin Marix (2000). The Fall of France. Oxford, UK: Osprey Publishing, Ltd. ISBN 978-1-85532-969-0.
- Grupa autora (1982). Drugi svetski rat - prva knjiga. Beograd: Narodna knjiga.
- Sheppard, Alan (1990). France 1940 - Blitzkrieg in the West. London: Osprey Publishing, Ltd. ISBN 978-0-85045-958-6.
- Alexander, Martin S. (1991). „Maurice Gamelin and the defeat of France, 1939–40”. Ur.: Bond, Brian. Fallen Stars. Eleven Studies of Twentieth Century Military Disaster. London: Brassey's. ISBN 978-0-08-040717-3.
- ——— (1992). The Republic in Danger: General Maurice Gamelin and the Politics of French Defence, 1933–1940. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-37234-3. (Paperback ed. 2002 and 2003)
- Gamelin, Maurice (1946). Servir. Paris: Plon.
- Tissier, Pierre (1942). The Riom Trial. London: G. G. Harrap.
- L'Ouest-Eclair 1935-01-19 "Le général Gamelin succède au général Weygand comme généralissime tout en restant chef d'état-maior général". Includes a short bio.
